Тірі ағзалар туралы көп салалы ғылым

Ағзалық әлем

- бүкіл жер бетінде тіршілік етіп, өмір сүретін ағзалар жиынтығы

Ағзалық заттар

- нәруыз, май, көмірсу, нуклейн қышқылдары, АТФ

Бейағзалық заттар

- су мен минералды заттар

Жасушасыз тіршілік құрылымы

- вирус

1892 жылы темекі теңбілі вирусын ашты

- Ивановский

Темекі теңбілі вирусымен зақымдалған жапырақ сарғая бастайды

-9-11 күннен кейін

1899 жылы "Вирус" терминін енгізді

- Бейерник

Бактерифаг

- бактерия жасушасына енетін вирус

Бактериофагтарды алғаш рет сипаттап жазды

-1915 жылы Туорт

Бактериофагтың пішіні

-итшабаққа ұқсайды (денесі – басы, құйрығы және іші қуыс тармақталған базальді тақташадан тұрады)

Топалаңды қоздыратын бактерияларды ерітіп жіберетін бактериофагтарды алғаш рет анықтаған

-1898 жылы Гамалея

Іш сүзегі бактериялсын ерітіп жіберетін бактериофагтарды анықтаған

-1917 жылы Д Эрелль
Вирус туғызатын аурулар

- тұмау, балалардың сал ауруы (полиомиелит), қызылша, сары ауру, шешек, ұшық, СПИД

Вирустың пішіні

- алтыбұрышты

Вирустың құрылымы

-нуклеин қышқылы, нәруызды қабығы

Өсімдіктердегі вирустардың түр саны

-300

-500

- ағзаның ауру қоздырғыштарын қабылдамау қасиеті

Ядросыздар (прокариоттар)

- бактериялар мен көк-жасыл балдырлар (цианобактериялар)

Ұсақ ағзаларды алғаш рет ашқан

-Антон Левенгук

Ағзаларда ауру тудыратын, тағамдарды бүлдіретін ұсақ ағзалар бар екенін тәжірибе жүзінде дәлелдеді

-Луи Пастер

Микробиология

-көзге көрінбейтін ұсақ ағзалардың құрылысын, қасиеттерін, пайдасы мен зиянын зерттейтін ғылым

Бактерия сөзінің қазақша баламасы

-таяқша

-таяқша, шар, үтір, оралма

Бактерияның құрылысы

-қабықша, цитоплазма, оқшауланбаған ядро заты

Бактериялар жақсы дамиды

-ылғалды орта мен +10+40˚С температура аралығында

Бактериялар спора түзеді

-тіршілігіне қолайсыз жағдай туғанда

Бактериялардың споралары топырақта сақталады

-20-30 жылға дейін

Сапрофиттер

-өлі ағзалардың денесінде тіршілік етеді

Паразиттер

-тірі ағзаның жасушалық заттарымен қоректенетіндер

Бактериялар көбейеді

-екіге бөліну арқылы, 20 минут сайын

Өмір сүруін тоқтатады, бірақ тіршілігін жоймайды

-0˚С температурада

1 г қара топырақта кездесетін бактерия саны

- 5-6 млрд

Бактериялар туғызатын аурулар

-оба, сіреспе, туберкулез, іш сүзек, топалаң, баспа, құздама

Туберкулез таяқшалары лас шаңда 3 айға дейін тіршілік етеді

-туберкулез

Оба бактериясы топырақта сақталады

-25 күнге дейін

Эпидемия (індет) дегеніміз

-ауру туғызатын бактериялармен адамдардың жаппай ауруы

Жұқпалы аурулардың алдын алудың негізгі жолы

-тазалық ережелерін сақтау

Туберкулез ауруларын тудыратын бактерияларды анықтады

-1982 жылы Кох

Туберкулез таяқшалары таралады

-сілекей тамшылары (ауа) арқылы

Ауыратын сиырдың сүті арқылы таралады

-сарып (бруцеллез) ауруы

Тығыз жабылған ыдыстың ішінде дамуын жалғастырып, улы зат бөліп, ботулизм ауруын тудырады

-клостериум, ботулинис бактериялары

Бактериялар өсімдіктерді зақымдап, тудыратын ауру

-бактериоз

Бактериялардың мақта өсімдігінде туғызатын ауруы

-гоммоз (шайыр ағу)

Жапырақтарынан бактерияларды қырып жіберетін зат бөледі

-грек жаңғағы, жиде, терек, қарағай ағаштары

Шіріту бактериялары

-біздің ғаламшарымыздың тазалаушылары

Топырақ бактериялары

-топырақтағы қарашірікті минералды заттарға айналдырады

Түйнек бактериялары

-жоңышқа, беде, асбұршақ, сиыржоңышқа, соя, шеңгел сияқты бұршақгүлділер тұқымдасына жататын өсімдіктермен селбесіп тіршілік етеді

Сүт қышқылы бактериясын пайдаланады

-орамжапырақ ашытуға, шөптерден сүрлем дайындауға

Сірке қышқылы бактериясын пайдаланады

-қияр, саңырауқұлақ, алма, қарбыз т. б. жемістерді тұздауға

Цианобактериялар

-бактериялардың фотосинтез үдерісі жүретін жасыл-қызыл түсті өкілдері

Алғаш рет атмосфераға оттегін бөліп шығарған

- цианобактериялар

Цианобактериялардың сыртқы боялған бөлігі

- хроматоплазма

Теңіздерде, жартастарда, былқылдақденелілердің бақалшақтарында, ағаш діңдерінде өседі

- хамесифондар

Жерасты ыстық суларда, тастың бетінде, тоқтау суларда өседі

-хроококкалар

Носток көбірек кездеседі

- қынаның құрамында

Нәруыз өндіру үшін көптеген елдерде арнайы суқоймаларында өсіреді

-спирулина цианобактериясын

Бактериологиялық қару

-әдейі ауру тарату үшін қоздырғыш бактерияларды, вирустарды, саңырауқұлақ түрлерін арнайы қоректік ортада егу

Қыналарды зерттейтін ғылым

- лихенология, негізін салушы швед ғалымы Ахариус

Түр саны

Қына құралған

- 2 (3) ағзаның селбесуінен (саңырауқұлақ, балдыр ( түйнек бактериясы))

Қына құрамындағы балдырлар

- фотосинтез нәтижесінде органикалық зат түзеді

Қына құрамындағы зең саңырауқұлақтарының жіпшумақтары

- су мен минералды тұздарды сіңіреді

Қыналардың төсемікке орнығуы

- саңырауқұлақ жіпшелері арқылы

Қына құрамындағы түйнек бактериялары

- атмосферадан азотты сіңіреді

Қыналар пішініне қарай бөлінеді

- қаспақты (қабыршақты) жапырақты, бұталы болып 3 топқа

Қабыршақты қыналар өседі

- ағаш діңіне, тасқа жбысып

Жапырақты қыналар өседі

- орманда ағаш діңіне, түбіріне жабысып

Бұта тәрізді қыналар өседі

- қарағайлы орманда төсемікке бекініп

Қаспақ тәрізді қынаның түсі

- сары-қызыл, сары, сұр, көгілдір, қоңыр

Қыналар көбейеді

- денесінің бөліктері арқылы өсімді жолмен

Қыналарға ең қажетті жағдай

- оттегіне бай таза ауа (ауа тазалығының индикаторы)

Қабыршақты қыналар жылына өседі

- 1-7 мм

Бұта тәрізді қыналар жылына өседі

- 1-35 мм

Қыс кезіндегі бұғылардың негізгі азығы

- бұғы қынасы (кладония)

Тақта, біз, бокал тәрізді тік өседі

- бұғы қынасы

Қынадан алынады

- лакмус, бояу, қант, спирт

Қыналардың табиғаттағы маңызы

- өсімдіктерге топырақ дайындау

Қыналар кездеспейді

- қалалы жердің лас ауасында

Нағыз ауа тазалығының индикаторы

- қына

Исландия қынасының басқаша атауы

Жер қынасын пайдаланады

- дизентерия ауруын емдеуге

Асқазан, тыныс жолдары ауруларына дәрі жасалады

- қына