рым! Гая, Әлтай екі түнеп, бүгін жүріп кетті. Шығарып са-

18
сәйкес, Архангельск облысындағы азап лагеріне жабылған 
А. Байтұрсынұлын М. Горькийдің зайыбы Е. Пешкованы 
араға салып, 1934 жылы шығарып алған Ә. Бөкейхан көрінеді.
Е. Пешкова ол кезде Қызыл Крест ұйымының комиссиясын-
да қызметте жүрген. Лагерден шыққан соң Ахаң Мәскеуде 
елағасының әлгі пәтерін тарсынбай түнеп, лагерде жазған 
кезекті ғылыми еңбегінің қолжазбасын сеніп қалдырып кетіпті. 
Көп ұзамай өзінің де кезегі келетінін айқын сезген Алаш көсемі 
ол қолжазбаны ұзақ уақыттан бергі досы, ғылыми әріптесі, 
үндітанушы-академик 
С. Ф. Ольденбургке 
тапсырыпты.
17
Әзірше ол қолжазба қолға түспей тұр.
Сәті 
келген 
соң 
айта 
кетейін: 
Ольденбургпен
А. Байтұрсынұлының өзі де Әлекең арқылы жақсы таныс бо-
латын. Олардың таныстығына С.-Петербор қаласындағы Ресей 
ұлттық кітапханасында сақталған үндітанушы-ғалымның жеке 
қорынан 2009 жылы табылған 2 фотосурет куә болады [№№ 16, 
17-суреттер
].
Ал Алаш көсеміне Мәскеуден «табылған» қызметке 
тоқталсам, 1937 жылдың шілдесінде өз қолымен толтырған 
«тұтқын анкетасында» жазып көрсеткеніндей [№ 18-сурет], 
1922 жылдан СССР халықтарының Кіндік баспасында ғылыми 
қызметкер (Центральное издательство народов СССР или ЦИН 
СССР), 1926–1927 жылдары – СССР Ғылым Академиясында 
(СССР ҒА) ғылыми қызметкер болып істейді. Ғылым Академи-
ясы әлі де Ленинградта болатын. Академик Әлкей Марғұлан 
өзі марқұм болғаннан кейін ғана жарық көрген естелігінде
Ә. Бөкейханның Ленинград университетінің профессоры бо-
лып та сабақ бергенін жазып қалдырыпты.
18
Бұл естелікте 
болашақ академиктің Алаш көсемінің ыждаһатымен СССР ҒА-
сының антропологиялық экспедициясы құрамында Адай оя-
зында жұмыс істеген 1926 жыл сөз болып отырғанын ескерсек, 
17 Бектұров Ж. Енеден ерте айырылған төл секілді... //Алматы: 
«Қазақстан» баспа үйі, 2002. – 234 бет.
18 Өтениязұлы С. Арманда өткен Әлкей ата. //«Қазақ тарихы» журн., 
№ 2 1994 ж. 16–17 бб. 

19
демек Ә. Бөкейхан Ленинград университетіне 1925–1927 жыл-
дары профессор болған. Оның алдында, 1922–1928 жылдары, 
СССР Кіндік баспасы басқармасының төрағасы болып отырған 
Н. Төреқұлұлы [№№ 19, 20-суреттер]
19
И. Сталиннің тапсырысы-
мен Ә. Бөкейханды өзінің қоластына қызметке алады.
Назар аудара кететін бір қызықты жайт: 1917 жылғы Ақпан 
төңкерісінің қарсаңында, бұл І-інші дүниежүзілік соғыстың 
қайнап тұрған кезі, Нәзір Батыс майданның тылын қамтамасыз 
ететін Земгорсоюз ұйымының Ә. Бөкейхан ашып басқарған 
Бұратана бөлімінде, ұлт көсемінің қоластында қызмет етеді. 
Алаш көсемі Уақытша үкіметтің Торғай облысындағы комис-
сары болып тағайындалған соң Н. Төреқұлұлы енді Торғайдан 
бір-ақ шығады. Демек, ол облыс комиссарының аппаратын-
да қызмет істесе ғажап емес. Арада 5 жылдай өтіп ол енді ұлт 
көсемін қызметке алады. Тағдыр тәлкегі немесе тағдыр мазағы 
деген осы-ау, сірә!
Елағасының Кіндік баспада атқарған қызметі туралы 1927 
жы лы жазылған ресми пікірде оның қай уақытта қандай 
қызметке алынғаны нақты көрсетілген:
«Гр. А. Н. Букейханов служил с 14 декабря 1922 г. по 1 ок-

жүктеу/скачать 15,39 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: