Heri3i  салынды. Бул  урд 1 спн айкын турдеп таптык-идеологиялык, партиялык сипаты болды,  ce6e6i

ностей» басылымында жарияланган (1919 жыл, 3 тамыз) «Революция жэне 
казактар» деген макаласында: «Кыргыздарга (казактарга. — 
авт.)
Акпан 
революциясы кандай тусшйгп болган болса, оларга Казан революциясы 
соншалыкты тус1шкс1з болып Kepinni... Олар алгашкы революцияны кан­
дай куанышпен карсы алган болса, eKiHuiiciH сондайлык урейл1 коркы- 
нышпен карсы алуларына тура келд1», — деп жазды. Муны ол Акпан рево­
люция казактарды «патша уюметшщ e3rici мен зорлык-зомбылыгынан азат 
етп, - деп тус1щцред1, - жэне... олардын ездерш дербес баскару жешндеп 
касиегп арманын жузеге асыруга деген yMiirepiH орныктырды. Ал eKiHUii 
революциянын кыргыздарга TyciHiKci3 болатын ce6e6i карапайым гана 
шындыкпен туаширшедк казактарда капитализм де, таптык жнсгелк те 
жок, Tirni оларда MeHuiiKTiH e3i де баска халыктардагыдай айкын аныктал- 
маган, кептеген тутыну буйымдары оларда когамдык меншж болып сана- 
лады». BipaK мундай пж1рлер мен кезкарастар Казан революциясы мен 
2 0 - 30-жылдардагы Азамат согысы тарихнамасында озык идея бола кой- 
ган жок жэне бул жагдай 80-жылдардын сонына дешн жалгасты.
20-30-жылцар макалаларынын барлыгынын, езш щ мазмуны мен та­
рихи окигаларды камтуы жагынан маныздылыгы б1рдей емес едь Олар­
дын Keninuiiri Казакстаннын жекелеген, ж ергш к'п аудандарына немесе 
Азамат согысы мен Кенес еюметшщ жэне онын Казакстанда орныгу 
урдасМц жекелеген окигаларына арналды.
0 з кезщде Т.Е. Елеуовтщ дурыс керсеткенщцей, 20-жылдар эдебиет! 
кемш ш ктерш щ 6ipi деректемелж непзш щ е л а з д ш еда. Ол кезде Казан 
революциясы мен Азамат согысынын кужаттары жарияланбады. Кеп жаг- 
дайда зерттеушшер ез корытындыларын революция мен Азамат согысы­
нын даму ypfliciH сипаттайтын фактшердщ букш жиынтыгын есепке ал- 
май, сод туста кол жетерлж болган жекелеген деректерге непзделш шыга- 
руга мэжбур болды3. Казан революциясы мен Казакстандагы азамат со­
гысынын тарихын зерттеу жумыстары белгш 6ip денгейде 40—50-жылдары 
жандана rycTi, ecipece ол Отан согысынан кейш максатты icKe айналды4. 
1943 жэне 1949 жылдары жарык керген Казакстан тарихы жешндеп жалпы 
тужырымдар жасалган жумыстарда, сондай-ак «Казак КСР тарихы (социа­
лизм дэу!р1)» к!табынын еюгаш томында елкеде Кенес eKiMeii мен Азамат 
согысы жешсшщ барысын керсетуге арналган арнаулы тараулар болды5. 
1917—1920 жылдардагы Казакстан тарихы бойынша кужатгар мен матери- 
алдар жинактары шыга бастады6. Казакстаннын ер турл1 аймактарында 
Кенес еюметшщ орнау тарихы жене олардагы Азамат согысынын барысы, 
сондай-ак бул урдктердщ epeкшeлiктepi зерттелдГ. Революция мен аграр- 
лык-шаруа кожалыгы мэселесшщ байланысын ашатын жене казак ауылын 
кенестещйру проблемаларына арналган алгашкы жумыстар пайда болды8.
40—50-жылдар проблемасы бойынша басылып шыккан жумыстардын 
к е п ш ш т шолу сипатында жене непзш ен журнал мен газет макалалары 
турщще басылды, оларда талдау мен жалпы корытындылар аз, деректж 
непз1 е л а з болды. Мурагатгык дереккездер, 6ipunni кезекте казак тш ндеп 
мерзшдак баспасез материалдары ж еткш ж аз пайдаланылды (дурысында, 
мулде пайдаланылмады). Сондыктан 1917-1920 жылдар кезешндеп К а­
закстан тарихынын кептеген 6errepi Ресейдщ орталык аудандарындагы 
Казан революциясы мен Азамат согысы окигаларын суреттеу сулбасына
14

сэйкес, жергшкт! (казакстандык-туркютандык) ерекшелжтер ескершмей 
жазылды.
Казакстан мен Орта Азия тарихшылары 60—80-жылдары eKi револю­
ция мен Азамат согысы тарихын зертгеуде елеул1 табыстарга кол жетюздь 
Бул уакытта кептеген макалалармен 6ipre, Казакстандагы жене тутастай
алганда казакстандык-туркютандык аймактагы революция мен азаматтык
карсыласу тарихыньщ 
мацызды 
меселелерш зерттеген байыпты моно-
графиялык жумыстар да жарык кердь Бул туста С.Н. Покровскийдщ, 
Т.Е. Елеуовтщ, П.М. Пахмурныйдын, В.К. Григорьевен, А.С. Елагиннщ, 
К. Нурпейюовтщ, С.З. Зимановтын монографияларын9, Казакстан мен 
Орта Азия тарихшыларыныц ужымдык енбектерш10 атауга болады.
Т.Е. Елеуовтщ к1табы — тутастай алганда Казакстанда Кенес ею- 
метшщ орнауы мен ipre 6eKiTyiHiH курдел1 де карама-кайшы урдгсш рес­
публика тарихнамасында тунгыш рет зерттеген кордалы енбек.
С.Н. Покровскийдщ, П.М. Пахмурныйдын, В.К. Григорьевтщ,
А.С. Елагиннщ, К. Нурпешсовтщ монографияларында Жетюуда жене 
тутастай алганда Казакстанда Кенес етм етш щ жешсп жолындагы курес 
картинасы беркаген, 1918—1920 жылдардагы Азамат согысы мен парти- 
зандык козгалыс тарихынын манызды аспектшер1 айкындалган, Кенес 
еюметщщ елкедеп елеуметтж саясатыньщ алгашкы кадамдары кврсетш- 
ген. Кенестж курылыстын кала мен ауылдык-селолык мекендердеп 
ерекшелжтер1 ашылган, казак кенес мемлекеттшн курудын теориялык 
жене практикалык acneKiiriepi зерттелген.
КСРО FА гылыми кенеа мен онын Орта Азия жене Казакстан женш- 
деп секциясы дайындаган «Кенес еюметшщ Орта Азия мен Казакстан­
дагы женки» атты ужымдык монографиясында, «¥лы Казан социалиста 
революциясы» кешешп проблемасы бойынша, Ортаазиялык-Казакстандык 
аймактын ер турл1 улттык аудандарындагы окигалар олардын ею мш ш к- 
аумактык б е й щ й желюмен синхронды баяндалган. Проблемаларды 
зерттеудщ кужаттык непздер1 кенейдк кужаттар мен материалдар жинак- 
тары, сол жылдарокигаларынын жылнамалары, Казакстандагы Кенес 
eKi-
метга ушш курес пен Азамат согысына катысушылардын естелжтвр! басы-
лып шыкты".
Казакстандагы Кенес eKiMeTi yuiiH куреске белсенш катысушылар 
туралы, 50-жылдары жарык коре бастаган итапшалар сериясын жариялау 
жалгасты12. Мескеудеп «Молодая гвардия» баспасынан Т. К екш евтщ
«Секен Сейфуллин» деп аталатын к1табы жарык кердр3. 60—70-жылдар 
проблемаларын зерттеу нетижелери «Казак КСР тарихынын» 4-томында 
(Бес томдык. Авторлары: К. 
HypnefticoB, 
С.Н. Покровский, А.С. Ела­
гин) терт монографиялык тарау туршде жарияланды14.
Объектива жене субъективт1 себептерге (80-жылдар ортасында бас- 
талган кайта куру барысынын карама-кайшылыктыгы, когамдык ем!рд1 
демократияландырумен жене Кенес кезешндел тарихты багалауга катыс- 
ты кезкарастардын езгеру1мен жалгаскан кенестж саяси eMipfli реформа- 
лау) байланысты 80-жылдары, тутастай алганда 6iздiн тарихымыэдын Казан 
TOHKepiciHeH кейшл деу1рш, онын iiuirme Казан революциясы мен Азамат 
согысы тарихынын проблемаларын да зерттеуге жене окып уйренуге деген 
ынта-ыкылас шугыл темендеп кетп. 80-жылдары «Казакстандагы Казан
15

революциясы» такырыбымен жарияланган азгана басылымдардын 
6ipi 
К. 
HypnefiicoBTiH 
монографиясы15 болып табылады, онда автор Казак- 
стандагы косеюметтжтщ 
ерекщелжтер1, 
Казакстандагы Кенестердш 
к етер ш с 
органдарына айналуынын карама-кайшы 
урщ сщ деп 
жалпы
(букифесейлж) мен жекенш (казакстандык) аракатысы, ал одан кешн 
мемлекеттж 
билж 
пен баскару органдарына айналуы мен олардын шаруа- 
шылык жене 
мэдени 
курылыстын бастапкы 
кезещ ндеп 
накты 
кы змеп 
секшдц 
проблемалар 
керМ стерш е 
негурлым терен талдау жасауга басты 
назар 
аударды. Автор, niicip айтушылардын атап вткешндей, 
олкенш
об- 
лыстык 
ж эне уездж кенестер! 
аткару комитеттершш курылымына, оны 
жетщщру 
багытындагы 
жумыстарга, 
непзп бвлiмдepдiн кызметпк 
мшдет- 

жүктеу/скачать 63,86 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: