Ватдпуды,, I! ҚАлижан бекхожин вибяйЗ?й

Оған  назбен  қойды  талап:

— Ж абы рқады ң  ж ерде  бөтен, 

Өз  еліңнен  кетіп  алыс. 

Зарықты  ғой  туған  әкең,

Сен  үшін  көп  етіп  намыс. 

Құмар  едім  естіп  сырттан, 

Момын  жұрттың  мерейіне. 

Сағыпып  көп  сен  ынтыққан, 

Сол  қырды  мен  көрейін  де...

—  Сүйкімді  ғой  серуен  дала, 

Ж айнап  тұрса  жалтыр  аспан, 

Маған  ыстық  сай-салада 

Қой-қозылар  жамырасқан. 

Қөрінеді  ыстық  маған.

Сонау  қалған  жалбыр  лашық, 

Қ елсе  соған  туыс-туған, 

Ж албағайлар  жабырласып, 

Сағындым  мен  әкемді  де.

Құм  тебеден  қалған  жылап. 

Достарымды  өскен  бірге, 

Сағындым  кеп,  толғандым-ақ, 

Бірақ  сонда  мұздар  ж үрек,— 

Қөрінсе  сол  ел  елесі;

Тулар  мүмкін  ыза  тілеп, 

Ж анға  түскен  көлеңкесі. 

Түксиіп  құр  жатқан  шығар, 

Сүрсыз  сонау  түйе  құмдар. 

Сорға  мәңгі  батқан  шығар, 

Байға  басын  иген  құлдар. 

Ж үрген  шығар  қалбалаңдап, 

Қой  соңында  әкем  сорлы. 

Бажы лдап  бай  алған  ж алдап, 

Қөтерді  ме  сойқан  қолды? 

Еңкейді  ме,  есіл  жұртым, 

Түйілген  соң  ж ат  жұдырық? 

Ұлық-төре  бұзып  шырқын,

270

Ж атса  қайттім  атып-ұрып?

Соида  менің  —  дәрменім  не? 

Қайнар  мүмкін,  қүр  зығырдан! 

Қайралдым  ба  ел  кегіне, 

Әбжыландай  ыза  буған?

Өнерім  не,  білімім  не,

Қайда  маған  қару  —  қайрат? 

Сорға  батқан  сол  еліме,

Қалай  барсын  қиял  жайдақ!.. 

Айтып  соны  тұр  мұңайып,

Ж ас  Әліби  жаны  күйген.

Албырт  Петя  сыры  ғайып 

Өзгеше  бір  ойлар  түйген.

Қенет  сөйлеп  қалатын  да, 

Ақындарша  қолын  сермеп.

Мініп  қиял  қанатына,

Қетер  еді  қияға  өрлеп.

—  Қырға  барсаң  жаның  ж үдеп, 

Қайта  тағы  күйінеді,

Ізгі  бақыт  жолын  тілеп,

Қел,  кезейік  дүниені!

Қел,  жаһанды  аралайық,

Әлсм  сырын  ашайық  бір, 

Қиындыққа  қарамайық,

Қереметті  жасайық  бір!

— Үшқыр  досым,  қаржы  қайда? 

Қарға  мініп  кетеміз  бе?

Ж үрттан  қайырым  табылмай  ма? 

Ізгі  ниет  етеміз  де!

Күншығысқа  ж аяу  кетіп, 

Ораламыз  күн  батыстан.

Д үние  біткен  қалған  бекіп,

Емес  шығар  тар  зымыстан. 

Мүмкін  ашар  дарқан  әлем, 

Алдымыздан  кең  қақпасын. 

Ғайыбы  көп  сырлар  терең

271

Алдымызда  ойнақтасын.

Әділ  шындық  қай  тарапта,

Қ айда  бақыт  сағымдалған? 

Барамыз  біз  сондай  ж аққа,

Қөрсін  соны  сағынған  жан.

Шулы  батыс,  сырлы  шығыс,

Ж ат  өлкелер  таң-тамаша...

Қандай  қызық  ж аяу  ж уріс, 

Төтелейміз  таудан  аса...

*  *  *

Қиял  жүйрік  кетті  бірге,

Қ анат  қақты  екі  сырлас,

Леианың  көз  түкпірінде, 

М өлтілдеді  моншақтай  ж ас.

Қыз  ба  Лена  ж ігіт  қияр?—

Төк  жалынды,  жанын  биле!

Тоқта,  үшқыр  үміт-қиял!—

Тік  кезіңді  Әлібиге...

Ақиқат  кілті

I

—  Ж енева!  —  Сұлу  қала,  маңы  ғаж ап, 

Саяхат  еткендерге  жаны  қалап. 

Орманнан  тыңдап  жырын  әнші  құстың, 

Екі  ж ан  келе  жатыр  көл  ж ағалап. 

Серуен,  ж ағада  ж ұрт  жабырласқан, 

Алуан  тілдер  мұнда  да  жамырасқан. 

Бетінде  біреулердің  ж ұлды з  ойнап, 

Ж андар  көп  ақ  ж үздерін 'зәбір   басқан 

Ж ан  сауға  саясындай  осы  бір  ж ақ, 

Болатын  қуғындарға  таса,  тұрақ 

Тоғысқан  мұнда  нелер  өрен  ойлар,

272

Дсылдай  әр  қиядан  түскен  құлап.

|)

іі

|)  іпығар  ж асағандар  саяхатты, 

і  удаіі  бір  сапырғандар  саясатты.

1’оссия  талмаусырап  тұрған  шақта,

1>үл  жақтан  ұлы  адам  сая  тапты.

Келеді  меңзеп  алға  кең  маңдайын,

Ьмсына  қанатты  ойлар  конғандайын. 

Қарайды  сұңғыла  құс  ән  шырқаса, 

ІІІсрткендей  шалқыған  бір  орман  жайын. 

Табиғат  қызық  қой,  таң  қаласың  да,

І аіі  болған  адамзаттың  таласына. 

Осыидай  әнші  құс  та,  ну  тоғай  да,

I >мр  еді  сонау  Еділ  жағасы пда.

Осынау  көк  аршалы  көл  маңы  да, 

Үқсайды  сонау 

Орыс  орманына,

Ііірақ  та  жаны 

( ’,үйген  сағыныш  бар,—

Отаны  — үміті  де,  арманы  да.

Қайықтай  Ж еневаның  көліндегі,

Ж үйткіді  ж үйрік  ойлар  көңілдегі.

Қомедей  өтсе  жарып  қара  бұлтты, 

Қаптаған  Россияның  көгіндегі.

Ііолмаса  дүниеде  нала-қайғы,

Ііолса  өмір  —  осы  ж аздай   ғажап  айлы. 

Қүрсауын  қиратуға  жауыздықтың, 

Т өидф се  құдіретті  нажағайды...

Ііұрқ  етті  жанар  таудай  бесінш і  жыл, 

і)лі  де  ұшқын  атып  есіңде  жүр.

Осынау  ж ат  қияға  келді  ұлы  ж ан,

Еліпіц  лайсаң  бейуақ  кешінде  бір.

Сайысып  шықты  кеше  жиналыстан,

Әлі  де  кеудесін  сол  ойлар  кысқан.

Қалса  да  шын  қастары  Россияда,

Аз  емес  еріп  келген  мұнда  дұшпан. 

Бөлінсе  жұмыр  бір  күш  не  себепкер, 

Сынығын  сығып  қайта  өкшелеп  көр. 

Сондай-ақ  ашындырды  Ильичті  де, 

Ж алтақтар,  жойы мпаздар,  меньшевиктер. 

Барлап  ол  алыстағы  өр  қиялы,

Тұтқиыл  түйілгендей  бар  қияны,— 

Еңкейіп  жазып  жатып,  деп  қойды  ол:

— Ж асаймы з  ж еке,  ж аңа  партияны! 

Сүйсініп  сол  бір  қайсар  сеніміне,

Қарады  қасындағы  серігіне:

— Тыныштық  аясы  ғой  осы  ж аға,

Володя,  ой  басты  ғой  сені  мүлде. 

Ермекке  минутыңды  қиясың  ба?

—  Қелдік  қой  тынығуға,  я  осында.

Ал,  Надя,  міне  гүлдер,—  деп  Ильич, 

Қағады  бұталардың  миуасында.

Тереді  ж идегін  де,  шиесін  де,

Қызық  қой  қызыл  моншақ  бұл  несібе. 

Ж асы ида  сонау  Еділ  тоғайында,

Тергені  бүлдіргенді  тұр  есінде.

Осылай  Ильич  бүгін  дем  алады,

Түспейді  бұл  саяға  күн  алауы.

Қ ездессе  түбірден  бір  саңырауқұлақ, 

Балаша  кәдімгідей  қуанады.

— Ал,  Н адя,  бұларды  мен  пісірейін, 

Қезекті  бұл  да  менің  ісім  дейін.

Оқы  сен  франңузш а  кітапты  бір,

Өзіңдей  мен  де  талдап  түсінейін. 

Жайылды  көкорайға  көп  кітаптар, 

Қ олж азба,  алтын  ойлар,  не  қымбаттар. 

П ариж ден,  Росснядан,  Қапридеп,

II

2.74

Квк  қанат  қарлығаштай  келген  хаттар. 

Мүмкін,  сол  шомылганда  мұхит  ойға, 

Толқынын  жиған  шығар  кең  маңдайға. 

Іомдардың  түкпіріне  ж асап  жорық, 

ІІІыңдалған  шығар  өзі  зор  майданға... 

Габаида  саңырауқұлақ  қуырылып, 

Ж атқанда  қақпағына  буыи  ұрыи,

Пльич  м әз,—  шіркін  солай  қуырылса, 

С.ибпрьден  келген  болса  буылдырық1.

0 ,  міне,  келді  біздің   қыран  құстар, 

(х н д ер ге  күніменен  болдым  құш тар!— 

Осылай  келе  қалған  бес  адам ға!—

Деп  жатыр,—  кел,  туыстар,  кел,  туыстар! 

Кнргендей  ағаларын  көп  сағынған,

Тагы  да  кетті  маздап  сөз  көрігі.

Ушқындап  Россияныц  ошағынан, 

Маиданның  қия  таулы  басиалдағы,

Алдағы  күрестердің  асқарлары  —

Сөз  болды  елестеді  көздеріне,

Жецістер  наж ағайдай  аспандағы. 

Ііатшалық  қол  астынан  қиыр  мүлде,

Соиау  бір  Европаныц  бүйірінде.

Осынау  аз  ғана  топ  ақ  семсерді 

Кпйрады  капиталға  түйілуге.

І)нр,  ия,  құдіретті  өрен  алып,

Мухиттай  тебіреніп  жатыр  халық.

Ііар,  ия,  құдіретті — ұлы  Ленин!

Жалынды  ж ас  партия  —  батыр  анық.

Ж оқ,  достар,  Ильич  енді  тынықсын  бір. 

111ертілсін  сергітетін  тыныштық  жыр. 

Шырқайық,  кәне,  Ильич  бастаңызшы, 

К(‘удемде  орыс  әні  толықсып  тұр.

Дем  бірі,  бәрі  соны  қостай  кетті,

ІІльич  те  кетпек  еді  бастай  көпті,—

1  І і у ы л д ы р ы қ — к ар т о ф е л ь .

275

Есіне  түсті,  мүмкін  бір  керегі,

Ж екетке  қолын  салып  тоқгай  кетті.

—  Қ айда  ж үр,  кешегі  бір  қыр  адамы?

—  Ол  сізге  кездесуге  қүмар  әлі,

—  Ендеше,  келсін  маган,  ж іберіц із.

—  Қалайша  табады  ол  бұл  араны?

—  Өзгерді,  Ильич  енді  пәтеріңіз.

—  Б ілеміз  бұл  қоныстың  қатерін  біз,

—  Оңаша,  аулақ  жақтан  таптық  үйді, 

Сол  үйді  енді  қызық  етеміз  біз...

— Ал,  ш ы рқа!— деп  өзі  бір  дауыстады, 

Жаңғыртып  мұнар  тауды  алыстағы. 

Шарбы  бұлт  Швейңария  аспанында, 

Шарықтап  шыға  келді  орыс  әні,

Осы  хор  шыққан  шетте  некен-саяқ, 

Өршіді  қалың  нөсер  жауындай-ақ. 

Ильич  те  кетерілсін  құлаш  сермеп, 

Қырашпа,  қалғап  кезгі  дауыл  таяп. 

Қенеттен  көкті  бұлт  жапты  бірақ, 

Ашуын  алыс  таулар  жатты  бұрқап, 

Мейлі,  енді  аспан  торы  айырылсын,

Уа,  дауыл,  соқ  қаттырақ,  соқ  қаттырақ!

III

Басыида  шаңырақтай  киіз  қалпақ, 

Мынау  кім  бұл  қаланы  кезген  шаршап. 

Қірпігін  тозаң  басқан  жолаушы  бүл, 

Қеледі  әлдекімді  іздеп,  аңсап?

Болса  да  беті  бозғылт,  қара  мұртты, 

Басқаға  ұқсамайтын  дара  тіпті.

Сол  ж ігіт  арқасында  бумасы  бар, 

Қөшесін  зор  қаланың  ж ара  шықты. 

Өкшесі  бәтеңкенің  мыжырайған,

Қүн  ж алап,  келбетінің  нұры  тайған. 

Мұқалған  темір  ұшты  таяғы  да,

276

Қследі  осы  жігіт  әлде  қайдан?

.V.і,  опыц  ж ер  бетіпде  көп  іздері, 

Ж аііанды  кезіп  жігіт  не  іздеді?

Қалды  ізі  мұхиттардың  аралында, 

Ж агада,  сонау  Орта  теціздегі.

Қалды  ізі  ж ердіц  қиыр  шығысында, 

Үпдіиіц  жыңғыл  орман  жынысында, 

Ш өлінде  Африканың  шоқты  басқан,

1>үл  табан  жылдам  еді  жылысуға, 

Алауы  сахараның  қақтағанда,

Альпадан  аяқ  талған  аттағанда,

Іац  болып  тауда  аңға,  көлде  кұсқа, 

Ііолды  оны  мақгаған  да,  даттаған  да. 

Ж ерді  бұл  диуанадай  ақтаған  ба? 

Гыныстап  бір  қуыста  ж атпағанда. 

і)лемді  кезді  неге  осы  ж аяу,

Мацдайын  соғып  талай  шатқалаңға?

Г>ұл  қай  ж ан  ж аяулаған  ж ән е  бүгін,

< '.ыртына  көк  орманды  Ж еневаның. 

/Қиііанкез  өзім іздің  Әлібп  ғой,

Д ем і  — ж ер,  көлігі  — ж ел,  ж ебеу і — күн. 

Қос  боздақ   қиял  атқа  мінген  кезден, 

Қацбақтай  ж ел  қуалап  ж ер ді  кезген.

I артылып  табан  тамыр,  кейде  талып,

Аіп  өзек  қуырылған,  жанын  езген.

(  о п ау  бір  Африканың  терісінде,

Г.кі  ж ас  келіп  ж аңа  келісімге,

Қиялдың  қанатына  мінген  Петр, 

Ж өнелген  ж ердің  басқа  өрісіне.

( '.онделіп  серідей  бір  қуған  сағым,

Оліби  сездірсін  бе,  сынған  сағын? 

Жырласа  болар  еді  ж еке  дастан, 

ІІІанхайда  талмаусырап  тұрған  шағын. 

Жолаушы  шертер  сырын  кейінірек, 

Ііолсам  да  өзім  соған  бейімдірек  — 

Ьогелдім  бөлмейін  деп  бұл  сапарын,

277

К еледі  оиы  өзге  пейіл  билеп.

«Апыр-ау,  нені  сездім ,  не  байқадым, 

Құйындай  қагып  өттім,  жер  байтағын!

Қу  ж алған  қайда  барсаң  сұп-сүр  өмір, 

Қалай  деп  қалың  жұртқа  сыр  айтамын? 

Әлемнің  көрік  берген  айдынына, 

Ж арқы лдақ  жайындардың  байлығы  ма? 

Сәні  мен  салтанаты  таң  ба  маған,

Ж арлы  ж ұрт  батып  ж атса  қайғы-мұңға? 

Апыр-ау,  ақиқаттың  кілті  қайда?!

Түнектің  пердесі  бір  жыртылмай  ма?

Әлде  шын  әділет  құр  бұлдыр  сағым, 

Ж алынан  ұстатпайтып  толқындай  ма? 

Ж оқ,  тоқта!  Кереметті  кешегі  сөз, 

Тарқатар  бұл  ж ұмбақты ң  шешуін  тез. 

Есіне  түсті:  жиылыс,  даулы  зал  сол, 

Ж иһанкез  болған  соғап  тосыннан  кез. 

Өзгеден  шағын,  шымыр  тұлғасы  да, 

Мынау  кім  сөйлеп  кеткен  тым  ашына? 

Сөйлейді  өктем  ж әне  құдіретті,

Теңіз-ой  толқығандай  бір  басында. 

Сәйлейді  сермеп  қолын  қанатындай, 

Қыранша  күйкі  кұсты  қағатындай. 

Сайысқан  ж андарды   бір  жатыр  тежеп, 

М айданнан  жаны  тоят  табатындай. 

Ж иһанкез  келген  мұнда  қаңғалақтап, 

Сөздерін  көкейіне  қалды  сақтап.

Келеді  іздеп  міне,  адамды  сол,

Орманды  көл  шетінде  ж едел  аттап.

IV

Қ ұж -құж   тау,  қалың  жыныс  осы  бір  мац, 

Әлемнен  таса  ж ердей  жасырынған,

Сол  түкпір  жолаушыны  таргып  жиі, 

Сәлем  хат  ұшқан  ж ердің  қашығынан.

278

Шеттегі  гүл  оранған  шағын  үйге,

Лқ  пейіл  қарт  етікші  өзі  би  де.

Ильичтің  мекені  бұл  іздеп  мұнда, 

Ж аяулап  келді  міне,  Әліби  де.

Ол  кісі,  сірә  қазір  үйде  шығар,—

Д еп  ж ауап  берді  оған  пейілді  шал. 

Бөлмеге  еніп  еді  жолаушы  бұл,

Ішіпде  бір  топ  бала,  нендей  шу  бар? 

Мұпда  ж үр  егде  бір  жан  бетін  бүркеп, 

Оаусағын  мүйіз  етіп,  бүгіи  сілтеіт,

Сүзем  деп  балаларды   қуалайды,

Соған  мәз  ж ас  бөбектер  күліп  ж үр  тек. 

Ол  өзі  келген  жанды  аңдамады,

Ьалаша  ойынға  сол  алданады.

Толғаған  ел  тағдырын  осы  адам  ба? 

Гажап  қой!—  деп  Әліби  таңданады.

Ия,  сол,  әлем  сыйған  пейілінде,

Сай  еді,  қызығы  да,  сейілі  де,

Ұлы  жан  сүйе  білген,  күйе  білген,

Голы  еді  бөбектерге  мейірімі  де.

Ал  бір  сәт  көзі  шалып  қалды  білем, 

Ж ігітке  қарай  қалды  әлгі  кірген:

Ия,  білдім ,  хош  келдіңіз,  отырыңыз,— 

Д еп  Ильич  оған  кәңіл  қойды  бірден. 

Сезгендей  соны  бөбек  достары  да,

Тарады,  ым  кағуды  тоспады  да,

Қасына  ж иһанкездің  отырды  ол,

< ұрағы н  езі  бірден  бастады  да,

Жолаушы  айтып  кетті  бегелместен, 

Ж олдарын  ж аһандағы   жүрген,  кешкен, 

Акиқат,  әділдікті  таппай  бірақ,

< ’,ол  үміт  ойындағы  сөнген,  өшкен...

Ия,  солай  дүниені  кездім  дең із...— 

і)ділдік  ж оқ  екеиін  сездім   деңіз.

Габатын  әділдікті  алып  күш  бар ,—

Тск  содан  ойыңызды  бездірм еңіз.

279

—  Ж аһанда  жойылмаса  қанау  мүлде, 

Түзелмес  әділетсіз  ала  дүние.

Әлемде  акиқат  сол,  ж ояр  күш  бар, 

Капитал  қожалығын  таяу  күнде.

Сол  бір  күш  Россияның — ж үрегінде, 

Жұмысшы,  шаруаның  —  ж ігерінде. 

Торына  патшалықтың  тегеурінді 

Тасқындай  бұрқағалы  тұр  елің  де! 

Россия  абақты  ғой  талай  жұртқа, 

Шыдасын  енді  халық  қалай  ж ұтқа? 

Бұлқынса  үзер  патша  бұғалығын,— 

Соны  біз  бұлқындырып  қалайық  та! 

Азабын  қыр  елінің  білемін  де,

Ұқ,  досым,  соның  мұңын,  тілегін  де. 

Табады  езілген  ж ұрт  еркіндікті,

Қол  артса 

пролетардың  білегіне! 

Россия  достық  бағы  болар  ертең, 

Бақытқа  барлық  халық  бөленер  тең. 

Ж етілер  жарты  жұрты  өнер  табар, 

Толықсыр  ен  дәулетпен  өлкелер  кең.

Уа,  сонда  жақсылықпен  жайнар  зам ан, 

Көрерсің  ж аңа  жұртты  ж айраңдаған. 

Құрамыз  коммунизм  —  Россияда, 

Сонда  тек  ізгілікті  ойлар  адам... 

Ж үзін де  үміт,  шырай,  көзде  шаным, 

Көргендей  ғасырлардың  болашағын,

Сол  ойлар  Әлібиге  —  түнді  жарып, 

Аш қандай  алдан  емір  кең  құшағын.

— Ж ігітім,  ой  көзімен  байқап  қара, 

Қалайша  жайнар  еді,  байтақ  дал а?— 

Д еп  Ильич  жетектеді  жолаушыны, 

Қ азіргі  біздер  жүрген  аулаққа  да... 

Бәріне  күрес  керек  —  қуат  қайда? 

Ж ұмылса  халық  тауды  құлатпай  ма?! 

Сол  күшке  жалын  берер  партия  бар, 

Түс  оның  қатарында,  дулап  қайна!

280

Ж иһанкез  кезді  солай  оймен  алыс,- 

Гажайып  өмір  сыры  болды  таныс. 

Қемеңгер  барлап  күрес  қияларын, 

ІІүсқады  майдандарға  жолы  шалыс.

V

Ддасса,  жалғы з  қаздың  үні  шықпас, 

Ііалуаи  бірді  жығар,  мывды  жықпас. 

Деқар  тау  жоталарын  төсер  көпке, 

Қняға  қалың  қолмен  бірігіп  бас.

Д үние  сыр  ашпайды  қаңғырғанға, 

Қөктен  бақ  түспейді  екен  жарлы  жанға, 

Қалың  қол  қосылайын  қатарыңа, 

Ііағынсын  талабыма  тағдыр  алда.

Уа,  Ленин!—  Қандай  ойлы  ұлы  дана, 

Олемнің  құпиясын  білдім   ж аңа, 

Түнерген  төбелерім  ж арқ  еткендей, 

Қелгендей  көз  алдыма  күллі  дала.

< ',ол  сәуле  қуар  енді  дала  бұлтын, 

Дрылар  азабынан  нала  жүртым — 

Лепиннің  шамшырағы,  ж ан  ж аны мда,— 

Ііерілсін  сол  қуатқа  талап  ырқым! 

Қүдірет  сезіліп  тұр  сенімінен,

Длданыш  сағьім  ойдан  сейілдім  мен. 

Қмсемі  езілгеннің  осы  дана,

Ж олыңа  түстім  мүлдем,  сендім  мүлдем. 

Қнріибес  тозаң  басып  қалған  ізім,

I  Іесіне  шимайладың  ж алған  ж үзін, 

жүктеу/скачать 6,23 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: