Тіл біліміне кіріспе



Pdf көрінісі
бет36/52
Дата11.04.2023
өлшемі0,71 Mb.
#81405
1   ...   32   33   34   35   36   37   38   39   ...   52
Байланысты:
тбк

2. Даралаушы (аморфты) тип. Яғни сөздерге қосымша (жалғау, жұрнақ) 
жалғанбай, түбір күйінде қолданылатын тілдер. Бұларды кейде түбір тілдер деп те 
атай береді. Даралаушы типке қытай, въетнам, бирма, тай, тибет, малайя-полинезей 
тілдері жатады. 


46 
Бұл тілдерге тән қасиеттер:
1) жоғарыда аталғандай қосымшалар қосылмайды (яғни сөздер түрлене 
бермейді);
2) сондықтан ол тілдерде омоним сөздер көп (мол) болады;
3) олар бір- бірінен музыкалық екпін арқылы ажыратылады;
4) синтаксистік жағынан негізгі тәсіл - қабысу (қой қора, көк терек, мың қой, 
ана кісі) және жанасу (тез келді);
5) синтаксистік қатынастар сөздердің орын тәртібі, интонация және көмекші 
сөздер арқылы беріледі;
6) сөз тудырудың ең басты тәсілі — түбірлерді біріктіру. 
3. Қопарылмалы (флективті) тип. Бұған орыс, неміс, араб, грек т.б, тілдер 
енеді. Бұл тілдерге тән қасиеттер:
1) грамматикалық мағыналар негізінен ішкі флексия арқылы беріледі. Мыс: Он 
шел - она шла; Я ем — ты ешь; Он (она) ест. Я бегу, ты бежишь, он бежит. 
2) сонымен бірге, грамматикалық мағыналар сыртқы флексия арқылы да 
беріледі. Мысалы: 
И. что? книг+а, книг+и; 
два (две); 
он
Р. чего? книг+и, книг; 
дв+ух; 
ег
о 
Д. чему? книг+е, книг+ам; 
дв+ум; 
ем
у 
В. что? книг+у, книг+и; 
два (двух); 
ег
о 
Т. чем? книг+ой, книг+ами; 
дву+мя; 
им
П. о чем? о книг+е, книг+ах;
о дв+ух; 
о 
нем 
3) жалғамалы тілдерде қосымшалар көбінесе дара мағыналы больш, бір ғана 
қызмет атқарса, қопарылмалы тілдерде бір қосымша бірнеше грамматикалық мағына 
білдіріп, әр түрлі қызмет атқарады. 
Мысалы: книг+и дегендегі и жалғауы әрі атау септік пен көптікті, әрі ілік септік 
пен жекешелікті, әрі табыс септік пен көпшелікті білдіреді;
4) 
флективті тілдерде аффикстер сөздің түбіріне сіңісіп кетеді де, түбірлер аффикссіз 
дербес қолданыла алмайды. Мыс: пис+ать, пись+мо, пис+ание, дет+и, дет+ство, дет+ский;
5) флективті тілдерде аффикстер префикс, суффикс, инфикс больш бөлінуіне 
карай олар сөз құрамында әр түрлі орынға (басында, ортасында, аяғында) ие болады. 
Мыс: 
по 
-кетті 
при 
-келді 
во 
-кірді 
Он (она, они) вы > шел (шла, шли) -шықты 


47 
до 
-жетті 
на 
-тапты 
за 
-келіп кірді 
пере 
-жүріп өтті 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   32   33   34   35   36   37   38   39   ...   52




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет