«Тониқұқ», «Күлтегін» ескерткіш мәтіндері негізінде
жүктеу/скачать 362,75 Kb. Pdf көрінісі
|
| i
мен ä тек тіл алды дауыстыларынан құралған сөздерде ғана кездеседі. 2. Сөз басында келетін дауысты дыбыс ä мен i-ның орфографиясы Дауысты ä -ның негізгі сипаты тіл алды дауысты дыбыс, сондықтан, a таңбасы дауысты дыбыс үндестік заңына сәйкес тіл алды дауысты дыбыс ä -німеңзейді. 2.1 Тіл алды дауысты сөздердің басындағы a(ä-ның орфорграфиясы) Морфологиялық түрленуге түспеген тіл алды дауыстылардан құралған сөздердегі a( ä ) сөз басында жазылмайды. Мысалы: uC čü – äčü (KT.Ш.1,13,19)→ата, баба ugd dgü – ädgü (KT.О.6, 6, 7; KT.Ш.23, 24) → игі, жақсы itugd dgüti – ädgüti (KT.О.2;T.34) → жақсылай zd dz – ädiz (KT.С.5,6)→ру аты rg gr – ägri- (KT.С.6,7)→иір-, үйір- irg gri – ägri (täbä) (T.48)→нар(түйе) GT K k tγ – äk taγ (T.44) →тау аты aK kä – äkä (KT.С. 9) →әпеке,апа gl lg – älig (KT.Ш.32,38) →қол gl lg – älig (KT.Ш.38;T.42) →елдік Kgm mgk – ämgäk (KT.Ш.19) →жапа y ŋ – äŋ (KT.Ш.32;KT.С.4) →ең r r – är (KT.Ш.11, 12, 13, 31, 34, 36, 39, 40, С.2, 5, 6, 7, 8; T. 23.25, 42) →адам, ер r r- – är-(KT. 88 рет; T. 64 рет) →е-(ді), бол- nr rn – ärän (KT.С.9) →адамдар Wr rnč – ärinč (KT.Ш.3, 3, 3, 5, 5, 5, 5, 5, 5, 5, 11, 24, 26; T. 2, 3, 38) →мүмкін, сиақты lKr rkl – ärkli (KT.С.1;T.8,13,13) →ерікті tr rt – ärt- (T.44, 44, 45) →өт- str rtš – ärtiš (KT. Ш. 37; T.35, 37) →ертіс (өзен) rutr rtür- – ärtür- (KT.D.40) →өткіз- Klis šilk /Kls šlk – äšilik (KT.Ш.7.24) →келіншектік,ханымдық ms šm – äšim (T.9) →адам аты b b – äb (T.30,KT.С.1,8;Ш.34,37) →үй, орда rb br- – äbir- (T.26,28)→иір (Radloff W., 1893: XVII-XX; 1896:XCVIII-XCIX; 1899: CIX-CXVI; Alyılmaz C., 2005: 30-56,196-233. Aydın E. Or - hon, 2012: 39-67, 106-124,151-191. Қазақ тілінің сөздігі, 1999). 2.2 Тіл алды дауысты сөздердің басындағы p(i)нің орфорграфиясы Дауысты i- ның басты сипаты тіл алды дау - ысты дыбыс, p таңбасы сөзде дауысты дыбыс үндестігіне сәйкес жіңішке дауысты дыбыс i -ге тән болып, таңба мен дыбыс қатысы айқындалады. Морфологиялық түрленуге түспеген тіл алды дауыстылардан құралған сөздерде сөз басындағы p( i )-нің орфографиясы. Мысалы: arcarliičrä / ičrä – ičrä (KT.Ш.26;T.34)→іште, ордада iKrCiičrki – ičräki (KT.О.2,12) → іштегі, ордадағы idi id idi / di – idi (KT.О4, Ш.3; T.11, 11, 21, 47, 60) → мүлде dgi igd – igid (KT.О.10)→жалған urgli ilgrü – ilgärü (KT.О.2, 3, Ш.2, 8, 12, 17, 21, 28) →ілгері, алдыда l li il / l – il (il–KT.О.4,8,10,Ш.4,25;T.55,56,56;l -KT.Ш.4)→ел, мемлекет gli ilg–ilig (KT.Б.3)→елбасы, ел билеуші Kli ilk–ilk (KT.Б.4;T.23)→алдымен, ілгерде iKl iKli lki / ilki–ilki (KT.Ш.1;T.23)→алдымен, әуелі srtli iltrs – ilteris (KT.Ш.11; T.7, 48, 54, 59, 61) →адам аты lzi inl – inäl (KT.Б.4; T.23)→адам аты Kgziingäk (T.15) →сиыр nKri irkn – irkin (KT.Ш.34, 34)→шен аты itgdi isgti – isgiti (KT.О.5)→дақыл, астық ijsi isyi – isiyi (KT.Б.12)→шен аты imtsi ištmi – ištämi (KT.Ш.1)→адам аты lgzi izgl – izgil (KT.Б.3,4)→ру аты imtsi ištmi – ištämi (KT.Ш.1)→адам аты lgzi izgl – izgil (KT.Б.3,4)→ру аты 2.3 Сөз басында келетін дауысты дыбыс ä/i- нің алмасуы және e Орфографиялық ережеге сәйкес сөз басында келетін ä , жазуда көрсетілмейді, керісінше сөз басындағы i -ні жазбауға болмайды. Бұл ереже ескерткіш мәтіндерінде кемелді жүйе нормасын - да сақталған. Дегенмен сөз басында келетін да - уысты дыбысa ( жүктеу/скачать 362,75 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|