Устойчивое развитие: язык, межкультурная коммуникация
жүктеу/скачать 5,1 Mb. Pdf көрінісі
|
COLLECTION of Сonferences XXIV «Akhanov readings» 2021
- Бұл бет үшін навигация:
- Key words
| Ключевые слова:заимствованныеслова, словарь, респондент, казахский язык, анкета.
Summary: The article examines the historical and cultural conditions for the development of loan words in our language. It was analyzed how the loan words in our language correspond to the meaning in the native language. It has been studied today that loan words have a second meaning in addition to their original meaning. We noticed that when mastering loan words in the language of other peoples, it is necessary to study the linguistic features and expressions of the native language of this people. Even the words originating from the Turkic languages included in the Turkic languages are first referred to the Russian language. Key words: loan words, dictionary, respondent, Kazakh language, questionnaire. Кіріспе. Кірме сөздер негізінен еліміздің өзге елдермен тығыз тарихи-мәдени және экономикалық байланысының нәтижесінде еніп жатыр. Жаһанданудың ықпалынан қазақ тілінің басқа тілдермен тілдік байланыстары қалыптасты. Осындай мәдениаралық байланыстардың және ақпараттардың кеңеюі нәтижесінде тілдік бірліктердің алмасуы заңды құбылыс болып табылады. Кірме сөздер дегеніміз тіларалық қарым-қатынастың нәтижесінен бір тілден екінші бір тілге келіп қосылған тілдік бірліктер. Тіліміздегі кірме сөздердің біршамасы дыбысталуы мен формасы жағынан толық игерілген болса, енді бірі керісінше өзі шыққан төл тілінің ерекшеліктерін бұзбай тілімізге қосылғанын байқаймыз. Мәселен, араб-парсы және орыс тілінен енген көптеген сөздер тілімізге толығымен сіңісіп кеткен. Оларға құрмет, зейін, кереует, барқыт, т.б жатады. Қазақ тілінің сөздік құрамы да күннен күнге кірме сөздермен толығып жатқандығы баршамызға аян. Қазақ тіліне әр кезеңде енген кірме сөздер тілші ғалымдардың шетелдік ғалымдардың тарапынан біршама уақыт зерттелді. Атап айтсақ, араб-парсы тілдерінен енген кірме сөздерді зерттеуге өз үлесін қосқан ғалымдар қатарына Л.Рүстемов пен Н.Оңдасыновты жатқызамыз. Кірме сөздер Абай шығармалары негізінде қарастырыла отырып, екі бөлікке жіктелді. Олар орыс тілінен және араб-парсы тілінен енген кірме сөздер. Сонымен қатар, Абай шығармаларында кездесетін калька арқылы алынған балама тіркестерді де жатқызуымызға болады. Мысалы, Кесте 1 – Абай шығармаларындағы калькалау арқылы алынған сөз тіркестері Мрачная душа Қараңғы көңіл Рассудок холодный Суық ақыл Светило надежды Үміттің нұры Стих унылый Жабыраңқы жазған сөз[1.5] 2019 жылы Шерубай Құрманбайұлының басшылығымен «Қазақ тілінің кірме сөздер сөздігі» жарияланды. Латын тілінен бастап, көрші орыс, ағылшын, моңғол, араб, парсы, әрісі грек, ағылшын, испан, неміс, қытай, португал, француз, итальян тілдерінен енген кірме сөздердің жалпылама түрдегі жинағы болып табылады [2]. Оған мына мысал дәлел бола алады. Сөздіктегі «абадан сөзі» қазіргі тілімізде «көсем, көшбасшы, қасқыр немесе арыстан үйірінің бастаушысы, арлан» деген ауыспалы мағынада қолданылады. «Арыстаны көп, абаданы біреу» деген мақалдағы «абадан сөзі» түпнұсқасы парсы тілінен алынғандығы анықталды [3. 12]. Қазақ тілінде жеку мәнде қолданылатын «адыра қал» тіркесіндегі «адыра» сөзі араб тілінде «көз жанарынан айырылу» деген мағынаға келеді. Тіліміздегі «ежелеп оқу» тіркесіндегі «еже» сөзі арабтың «һеже» буындап деген сөзінен шыққандығы көрсетілген. [4]. жүктеу/скачать 5,1 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|