Тірі ағзалар туралы көп салалы ғылым

Жемістер бөлінеді

-құрғақ және шырынды болып екіге

Шырынды жемістер

-шырыны мол жұмсақ болады. Олар жидек, жидек тәрізді, сүйекті шырынды болып бөлінеді

Жидек жеміс

-сыртқы қабығы жұқа, жұмсақ, ішінде тұқымдары көп шырынды (қызанақ, қарлыған, алқа, жүзім, қарақат, картоп, баклажан)

Жидек тәрізді жемістер

-көп ұялы, көп тұқымды. А) Гесперидий (померанец) тобы – апельсин, мандарин, лимон; Ә)Асқабақ жеміс – қияр, қауын, қарбыз, асқабақ; Б)Алма жеміс – алма, алмұрт, беже;

Сүйекті шырынды жеміс

-сыртқы қабаты жұқа, ортаңғы қабаты қалың етті-шырынды, ішкі қабаты қатты сүйектенген (алхоры, өрік, шие,шабдалы)

Құрғақ сүйекті жеміс

-бадам, грек жаңғағы, кокос пальмасы

Бұршаққап

-бір ұялы, тұқым саны біреу немесе бірнешеу болатын құрғақ жеміс. Тұқымдары жеміс жақтауының жиегіне бекиді. Піскенде екі жағындағы жіктері арқылы өздігінен қақырап ашылады (асбұршақ, беде)

Бұршаққын

-қос ұялы, ішінде ұзынша тартылған жұқа жарғақты пердесі бар. Тұқымдары пердеге бекінеді. Піскенде жемістің қос жақтауы төменгі жағынан бастап қақырайды (қырыққабат, шомыр, шалғам)

Қауашақ

Қанатты жеміс

-жеміс серігінің біраз бөлігі жұқарып қанатқа айналған, жел арқылы таралады (үйеңкі, шегіршін, қайың, шаған)

Дәнек

Тұқымша

Жаңғақ

Жинақталған жемістер

-бір-бірімен бірікпеген күрделі көп аналықтардан түзілген.

Құрғақ, көп жаңғақшалы жинақталған жеміс

-құлпынай, итмұрын

Көп сүйекті жинақталған жеміс

-таңқурай, бүлдірген

Бөлшекті жаңғақша жемістілер

-сәбіз, балдырған, аскөк, жалбыз

Ананас, тұт, інжір жемістерін біріккен жеміс деп атау себебі

-себебі олар гүлшоғырдан түзіледі
Тұқым
Қос жарнақты тұқымның құрылысы

-қабығы (қауызы), екі жарнақ, ұрық

Тұқым кіндігі дегеніміз

-тұқымның ойыс жағындағы жеміске бекінген жері

Тұқымның ішіне ауа, су кіреді

-тұқым кіндігі арқылы

Тұқым қабығы

-тұқымды кеуіп кетуден, мезгілсіз өнуден, зақымданудан, шіруден сақтайды

Қос жарнақты өсімдіктер

-күнбағыс, қауын, қарбыз, асқабақ, қияр

Тұқымның негізгі бөлігі

-ұрық

-алғашқы тамырша, алғашқы сабақша және бүршікше

Қос жарнақты өсімдіктердің тұқымында қоректік заттар жиналады

-тұқым жарнағында

Дара жарнақты тұқымның құрылысы

-қабығы, бір жарнақ, эндосперм, ұрық

Бидай тұқымы әрі жеміс, әрі тұқым болып есептелетіндіктен

-дәнек деп аталады

Дәнектің едәуір бөлігін алып жатыр

-эндосперм (қоректік заттары бар)

Дара жарнақты тұқымында жарнақ орналасқан

-ұрық пен эндоспермнің арасында

Дара жарнақты өсімдіктер

-лалагүл, жуа, бидай, құртқашаш, банан, қияқөлең, пальма, жүгері, күріш, тары

Тұқымның өнуіне қажет жағдайлар

-су, жылу, ауа

Тұқымның өнуіне, шыдамдылығын сақтауға, бөртуіне қажет

-су

-ауа

-ұрықтан өскіннің дамуы

+1 - 5˚ өнетін тұқымдар

-бидай, қарабидай, арпа, сұлы, зығыр, беде, жоңышқа, асбұршақ

Жүгері, күнбағыс үшін қажет температура

+10˚

+15˚

-топырақ бетіне шыққан сабағы мен жапырағы бар жас өсімдік

Тұқымдары жел арқылы таралатын өсімдіктердің құрылысының ерекшелігі

-майда, жеңіл, құрғақ. Сыртында түктері, қанатшалары, өсінділері болады, морт сынғыш

Тұқымдары жел арқылы таралатын өсімдіктер

-жөке, үйеңкі, бақбақ, шаған, қарағаш, қайың, терек, тал, мақта, орхидея, қарағай

Тұқымдары су арқылы таралатын өсімдіктердің құрылысының ерекшелігі

-сыртында су жұқпайтын түктері бар. Ішінде су өткізбейтін қалың тоз қабық. Өсінділері ауаға толы, суға батпайды, шығымдылығын жоймайды

Тұқымдары су арқылы таралатын өсімдіктер

-қамыс, жалбыз, бөденешөп, түкті күреңот, қоға, тұңғиық, қияқ

Тұқымдары жануарлар арқылы таралатын өсімдіктердің құрылысының ерекшелігі

-тұқымның сыртында ілмешектер, тікенектер, желімтек түктер болады. Жемісі ашық реңді, шырынды, тұқымы майлы

Тұқымдары жануарлар арқылы таралатын өсімдіктер

-шоңайна, итошаған, кәріқыз, итікен, шетен, долана, таңқурай, бүлдірген, айдаршөп, шие

Тұқымдары өздігінен таралатын өсімдіктердің құрылысының ерекшелігі

-жемістері қақырағыш, ширатылғыш болады

Тұқымдары өздігінен таралатын өсімдіктер

-қараған, шегіргүл, бөрібұршақ, ат талшын, шытырлақ, жауқазын