«Туризм, бастапқы әскери дайындығы, дене мәдениеті және спорт» кафедрасы

Спортшыға психология педагогикалық әсерiнiң жүйесiнде ерекше мән беретін процесстер: парасат, ерiк және қызбалық, тәрбие және адамгершiлiктiк сияқты өзектi қасиеттерiнiң әбден жетiлдiруi болып табылады. Спортшы осы қасиеттерді әбден дамытып, жетiлдiру керек бұл қасиеттері болмаса спортшыларды еш жарысқа дайындауға болмайды, старттық әзiрлеуге жіберілмейді. Спортшының бар болмысын әзiрлеу тәрбиеге кiредi. Спортшы өмiр сүрiп, жұмыс iстеген қоғамда нақтылы болмысымен нормалар, қатынас және қоршаған әлеуметтiк ортамен өзара әрекеттесу, қоғамдық өмiр және қызметтiң барлық құбылыстарына қатынастарын құрастыру және оның мiнез-құлығының негiзі жатады, спортшылардың адамгершілік болмысы мен сапаларын әзiрлеуi барлық деңгейлерiнде әбден жетiлдiру керек.

Тұлға ретінде спортшы өз қозғағыш қабiлеттiлiктерiн дамыту арқылы ғана емес, психикалық жеке сапаларын дамыту арқылы, өз өмiрi және іс-әрекетінің рационализациясы арқылы да жоғарғы спорттық нәтижелерге жетуге ҧмтылады. Спортшыға маңызды белгiлерді А.А. Тер-Ованясян – өз қарсыластарына спорттық мiнез-қҧлық арқылы орынды тҥзу қатынастың синонимы бола білуі қажет дейді. Спортшы кез келген қиындықтарды оңай кӛтередi және ӛз жетiстiктерiне абыржымастан қарайды. Батылдық ол толық ӛз мiнез-қҧлығындағы сабырлық ету және шамасын сезу ешқандай жағдайда жоғалтпайтын, тҧлға алдында тҧрған табыстарды табандылығын ерiктi кӛрсету. Спортшы жоғарғы спорттық нәтижелерге жетуi және ӛзiнде оң қасиеттер қҧрастыруға ҧмтылуы және спорттың әдеп негiздерiнiң талаптарына сәйкес болуы керек. Спорттағы адамгершiлiктiктiң әсер етуi бағытталғандық ретiнде тҧлға мҧндай сапамен ӛте тығыз байланған. Спорт нақтылы әлеуметтiк жағдайлар және адамның мәртебелерi қалыптасқан қатынастардың жҥйесiнiң қҧрастыруымен қҧндылықтардың және қажеттіліктерімен әрдайым байланған. Сонымен бiрге спорт белгiлi бiр нәтижеге бағытталған. .[42]

Жоғарыда айтылғандарды ескере келе спортшының адамгершілік қасиетін қалыптастыруға төмендегі:

1) спорт дҥние тануының қҧрастыруы бҧл таңдалған спорттың тҥрiндегi нақты іс-әрекетке спортшының кӛзқарастарының жҥйесi. Мақсаты – бiлу аймағында бiлiмдердiң спортшысының қару-жарағы, дамытуы және жарыс ережелерімен спорттық жаттығуларын қолдануында; жеке тҧлғаға жоғарыда айтылғандардың жаттығудан тыс жағдайлардың әсері туралы білгендері дҧрыс

2) спортшы сенiмдерiнiң қалыптасуы ӛмірлік идеалды таңдауы және ӛмірлік позицияның қалыптастыруынан тҧрады. Спортшының сенiмiндегi заттық аманшылықтың ықпалын ескеру керек. Сенiм – бҧл шынайы спорт батырлығы және ӛз спорттық нәтижелерiн қорғау, және ерлiк.

3) спортшылардың қҧндылық бағыт сабақтас мҥдделерiнiң қҧрастыруы. Бҧл ӛмірде жалғыз мҥдделер болу мҥмкін. Спорттағы жалғыз қҧндылық спорт іс-әрекеті болады. Спортшы спортқа ӛзiн толық бередi, басқа жалпы адамдық қҧндылықтар болмайды.

4) мақсатқа жету қҧралдар және әдiстерi туралы ҧғынылған спорт іс-әрекетінің таңдалған тҥріндегі нәтиженiң мақсаттануы ретiнде қҧрастыру.

Спортта мақсаттардың екі негізгі тҥрі бар: мазмҧнды нәтиже және мақсатқа ҧмтылу. Бiрiншi жағдайда, спортшыға мақсатты тҥрде шарт қояды – ол жарыста өту, қарсылас командасын жеңу, рекордтық нәтижеде бiрiншi орын алу; екiншi – қозғағыш әсердi дұрыс орындау, жаттықтырушының тактикалық жоспарды орындаудағы кӛрсеткішті жҥзеге асыру.

Мақсаттар қойылу нақты мақсаттың анықтауымен және жетудің әдістеріменен әрдайым байланған. Оқу-жаттығу қызметінің процессiндегi мақсаттарын қҧрастыруды негiзгi шарты – оның болашақ мақсаттарына байланысты. Сонымен бiрге аралық мақсаттар да айқындалады. Оны қҧрастыру спортшының дене кҥшін, техникалық және тактикалық жетiлдiруi бойынша жҧмысты сапалы орындауға қарай бағытталған

Тҧлғаның мақсаттылығы спортшының санасын мекендейді және жҧмысқа басшылық болып табылады; спортшының адамгершілік сапаларын спорт ҥшiн қҧрастыру өте маңызды екенін анықтайды;

5) Өз өмірінің негізгі отан сүйгіштігі, отан алдындағы жауапкершілігі спорт іс-әрекетін құрастырудың сипаттамасы болып табылады. Осындай сапаны М.Мономенов өте тура және тегiс мiнездейдi. Оның пiкiрi бойынша, отан сүйгiштiк – бұл алдына аса зор құрмет көрсетудің өріс сезiм жинағы. Әрине, әсердегi отан сүйгiштiк отанға өз өмiрi, барлық адамгершiлiк осындайда жай ғана жақсы көрiп беруге потенциалдық мүмкiндiгi болып табылады. Бұл сезiмдер сонша абстрактiлiгi айқын. Ұғынылғанға, өмiрдiң қызықтыруы ең алдымен бұл өзi үшiн маңызды.

Сондықтан спортшыға өз отанына абырой ретінде спорттық жаттығулар және жарыстардағы өте көп күштік және психикалық жүктемелердi жеңiп шыдап шығуға мүмкiндiк бередi. Қарсыластарды жеңіп шығу халықаралық жарыстарда спортшылардың жоғарғы нәтижелі табыстары жеңімпаздық ерлiкке тәрiздi. Бұл, фанатизм емес, объективтi шындықта, өзiне ғана емес, өз қалаулы отаны үшiн әбден жетiлдiрудi спорттық нәтиже, ұзақ, өмiр және қызметтiң өзi жемiстi мерзiмiне өзiндік көріністе тер төккен еңбегі;

6) спорт іс-әрекетінің мақсаттарының ортақтық сипаттамасы спортшылардың өзара іс-әрекеті, ара қатынас арқылы ұжымдылықты құрастыруы. Бiрлiк дербес бұл жерде өте маңызды және қоғамдық спорт іс-әрекетінің мағыналы себептерi, мүдделердiң ортақтылығы, мақсат және нақтылы топтарда спорт қызметiнiң маңыздылығы, әлеуметтiк құндылықтар және мүдделерге олардың бағынуы болады;

7) Спортшының атаққұмарлық және спорттық намыс сезiмінiң құрастыру ақкөңiл бақталаспен күресте жеңу сезімін қалыптастырады. Спорттағы атаққұмарлық спортшының қызметiнiң белсенділік мүмкiндiгін туғызады. .[43]

Апталық жаттығу циклі келесідей құрылды: дүйсенбі: кеуде және артқы бұлшықеттер.

Бірінші оқу жылының барлық жылдық бағдарламасы әрқайсысы алты айдан екі жаттығу кезеңіне бөлінеді. Сабақтар аптасына үш рет өткізіледі. 1 - ші кезең - бастапқы оқыту жаттығуларды (Классикалық хореография), негізгі физикалық қасиеттерді дамытуға арналған жаттығуларды (икемділік, күш, төзімділік, қимылдарды үйлестіру, тепе-теңдік сезімі және т.б.), қарапайым билерді оқытуды (полка, "жуу"), ча-ча-ча және джайва базалық элементтерін меңгеруді, баяу вальс пен жылдам фокстроттың негізгі фигураларын үйренуді қамтиды. 2-ші кезең - одан әрі жетілдіру, мұнда күрделі би элементтері мен олардың комбинацияларын қосу арқылы арнайы дене шынықтыруға көп көңіл бөлінеді. Апталық сабақтардың алғашқы екі күнінде хореографиялық экзерсис партерде (отыру және жату жағдайында) өткізіледі, бұл тұрақтылық пен тепе-теңдік жаттығуларының болмауына байланысты тапсырмаларды орындау күрделілігін арттырады. Сабақтың үшінші күні Латын Америкасы және еуропалық бағдарламалардың бұрын зерттелген элементтерін өңдеуге қосымша уақыт бөлінеді [26].

Болашақта жұмыс неғұрлым күрделі материалға негізделген.

Еуропалық және латын-американдық билер бойынша практикалық сабақтар қозғалыстардың негізгі элементтерін және "баяу вальс", "квикстеп", "Танго", "Вена вальсі", "баяу фокстрот", "Самба", "Ча-ча", "Румба", "Пассодобль", "Джайв"билерін орындау әдістемесін зерттеуді қамтиды. Сабақ барысында бишілер негізгі ырғақты, санауды, музыкалық мөлшерді, аяқтың жұмыс ерекшеліктерін, дененің көтерілуі мен төмендеуін, бұрылу дәрежесін, дененің, аяқтың және бастың жұптағы жағдайын зерттейді.

Сондай-ақ, оқу барысында бишілер садақ пен жаттығудың маңыздылығы туралы біледі. Оқыту бағдарламасының жеке би элементтерін жаттықтыруға енгізу туралы. Соңғы садақтың мәні туралы білім беріледі. Сабақтың бұйрығының негізгі принциптері: қол жетімділік, дәйектілік, жүйелілік [27].

Музыкалық материалды таңдауға үлкен мән беріледі. Таңдау принципі-мөлшері, қарқыны, ырғағы, сипаты, стилі[].

Теориялық сабақтарда еуропалық бағдарламаның негізгі би фигураларының әдістемелік орналасуы бойынша студенттер фигуралардың сипаттамасын дәйекті түрде ұсынуы керек. Ұсынылатын дәйектілік:

1. Би фигурасының атауы.

2. Бастапқы ұстаным.

3. Жүргізу (қажет жерде).

4. Айналу дәрежесі мен бағытын сипаттау (егер бұрылыс орындалса).

5. Аяқтың позициясы, қадамдар және бағыттар бойынша аяқтың жұмысы.

6. Әр орындалатын қадамның ырғағы мен есебі.

7. Фигураның аяқталған позициясы.

- көлденең орындықта жатып денені көтеру, 20 қайталаудан 2 тәсіл;

- көлденең орындықта жатып аяқты көтеру, 20 қайталаудың 2 жиынтығы;

- еденде жатып тізені шынтаққа көтеру, 20 қайталаудың 2 жиынтығы;

- белтемірге ілінген бүгілген аяқты көтеру, 20 рет қайталаудың 1-ші тәсілі. Бейсенбі: демалыс.

Жұма: қол, Дельта, білек бұлшықеттері.

- Француз орындықтарын басу (Маңдайға), 10 қайталаудың 3 жиынтығы;

- Француз орындықтарын басу (иекке), 10 қайталаудың 3 жиынтығы;

- Француз басының артында отыру, 10 қайталаудың 3 жиынтығы;

- артқа қарай басу, 10 қайталаудың 1 жиынтығы.