«Тұран» Университі
жүктеу/скачать 2,56 Mb.
|
С. Мырзалы Философия
- Бұл бет үшін навигация:
- Сүйіспеншілік
| Эмпедокл (490-430 б.ғ.д.( жан-жақты дамыған ірі тулға болған – ол философия мен қатар өлең жазған, саясатқа араласқан, адамдарды емдеген. Эмпедоклдың айтуынша,Дуниенің негізінде 4 стихия (stoіcheіon - грек сөзі, -табиғат құрамы) жатыр – от, су, жер мен ауа. Оларды бір-бірімен біріктіретін Сүйіспеншілік, ал ажырататын – Жаугершілік.
Бірақ, Эмпедокл Парменидтің бейболмыс жоқ деген қағидасын ұстайды. Олай болса, қалай Дүниеде қозғалыс болады деген заңды сұрақ туады. қозғалыс заттардың құрамындағы 4 стихияның бір-біреуінің араласқандағы көлемге байланысты болады екен. Сонымен 4 стихия Дүниенің алғашқы негіздерін құрайды. Олар мәңгілік және тұрақты, бірақ бір-бірімен қосылып мәңгілік қозғалыста. Ал Сүйспеншілік пен Жаугершілікке келер болсақ, Эмпедоклдың ойынша, олар рухани күштер емес – олардың табиғи қасиеттері бар. Сүйспеншіліктің ұзындығы мен ені бүкіл Дүниеге бірдей тарап кеткен оның қасиеті – ылғалдығында. Ал Жаугершілікке келетін болсақ - ол отқа жақын. Кейбір уақытта Дуниеде Сүйспеншілік билеген кезде 4 стихия толығынан бір-бірімен араласып шар сияқты болып көрінеді (Сфайрос - шар). Ол кезде Жаугершілік шардың шетінде. Ал Жаугершілік шардың ішіне кіре бастағаннан-ақ әрбір стихия өзінше жиналып бір-бірінен бөліне бастайды. Келесі сатыда бірінші процесс тағы да басталады... Дүниеде 4 стихиядан басқа тіршілік - өсімдіктер, жануарлар, адамдар – бар. Олар 4 стихия арқылы қалай пайда болады? Әрине, бұл сұраққа Эмпедокл тұрпайы жауап қайтарады. Оның айтуынша, ең алдымен 4 стихияның әртүрлі бір-бірімен қосындысынан бөлек-бөлек жануарлардың денелерінің бөлшектері пайда болды. Жер бетінде бір жерде қол, екінші жерде аяқ, үшінші жерде көз т.с.с. жатады. Екінші сатысында олар бір-бірімен ретсіз қосылып басы адамға, денесі бұқаға ұқсаған т.с.с. құбыжықтардың пайда болуына әкеледі. Бірақ, олардың өмір сүруі мүмкін емес, сондықтан олар өмірден кетеді. үшінші сатысында пайда болған жануарлардың екі жыныстық қасиеттері бар, сондықтан олар өсіп-өне алмайды. Ең соңғы төртіншісі сатысында ғана бір жыныстық жануарлар дүниеге келіп тіршілік әлемі өмір сүре бастайды. Эмпедоклдың берген жауабы тұрпайы болғанымен, оның астарында тіршіліктің “мақсатқа лайықтылық² табиғаты бар екені жатыр. Ал, бұл мәселе, діннің Құдайды мойындаудағы негізгі дәлелдемелерінің бірі болып мыңдаған жылдар бойы әртүрлі даудаманы ғылымда тудырды. Тек, ХХ ғ. ғана бұл “мақсатқа лайықтылық² барлық тіршіліктің миллиондаған жылдардың ішіндегі күн мен түннің, жылдың мауысымдарының т.с.с. ауысуына бейімделуінің арқасында табиғаттағы үрдістерді “алдын-ала бейнелеудің² негізінде келгені дәлелденді. Эмпедокл көптік пен қозғалыс Дүниеде бар екенін көрсеткенімен, бірақ, қалайша бір нәрсе дүниеге келіп, екіншісі дүниеден кетіп жатыр деген сураққа қанағаттанарлық жауап берген жоқ. Сондықтан Анаксагор бұл сұраққа жауап іздейді. Анаксагор (500-428 б.ғ.д.) бай және кең танымал ақсүйектер жан-ұясында дүниеге келеді. Бірақ ол өсе келе байлықтан бас тартып, өзінің өмірін толығынан ғылым мен өнерге арнайды. Ол кісінің ойынша Күн - ол Құдай емес, орасан зор жанып жатқан от, Ай жер сияқты және онда тіршілік бар, күн-күркіреуі, найзағайдың себебі - бұлттардың бір-бірімен соқтығысуында т.с.с. Афина қаласында Анаксагор ең бірінші болып философиядан сабақ бере бастады. Бірақ ол қудаланып (гректердің Құдайларын мойындамағаны үшін) Афинадан қашуға мәжбүр болады. Өзінің философиялық еңбектерінде Анаксагор нақты сұрақтар қояды: “қалайша шаш еместен шаш, ет еместен ет пайда болады Эмпедоклдың стихияларының ішінде ет, сүйек, шаш, қан сияқты элементтер жоқ еді ғой. Анаксагор бұл сұраққа “әр-нәрсе өзіне өте ұқсас бөлшектерден – “тұқымдардан²- гомеомериялардан пайда болады² деген жауап қайтарады. Ол тұқымдар стихиялардың ішінде қалқып жүріп бір-бірімен қосылып заттарды тудырады. Ал барлық заттардың пайда болуына түрткі болған, оларды ретке келтіріп отыратын ол НУС (nous-грек сөзі,- ақыл-ой) – Дүниежүзілік ақыл-ой. Қорыта келе, Анаксагор Афинадағы ғылымның, философияның дамуына өзінің зор әсерін тигізді. жүктеу/скачать 2,56 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|