Туристік-рекреацнялық ресурстардың жіктелуі [32]

«Әлеуметтік-экономикалықрекреациялықресурстарға» тарихи-мәдениобъектілер (ескерткіштержәнеатақтыжерлер, мұражайларжәнет. б.) жәнеқұбылыстар (этнографиялық, саяси, өндірістікжәнет. б.) жатады. Бұлресурстарбіржағынанматериалдықжәнеруханиболыпжіктелсе, екіншіжағынанжылжымайтынжәнеқозғалатынре­сурстарболыптоптастырылады.

Материалдықресурстарөндірісқұралдарыменқоғамныңбасқадаматериалдыққүндылықтарыныңжинағынбіріктірсе, руханиресурстар - қоғамныңжетістіктерінбілім, ғылым, өнер, әдебиетжағынанқамтиды.

Қозғалмайтынресурстартобынтарихиескерткіштер, сәулетөнерініңобъектілері, археологиялықжәнемонументтікқұрылыстарқұрайды.

Жылжымалыресурстартобынаөнерескерткіштері, археологиялықзаттар, минералогиялық, ботаникалықжәнезоологиялықколлекция-лар, деректіескерткіштержәнеоңайқозғауғаболатынзаттаржатады. Мұндайресурстартобыәдеттемұражайларда, кітапханаларда, мұрағаттардашоғырланады.

Тарихижәнемәдениескерткіштернегізгібелгілерібойыншабестүріне: тарихи, археологиялық, сәулетөнеріжәнеқалақұрылыстық, өнерескерткіштеріне, дерекнамаескерткіштерінебөлінеді.

Тарихиескерткіштергеүйлер, құрылыстар, қоғамменмемлекет-тіңдамуынабайланыстыескерткішорындарымензаттаржатады.

Археологияескерткіштерінеқалашықтарқалдықтары, обалар, ескіүйлердіңорны, бекіністер, өндірісжәнесуқұбрлары, тастымүсіндер, тастағыбейнелержатады.

Сәулетөнеріменқалақұрылыстықескерткіштерінесәулетансамбльдеріменкешендері, тарихиорталықтар, алаңдар, кварталдар, көшелер, ежелгіқалалардыңқалдықтары; азаматтық, өнеркәсіптік, әскери, дінисәулетөнерініңескерткіштері, халықсәулетөнерініңескерткіштеріжәнеосыларменбайланыстымонументалдық, бейне, декоративті-қолданбалы, бақ-паркөнерініңескерткіштеріжатады.

Өнерескерткіштерінебейнелеуөнері, декоративті-қолданбалышығармаларжәнебасқадаөнертүрлерінжатқызуғаболады.

Дерекнамаескерткіштері- бү_лмемлекетбилігініңактілері, бей­не-, фотокүжаттаржәнетаспажазулар, сондай-ақкөнежәнебаскақолжазбаларменархивтер, фольклорменмузыкажазбалары, сиреккездесетінбаспалар.

Әлеуметтік-экономикалықрекреациялықресурстарғатарих-пен, мәдениетпенжәнеқазіргіадамдардыңіс-әрекетіменбайла­ныстыбасқадаобъектілердіжатқызуғаболады. Мысалы, тамашасалынғанспорткешені, хайуанатпаркі, ботаникалықбақтар, ғылымимекемелер, жоғарыоқуорындары, өндірістікмекемелер, театрлар,этнографиялықжәнефольклорлықкөзтартарлықкөрнектіорындар, халықдәстүрлеріжәнет. б.

Туризмдідамытуүшінтабиғижәнеәлеуметтік-экономикалықколайлыжағдайыбараумақтарөзінен-өзітуристікресурсболаалмай-ды. Егероғансұранысболсажәнеоныигеругетуристікшаруашылықмүмкіндіктерітабылса, ондаолартуристікресурстарғаайналады.

Табиғикешендертуристік-рекреациялықресурстаркласынакелесіүлгібойыншаөтеаладыәлдеондайболаалмайды:

1) туристік сұраныс болмағандықтан табиғи кешендердің ресурстық сипаты жоқ;

2) туристік сұраныстың пайда болуы табиғи кешендерді тексеріп бағалауды қажет етеді;

3) қоғамдық қажеттіліктің арқасында бағалы табиғи кешендер ресурстарға айналады;

4) туристік сұраныстың көбеюі қолайсыз табиғи кешендер өңдеуден өткізіліп, туристік ресур­стар класына енгізіле бастайды.

Осындайүлгібойыншаәлеуметтік-экономикалықобъектілердеэкскурсиялықрекреациялықресурстаркласынаөтеді. Туристіксұраныстыңарқасындамәденижәнеэтнографиялықобъектілертексеріліп, экскурсиялықтуризмгежарамдыльныжағынаноларғабағаберіледі. Сұраныстыңкеңеюіменрекреациялыққұлдылықкритерийлерініңдамуы, халықтыңмәденидеңгейініңөсуіарқасындапайдаланатыннысандарауқымыкеңейеді. Олардыңкөптегенсаныарнайыреставрациялықжұмыстарынанкейінэкскурсиялықкөрсетілімкатарынаенгізіледі.Бұрынөмірсүргенүрпақтардыңеңбекөніміболатұра, әлеуметтік-экономикалықобъектілермұндатанымдықсипаттағытуристікқызметтердіөндіругеарналғанеңбекқұралынаайналады.

Туристік-рекреациялықресурстарғасырларбойыресурстартүрлерініңрөліменқұрылымы, туристікқажеттіліктеркөлеміөзгергендігінентарихиұғымдарғажатады.

Туризмніңәрбіртүрініңресурстарыөзінетәнерекшересурстарболыптабылады. Санаторлық-курорттықемдеуүшінминералдысу-ларменбалшықтар, ауарайыменклимат, үңгірлерментүзқазбалары (спелеотерапия) қолданылады. Сауықтырудемалысыүшінжайлы, қолайлыклимат, жүмсақмаусым, су, өсімдік, жербедеріжәнеландшафтыңбасқакомпоненттеріқажет. Спорттықтуризмүшінжорықжасаумүмкіндігі, белгіліқиындықдәрежедегікедергілер, арақашықтық,   жұрттыңтығызорналаспауыжәнет.б.   қажет.

Экскурсиялықтуризмніңнысандарынакелеек, олармынадай: мәдени-тарихижәнетабиғинысандары, қайталанбайтыншаруашылықнысандары, фольклорлықмерекелерменхалықмәдениетініңәлементтері (ұлттықойындар, қолөнер, қолданбалыкәсіптер).

Туристік-рекреациялықресурстардыңмаңыздысипаттамаларымынадай:

1)   ТРЖ-ніңәлеуметтіксыйымдылығынанықтайтынқордыңмөлшері (минералдысулардебиты; қолайлырекреациялықаумақ-тардыңкөлемі, туристікорталықтардыңэкскурсиялықәлеуеті); игерілудеңгейі, жүктемелердіреттеу;

2)  потенциалдырекреациялықжерлердіанықтауғажәнесани-тарлыққорғаушеңберлерінорнатуғамүмкіндікберетінресурстардыңтаралуауданы (сулықабаттардыңкөлемі, жаға-жайлардыңаумағы, территорияныңсуғарылуы, орманаумағы, тұрақтықаржамылғысыныңшекаралары);

3) туризммаусымын, туристікағымныңырғақтығынанықтайтынэксплуатациялықкезең(климатықолайлыкезеңніңұзақтыгы, суғатүсумезгілі, тұрақтықардыңжатуы);

4) көптегенресурстүрлерініңтерриториялықтұрғыданқозғалмайжатуы, рекреациялықинфрақұрылымменағымдардыөзінешоғырландырыптартуынасебепші;

5)ақшакапиталыныңазжұмсалуыжәнепайдалануғакететіншығындардыңтымжоғарыболмауыинфрақұрылымдыжылдамқұруғажәнеәлеуметтік-экономикалықнәтижеалуға, сондай-ақресурстардыңкейбіртүрлерінжекеқолдануғамүмкіндікбереді;

6)  табиғаттытиімдіпайдаланунормаларынсақтайотырып, культивацияжәнесапасыжоғарыжабдықтардыпайдалануарқылытуристік-рекреациялықресурстардыкөпретпайдаланумүмкіншілігі.

Демалыспентуризмүшінпайдаланылатынресурстардытікелейжәнежанаматүрлерінебөлугеболады. Біріншісінетуристердіңөздеріқолданатынресурстар, яғниландшафтыңкөзтартарлықерекшесүлулығыжәнеэкзотикалығы, жергіліктіжердіңемдеу-сауықтыруқасиеті, тарихи-мәдениескерткіштеріжәнебасқадатанымдықобъектілеріжатады. Тікелейтуристікресурстардыигеруүшінжанамаресурстарын, яғнишикізат, энергетикалық-жанармай, материалдық, қаражат, еңбекресурстарынтартуқажет.

Туристік-рекреациялықресурстартуризмніңаумақтықұйымдас-тырылуына, туристікаудандарменорталықтардыңқалыптасуынаәсернтигізеді. Бірақолартікелейтүрдеәсеретпейді. Оларкөптегенәлеуметтік-экономикалықфакторлардың, еңалдыментуристікқажеттіліктердіңкөлеміменқұрылымыныңәсерменіскеасырылады. Туристік-рекреациялықіс-әрекеттіңаумақтықұйымдастырылуыныңұзақмерзімдіболжамыбарлықрекреациялықресурстардыанықтауды, есептеудіжәнебонитировкажасаудықажететеді.