Университеттің 85 жылдығына арналған «Қазіргі заманғы математика: проблемалары және қолданыстары» III халықаралық Тайманов оқуларының материалдар жинағы, 25 қараша, 2022 жыл 358
ГРНТИ 30.19.15
ҚАТТЫ ДЕНЕЛЕРДЕГІ ФИЗИКАЛЫҚ ПРОЦЕСТЕРДІ МАТЕМАТИКАЛЫҚ МОДЕЛЬДЕУ КЕНЖЕБАЙ АРУЖАН ҒАЗИЗҚЫЗЫ Қорқыт Ата атындағы Қызылорда университетінің магистранты ЕНСЕБАЕВА ГУЛЬЗАТ МУРАТБЕКОВНА PhD, Қорқыт Ата атындағы Қызылорда университетінің аға оқытушысы Қызылорда, Қазақстан Қатты денелердің жоғары жылдамдықты соққы жүктемесі техникада, ӛнеркәсіпте
және әскери істерде кеңінен қолданылады. Осы процесті қарастыру кезінде негізгі міндет
кернеулі-деформацияланған күйді есептеу және талдау негізінде ӛзара әрекеттесетін қатты
денелердің бұзылу және фрагментация дәрежесін зерттеу болып табылады [1, 2].
Қатты денелерді динамикалық жүктеу міндеттері адам қызметінің кӛптеген
салаларында кездеседі. Бұл күн батареяларын ғарыштық қоқыстар мен астероидтардан
қорғаудың, қозғалатын ұшақтардың жоғары жылдамдықты соқтығысуының және
материалдық элементтер айтарлықтай деформациялар мен ішкі қайта құруларға ұшыраған
кезде сынғыш материалдардың бұзылуының міндеттері. Наноқұрылымды объектілердегі
қатты заттардың динамикалық ӛзара әрекеттесу процестері ерекше маңызды. Осы
материалдарда,дәстүрлі композициялық материалдардан айырмашылығы, нанокомпозит
компоненттерінің дисперсиясының немесе құрамының шамалы жергілікті ӛзгеруі
макроскопиялық физика-механикалық сипаттамалардың айтарлықтай ӛзгеруіне әкеледі.
Наноматериалдарда болатын процестер, әдетте, сызықты емес және ӛте күрделі, бұл
оларды зерттеу үшін математикалық аппаратты қолдануды перспектикалық бағытқа
айналдырады.
Зерттеудің негізгі қолданбалы міндеттері : кедергіні бұзу және фрагментациялау,
бұзылу түрі, сыну процестері, шамадан тыс жүктеме мӛлшері, ендіруге қарсылықтың
интегралды күштері, енудің соңғы тереңдігі, қатты заттардың жойылуы кезіндегі
жылдамдық, бұзылу процестеріне арматураның әсерін зерттеу, соққылардың ӛзара
әрекеттесу аймағының конфигурациясы, қатты дененің қозғалысы. 2009 жылғы
мәліметтер бойынша тұрғындарының саны 114 адамды құрады. Эксперименттік
деректерді талдау соққы денесінің параметрлері мен кедергінің қасиеттерінің ӛзгеруімен
жойылу механизмдері айтарлықтай ӛзгеретінін кӛрсетеді. Сондықтан бұл процестерді
модельдеу ӛте маңызды міндет болып табылады. Ену және бұзылу процестерін модельдеу,
әдетте, олардың күрделілігі мен ӛзара байланысты болуына байланысты сандық
әдістермен, ақырлы элементтер әдісімен [5-7] және тегіс (тегістелген) бӛлшектер әдісімен
анықталады [8, 9].
Бұл жұмыста үш ӛлшемді қойылымда қатты қозғалатын дененің динамикалық
ӛзара әрекеті және оларды бұзу мәселесі қарастырылады. Мәселенің қойылымы
ұсынылды және кедергіні тесу кезінде болатын физикалық процестерді модельдеу туралы
сандық зерттеу жүргізілді.
