«Тұран» Университі
Аристотель және оның философиялық жүйесі
жүктеу/скачать 2,56 Mb.
|
С. Мырзалы Философия
- Бұл бет үшін навигация:
- Логика мәселелері.
| Аристотель және оның философиялық жүйесі.
Аристотель (384-322 б.з.д.) - көне заманның ең ұлы философы, заманының ең дарынды, жан жақты білімі бар тұлға болған. Аристотель сонымен бірге өз заманының ұлы қолбасшысы, үлкен Империя жасаушы Александр Македонскийдің оқытушысы ретінде де тарихта аты қалған. Аристотельдің тағы да жасаған бір үлкен жұмысы – ол Афина қаласында даңқы бүкіл Дүниеге әйгілі мектеп – Ликейді ашады (қазіргі лицейлердің аты содан шыққан). Мектептің жанында үлкен бақ болған, онда адамдар серуендейтін үсті жабық жолдар болған, оларды грекше “перипатос² дейді. Тарихта Аристотельдің философиясын қолдай әрі қарай жалғастырған мектепті перипатетиктер дейді. Аристотель жан-жақты терең білімді тұлға болғаннан кейін оның мұрасын ғалымдар бірнеше топқа бөледі. Логикалық еңбектері (негізгі кітап “Органон², “Категориялар² т.с.с. Табиғат философиясына арналған еңбектері “Физика² 8 кітап, “Аспан жайлы² 4 кітап, “Аспандағы құбылыстар жайлы² т.с.с. Жан-дүние философиясына арналған: “Жан-дүние жөнінде², “Өмір мен өлім туралы², “Тыныс алу туралы² т.с.с. Тіршілік философиясына арналған: “Жануарлардың дене мүшелері жайлы², “Жануарлардың дүниеге келуі жайлы² Бірінші физика 14 кітаптан тұратын. Соңынан “Метафизика² деген атаққа ие болды. Моральдық философияға арналған “Никомахтың этикасы², “үлкен этика². Саясат пен экономикаға арналған “Саясат², “Экономика², “Афинаның саяси өмірі². Көркем сөйлеу мен көркем сөзге арналған: “Риторика өнері², “Өлең сөз жөнінде². Логика мәселелері. Логика ғылымының іргетасын қалаушы – Аристотель. XVқққғ. немістің ұлы философы Канттің: “ Аристотельден кейін осы уақытқа дейін логикаға еш жаңалық енгізілген жоқ² деген сөзінің өзі көп нәрсені көрсеткендей. “Категориялар² деген еңбегінде Аристотель алғаш рет егжей-тегжей талдау арқылы он негізгі ұғымдарды ұсынады. (kategorіa - грек сөзі, -анықтаймын, белгілеймін). Олар: мән, сапа, сан, қатынас, орын, уақыт, орналасу, иелену, әрекеттену, зардаптану. Олар мынандай сұрақтарға жауап береді: “Не бар² , “қандай² , “қанша² . Аристотельдің категориялары бір жағынан алып қарағанда болмыстың мінездемелері, екінші жағынан ойдың бітімдері ретінде қаралады. Бұл категориялардың ішіндегі негізгісі – мән. Аристотель бірінші мән ретінде нақтылы өмір сүріп жатқан жеке заттарды жатқызады. Ал оларға тән жалпылықты ол – “тек², “түр² ретінде екінші мән дейді. Сонымен, бұл арада Аристотель Платонның көзқарасымен қайшы келеді – жеке заттардан бөлек жалпылық өмір сүре алмайды. Жүре келе ойшыл “тек², “түрді² – морфе (morphe), яғни бітім деген ұғымға ауыстырып, заттың терең мәні сонда деген пікір айтады. Аристотельдің “Органон² деген еңбегінде жеке категориялар емес, әртүрлі тұжырымдар талданады, олардың құрылысының негізінде жатқан ойлау заңдылықтары көрсетілді. Олар: Тепе-теңдік заңы (А =А), яғни белгілі бір ұғым әрқашанда бір мағынада ғана қолданылуы керек. Қайшылықты жоққа шығару заңы (А@ А). Үшіншіні жоққа шығару заңы ( А=А, ия болмаса А@ А , яғни екеуінің біреуі дұрыс (үшіншіге жол жоқ). Бұл логиканың үш заңы ұғымдарды тек бір мағнада пайдаланып, олардан шығатын тұжырымдардың бір-біріне қайшы келмеуін талап етеді. Осы талаптың негізінде силлогизмдер құрылады. Мысалы: Барлық адамдар өлмек Сократ – адам; Олай болса, Сократ - өлмек. Аристотельдің логикасында адамдардың ой-тұжырымдырында кездесетін қателіктер талданады. Олар көбінесе сөздердің көп мағыналығынан шығуы мүмкін (омономия). Мысалы, шаш – бір жағынан шашу, лақтыру, екінші жағынан адамның басындағы шашы ретінде қолданылады. Қателіктер белгілі ойларды бір-бірімен дұрыс қоспай, ия болмаса дұрыс бөлмеуден шығуы мүмкін, ия болмаса мәннің орнына кездейсоқтық қасиет қолданылуы мүмкін, т.с.с. жүктеу/скачать 2,56 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|