I  цбектің  қызу  мұнда  зор  майданы

Үшінші  тарау

Әсия  жатыр  ж алғы з  бөлмесінде, 

Түрлі  ой  орағытып  келді  есіне. 

Заводты ң  азан-қазан  арпалысы, 

Кетпей  тұр  жаңғырығып  зердесінде. 

Тұңғыш  іс  заводтағы   қандай  қиын! 

Сыпырды  талай  терін  маңдайының 

Топалаң  тастар  сеңдей  соғылысып, 

Алдында  бұрқыраған  қардай  құйын. 

Қыз  ырза  келгеніне  бұл  заводқа, 

Қызықты  ңехта  ж ұмы с  қызған  уақта, 

М алталап  мыс  тастарын  үгіткенде, 

Алтындай  алау  атқан  қызыл  отқа.

Тек  оны  жабырқатты  тетік  көне,

Қәп  бөлшек  кемірілген  кетіктене. 

Ү зілді  ескі  белдік  ауық-ауық,

Болмады  техникасы  ж етік  неге?

Сол  ма  тек  сілкіндірген  ой  тереңін, 

Сүйгенің  еске  түссе  қайтер  едің? 

К үлімдеп  көз  алдына  Ақан  келді,

К уә  кып  Алматының  бәйтерегін. 

Б іреуден  сүрап  ә з і  білген  бүгін, 

Ақанның  Ж ез  кенінде  жүргендігін. 

Қ азір де  қандай  күйде  сол  мұндары, 

Алысқа  алып  қашқан  сыр  мен  мұңын. 

Әлі  ол  сол  сүйкімді  піш інде  ме,

Н аз  айтсам  ж үрегім ді  түсіне  ме?

Әлде  ол  ж алт  бере  ме  жабырқанып, 

Солай  ол  енген  еді  тусім е  де.

Өкпесі  өрттей  әлі  сөнбеді  ме,

Қүпия  қыспадьь  ма  шер  мені  де?! 

Кеттің  сен  талайыңды  тұман  шалып, 

Ж етті  ме  аялауға  дәрменім  де?

Кінәм  ж оқ,  ұятымнан  қорықсам  да, 

Иіліп  өзім  барып  жолықсам  ба?

232

Кпңілі  ауып  оның  басқа^жарға,

•  мр  бсрсе  өлгенім  ғой,  анық  сонда... 

і )сылай  ойлар  ұйтқып  өзін  қысты, 

Кирген  ж оқ  көптен  мұндай  езілісті. 

/І,уі,ілдап  тұла  бойы  аунады  қыз,

I  үтанды  тұнып  ж атқан  сезім  күшті. 

Ксрілді,  бойы  бірақ  серпілмеді, 

'Глмырдың  қатты  соқты  серпіндері. 

.М.іі.іатты  түпке  түйген  сырлы  ж үрек, 

'Күр  еді  сәті  түссе  шертілгелі.

Күрсініп  тұрып  кетті  тесегінен, 

Жабырқап  жалғыздықтың  кеселінен.

К .ірады  шар  айнаға,  ақ  ж үзін е. 

Іу.члайша  қызыл  шырай  нұр  себілген? 

Қупия  бұлықсыған  қайран  мүсін! 

Қпдірін  көрмеген  ж ан  қайдан  білсін? 

і)ппақ  төс,  қос  анары  сәл  томпнған, 

і  лнідаймен  сері  ж ігіт  ойнап-күлсін. 

Жап-жалтыр  ж ібек   балтыр,  аяғы  тік, 

Кплаңаш  ақ  қайыңдай  ая  күтіп,

>Кылы  ж ел  тербегендей  теңселді  қыз, 

():ііие  өз  кеңілінде  аяу  бітіп.

( )сылай  күнде  ерте  қызып  тұрып, 

Д енесін  шайқайтын  қыз  шынықтырып. 

»)сия  аңдамады ,  қарап  біреу 

(үқ тан ды   сырттан  кезін  қызықтырып.

Әсия,  кез  тимесін  сымбатыңа, 

Ксрілген  аққудайсың  суда  тура.

Лх!  —  деп  қыз  халатына  сүңгіді  тез, 

Мүршасы  келмей  соған  тіл  қатуға.

Е,  Қараш ,  кім  әкелді  сені  қуып, 

і  .аумысың  қайдан  ж үрсің,  ізің  суық?

Қызметім  Алматыда,  Главкада, 

Ііақылап  кен  кәсібін  ж үрм ін  суыт.

1>ул  ж аққа  шықтым  қызмет  бабыменен, 

Іалай  бір  мәліметті  алып  келем.

233

Әсия,  таптым  сенін,  заводыңды, 

Алыстап  кеткен  жоқсың  әлі  менен... 

Әсия  бойын  түзеп  отыр  тыңдап, 

Сөзімен  ж ақы ндап  ол  ақырындап, 

Қызыға  Әсияға  қарайды  да,

Тілегін  білдірм еді  батыл  бірақ.

—   Әсия,  көргеніме  қуанамын, 

Ж үрсең  д е  қырында  сен  қу  даланың. 

Талпынған  бір  үяның  түлегім із, 

Қейісең,  не  десең   д е   қүп  аламын. 

Мүсіркеп  қимаймын  ғой  сені  ж атқа, 

Мейлің,  теж еу  ж оқ   қой  махаббатқа. 

Ж үр  екен  әзір  Ақан  біреу  бүркеп, 

Тығылған  ж ер  астына  аулақ  ж ақта. 

Ашылар  ертең  сыры,  оған  саспа, 

Айтатын  жаңалы қ  бар  одан  басқа. 

Ж үр ағат  қызына  бір  үйленіпті, 

Ақанға  дәм ең ді  қой,  қадам  баспа?. 

Қүсымыз  қатар  үшқан  бір  үяның, 

Толғайтын  өзіңнің  д е   кең  қиялың. 

Тыңдашы,  Әсияжан,  —  д ед і  Қараш, 

Портфельден  алып  жатып  коньягін.

Төртінші  тарау

Қөрсең  сен  күркіреген  зеңбіректі, 

Екпіні  тітіренткен  зеңгір  көкті. 

Қ әрсең  сен  жауы нгерді  ж анталасқан, 

Ж ауды рған  ж а у   ш ебіне  сүргін  оқты. 

Сондай  тап  Ақан  жатыр  арпалысып, 

З абой да,  сом  бүрғыны  тарта  қысып, 

Зіркілдеп  перфоратор  зеңбіректей,

От  қуат  тегеуріні  арта  түсіп, 

Соққылап  жатыр  қүз-тас  қабырғаны 

Бүрғының  түрқы  үзын  ауыр  тағы. 

Тұтып  ол  болат  дүм ін  сол  бұрғының, 

Бір  сағат  иығынан  аудармады .

234

Мііпутта  батпан  балға  мьщ  соғылып, 

Алпауыт  таудыц  төсін  төнсе  ұрып,

Мупың  да  сондай  қатты  әр  соққысы, 

Ксмецді  кетер  еді  теңселдіріп!

І\,;і|)ысып  Ақан  тұрды  сол  екпінге, 

ІІмженер  күндегіден  бөлек  мүлде, 

Іінсында  дулы ғадай  сары  каска,

,'Ііібойшы  тұр  иығын  кезеп  дүм ге.

I ср  ыршып  маңдайынан,  тұр  тіресіп, 

Длдында  тас  қамалы  құз  сіресіп, 

Жалаңдап  көк  сүңгісі  бұрғысының, 

Ііүйірін  жатты  таудың  сүңгіп  тесіп.

I Іссі  бұл  забойды ң  Степан  да 

Глрлан  да  таңырқатқан  іспен  алда.

Тас  түсіп  иығына,  сырқат  еді,

С.ол  үшін  Ақан  бұрғы  ұстаған-да. 

Мацдайы  тершіп  Ақан  абы рж ы ды ,— 

Ііүргының  қандай  сірә,  ауыр  зілі? 

Табылса  тәсілі  бір  ж еңілтетін,

Көтерсе  автоматпен  д әу   бұрғыны? 

Осыны  қазір  Ақан  ойлап  тұрды.

Мың  батпан  ж ел  екпінді  айдап  бұрғы. 

Д үбір і  иығына  дүркін  тиіп,

Ақанды  ауыр  зіл і  ойлаттырды.

Түрған  ж оқ  өзін  аяп,  сол  себебі: 

Мыңдаған  бұрғышының  еңселері 

Пзілмей  сом  темірдің  соққысына 

Ііейнетін  техникаға  берсе  дед і.

- 

Бүтін  бе  қарың,  ж ігіт  оқымысты? 

Оырттан  кеп  Ы сқақ  оның  қолын  қысты.

ІПырағым,  қалам  емес,  бұрғы  болат, 

ІІІыдайды  мұндайға  тек  дәті  күшті...

*  *  *

Ой  басып  жатыр  еді,  ұйқы  аралас,

Эсия  төсегінен  көтерді  бас.

23 5

Ысырды  басындағы  суық  қолды,

Қ араса,  төне  түсіп  отыр  Қараш.

Айналып  айтылған  бос  әңгімеге,

Әсия  неге  бірге  қалды  деме?

Қараш   та  көпті  білген  епті  жігіт,

Сөз  табар  тыңдатарлық  әркімге  де. 

Қ ы з-ж ігіт  шарап  ж ұтса,  шешім  әзір, 

Сондаймен  кірленеді  есіл  әзіл.

Ери  ме  шарапқа  қыз  еркі  күшті,

Әсия  жинай  қойды  есін  қазір.

Ашуын  үисіз.  ғаиа  тек  білдіріп,

Ы збарды  көзбен  қарап,

кетті  тұрып.

Ә лде  бір  несиесі  бар  адам дай,

Қараш  та  едірейді,  етті  билік:

—  Әсия,  отыр,  айтар  тілегім  бар.

—  Ж оқ,  менің  уақытым  ж оқ,  тілек  ұғар, 

Оңаша  қалдыр  мені,  —  д ед і  Әсия, 

Түксиіп  тұрды  Қараш ,  —  енді  не  бар? 

Қінә  не,  еміренсе,  мүсіркене?

Ж оқ,  іштен  түтеп  ескі  кесір  дәм е,

Ашулы  Әсияны  жұбатқансы п,

Аймалап  қол  ж үгіртті  төсіне  де.

Қәп  сақтап,  ынтығын  сол  сөндірмеді,

Сәті  бір  түсті  ме  деп,  сеніп  еді.

Әсия,  ез  үмітін  бұлт  басса  да,

Бұған  сәл  ерім еді,  егілмеді...

—  Алдыңда  біл,  Әсия,  қайғы  барын!  — 

Біл  енді  үмітіңнен  айрылғаның  —

Д еп  Қараш  қайқаң  етіп  кетті  үйден, 

Сездіріп  тағы  ескі  айбындарын...

*  *  *

Әсия  тұрды  байқап:  —  конвейермен, 

Ағылып  ақша  тастар  келген  ерден.

236

'I'  илт  етіп  жақұттай  тас  ж өнеледі,

Н

іігтсіі

 

ұстауға  бір  кенбей  жүрген.

ІІнлііі  тас  тобырдың  бұл  жасағы ,

Киііііси  қашып  жылдам  жылысады. 

і  міі  і,;ій-ақ,  бейне  сеңдей  соғылысып,

'I'  үрсгін  д а м ы л ы   ж о қ   о й   қ ы с а д ы .

\  ііііііида  тас  түйгіш  түр,  —  сом  қүрышты, 

ІІІрср  кесектерді  соғып  күшті.

І  ,цды  бір  мұз  ж арғандай  күтірлетіп, 

Қііршнды  темір  келі  —  шойын  тісті. 

Іплыетай  ременімен  жылжымалы,

Іилқіііі  тас  ж ен ел еді  жылжып  әрі. 

іірідс  жалақтаған  ақ  алаулар,

\і  ііГіды  түйірлерді  шыжғырғалы.

•Кур  қарап  осыларды  көз  алмастан,

( >иіі  омес,  ақша  бетін  тозаң  басқан,

III.

ііі

,  сілкіп  шапш аңдаған  кірпіктері,

Ал  ойы  тулай  қаш қан  озар  тастан.

Апііл  кен  ағылса  да  дәл  аттасып,

I  илігер  арам  тастар  қабаттасып,

'  ішдай-ақ  Қ араш   қалмай  ж үр  соңынан,

V 

гіі

 Іт  пен  өкінішке  қанаттасып.

Қүпитын  алдан  оның  дүзағы   не?

• ілі  де  армандарын  бұзады   не?

'I'  алт  берсе  жалтыр  тастай  Ақан  тағы,

I  і Гггпекші?  Білмей  қапа,  қыз  әлі  де... 

Ііплді  ойын  аласапыран  тас  сырғанап,

. ігця  люкке  түскен  тасты  қарап 

Іүр  еді,  сырт  сарайға  келіп  жатыр,

I  пі  артқан  состав  тағы  бастырмалап.

1 ',(іл  жақтан  тулай  ағып  тастар  кешкен.

I  үрды  сол  толқын  ойдай  бастан  кешкен.

•

 

і г і і я

 

кетті  шошып;  сатыр-күтір,

,І|и)К  іш і  б о л а   қ а л д ы   а с т а н - к е с т е н .

Іүгіиті  кесек  темір,  бұзылды  люк,

1  ыцдырды  тас  түйгіштің  ж үзін   үрып.

237

Тоқталды  тасқын  ісі  дехта  айғай,

Сол  айғай  кетті  ойды  үзілдіріп.

Төтенше  уақиғадай  асығыс  шақ,

—  Бүл  қайдан  келген  состав?  —

Қастығын  тап!

—  Ақтаев  бөлімінеи!  Неткен  шатақ!

Әсия  түрып  қалды  басын  үстап...

Бесінш і  тарау

М ехапик  Петя  міне,  ж үр  жүгіріп,

Тас-  тасқа  бір  сүрініп,  бір  жығылып. 

«Техника  шешер  бәрін»,  —  деп  күбірлси, 

Тың  іске  асыққаны  тұр  білініп.

Міне,  ол  келді  топқа  забойдағы ,

Бүл  ара  взрывтың  қүж   ойраны.

Шынардай  өрлеп  шыңға  еңселері, 

М аздаған  кенш ілердің  мәз  ойлары.

—  Бір  тауды  тастады қ  қой  серпіп  бірак,

—  Бүл  руда  ж ү з  тоннадан  артығырақ.

—  Бұрын  бүл  естілмеген  үздік  рекорд,

—  Осыдан  шегінбесін  қарқын  бірақ... 

Осылай  себел еді  сөздер  дүркін.

—  Осылай  күнде  рекорд  болса,  шіркін! 

Ш айқаста  ж ең іс  тапқан  Буденныйше, 

Ы сқақ  та  қойды  сипап  қою  мүртын. 

Дүркінш іл  Ш әукен  соған  мәз  еді  де, 

(Б асқадай  жаңалы ққа  аз  ебі  д ё ) .

—  Б ізге  тек  рекорд  керек!  —   деп  өзеурсн 

Соған  бір  жеткен  бүгін  кезеңі  де.

—  Рекордқа  арамы зда  қырсау  ж оқ  па? 

Қүрал  да  жетерлік!  —  деп  ұрса,  топқа, 

Қ іж інді  Ш әукен  тағы  Ақтаевқа  —

Ол  ойын  айтып  жатты  Русаковқа.

—  Бүрғының  дауыл  күші  қандай  қатты! 

Қеишінің  еңсесіне  таудай  батты.

238

'  '■ 

і

.

п і м

 

мсцгеретін  құрал  іздеп,

»  іірылыи,  миым  менің  талай  қатты. 

і  пм 

бүргы  тасты  соғып  жатқан  шақта, 

Үн.спйды  минометтен  атқан  оққа. 

і  пқгііфмай  иығына  бұрғышының, 

Іііііқартса  сол  қуатты  автоматқа?

111 

і

.

і

п.інды  Ш әукен  бұған.  —   Б ірақ  Ы сқақ 

I'  имолеп  кетті,  мұртын  бұрап  ұстап.

Гскордпен  алысқа  бір  ш абамыз  ба?  — 

і|ч»ртпасақ  ж аңаш а  бір  құрал  ұстап.

,Уи,  қандай  Ж езқазғанны ң  шахталары! 

ІІІ.іқ  смес  бұған  Кавказ  шатқалдары. 

Муііыц  кең  қойнауында  сан  машина,

I’ 

1'мошс' дүзер  еді  шалқардағы.

Інр  алаң,  мұның  екі-үш  қабаты  бар,

I'  '  II,  сыяр  мұнда  экскаваторлар.

Псыпдай  кереметті  техннкаға,

Iісріліп  бетті  тегіс  қаратыңдар!

Д п  мұным  құр  қиял  ма,  ертегі  ме?

Гул  игі  қалмай  істің  ертеңіне 

ІІІііхтаға  ену  керек!  —  деп  толғанды, 

і  ол  топты  қиялына  ерте  мүлде.

Іііірі  дс  күлім деді  шұлғып  басын, 

Кнргсндей  шаттық  еңбек  шұғыласын. 

і  сриіле  сөйлеп  кетті  Русаков  та,

М.іқүлдап  кенш ілердің  шын  ынтасын. 

Акаііға  сол  тар  забой  ой  түтеген,

Дл.мтау  аясындай  көрінді  кең.

Кпққандай  ж а с   қанатын  шыңыраудан, 

Гкіпілмен  келешектің  еріне  тең.

К,ы:іық  қой  қиялымен  есе  білген,

Қү ідарды  алыстағы  кесе  мүлдем!

Дх,  Лера  бұзды   ойды:  сынды  ж аңа 

Іпиодта  тетік  темір  кесегінен.

Мүны  тез  хабарлаған  Байтасова,

А.

іі

,  Ақан,  бұған  дәлел  айтасың  ба?

239

Келіпті  металл  сенін,  тастарыңнан, 

Тосыннан  шырмалдың  ба  қайта  сынға

—   Ақан  кім?  Д әл ел дей д і  мына  қылық 

Сендерде  сөнген  м үлде  қырағылық!  — 

Д еп  Ш әукен  басты  кәрі  айғайына, 

Ы сқақ  пен  Русаковты  сынап  іліп. 

Ж үгір ді  Ақан  ж ы лдам,  әлдеқайда,

Әлі  д е   сүр  қырсығы  арылмай  ма?

Мін  таққан  Әсияны,  ар-намысты, 

Асығыс  алабүртып,  алып  ойға...

Алтыншы  тарау

Үңіліп  автоматтың  үлгісіне,

Сарылған  қиналысы  түр  түсінде.

Ақанды  абыржытты  —  мән  бере  ме, 

Москва  мүндай  жасты ң  тың  ісіне?

Көп  болды  үлгісінің  кеткеніне,

Әлі  д е  М оскваға  ж етпеді  ме?

Әлде  сол  сызғандары  сынға  түсіп, 

Үнамсыз  болып  әл де  өтпеді  ме? 

М азасын  алып  еткен  таластары,

Кейбір  сәт  қиялы  да  толастады.

Намыс  қой  қалса  құлап,  қарсы  бұған 

Өкілі  Главканың  Қараш   тағы.

Арызды  беріпті  ол  министрге: 

«П айдасы з  бұл  бір  әуре  жұмы с  мүлде. 

Ш етелдік  қиялдарды ң  шырмауы  бұл, 

Үнайды  мағынасыз  бұл  іс  кімге?» 

Қараштың  дәлел  таппай  шүбәсына, 

Ә лде  ол  мазағына  шыдасын  ба? 

Қарайды  сызығына  қайта-қайта, 

Ғашығын  іздегендей  шын  асыға. 

Осылай  үй де  Ақан  отыр  міне,

Тесіліп  чертежының  тетігіне.

К өзіне  елестеді  Қараш  бірақ,

Тығылып  сызықтардың  кетігіне.

240

'Гағы  да  ол  арызын  түрте  ж үрді, 

Сылтау  ғып  люкке  түскен  сом  темірді. 

Төндіріп  ж үрді  тағы  өз  күйігін,

Ежелгі  күншіл  л ебі  көтерілді.

Ол  өзі  сол  күн  байқап  көрмеп  еді, 

'Гемірдің  қалай  кетті  сом  бөлегі? 

Ш эукеннің  шағымына  қүлақ  түріп, 

Тергеуші  тексеріп  ж үр  сол  бәлені. 

Қараштың  түстім  бе  деп  дабылына, 

Ақанның  кетті  қазір  дамылы  да,  — 

Русаков  ақыл  айтқан:

— 

Абыржыма, 

Ж етерміз  уақиғаның  анығына...

*  *  *

Суретке  алдындағы  қарады  да,

Түйілді  қайғы  бүлты  қабағында.

Үлына  ойлы  әке  тұрды  қарап,

Үмітті  әлі  оның  хабарына.

Шынымен  мәңгілікке  сүңгіді  ме? 

Неткен  бүл  тұйық  дүние  сыр  білуге? 

Тағы  да  арыз  ж азған   ж оғарыға, 

Ж ауапты  күтіп  сағы  сынды  мүлде. 

«Ж үр  екен  қайран  әкем  әлдеқайда, 

Мекені  шығар  әл де  сонау  тайга?

М ұз  қатып  кірпігіне,  аяз  қарып, 

Ж үргенде  аж ал  ж етіп  сорламай  ма? 

Қала  ма  құрсауында  сұм  жаланың, 

Білдірмей  кеткені  ме  бір  хабарын? 

Сенбеймін  кінәлі  деп  әкем  сені,

Қінәлі  кім  деп  соған  қиналамын.

Қім  дейсің?  Кінәліге  талас  бар  ма? 

Үқсаған  адам дар  ғой  Қараш тарға, 

Мансап  пен  абыройдың қулары  сол, 

Үрлесе  есек  желін  толас  бар  ма?

Ө здері  адал  жансып  кеуде  қағып,

241

Күйесін  талай  таза  ерге  жағып, 

Көпірген  сондайларға  сенді  кімдер, 

Ж аланы   қарам ады -ау  тергеп  анық?! 

Ақанның  ойлар  сондай  келді  есіне, 

Қараштьщ  қабақ  түйіп  елесіне...

Ж ар қ   етті  Әсия  да  қиялында,

Ауды  ой  өткен  күннің  белесіне.

Ең  ыстық  көрінген  ж ан   ж ас  шағында, 

Ж үргенде  институт  құшағында,

Ұйыған  отты  лебі  ж үрегіне,  —

Д ари ға,  ұқсады  ма  сол  сағымға?

Б езді  ме  әлде  сүйіп  ол  өзгені?

Ынтығы  л әззат  тапқан  бір  кездегі, 

Жанның  ең  түкпірінде  қызып  шоқтай, 

Тығылды,  бірақ  дәтін  күйгізбеді.

Сол  күкірт  шоғын  бір  кез  кім  үрлеген? 

Күйдіріп  махаббатты   түңілмеген?

«Әсия  Қараш қа  шын  қосылды»,  —  деп, 

Ж ат  күңкіл  қүлағына  күбірлеген. 

Ақанды  осы  хабар  күйіндіріп, 

Теңселткен,  кеткендей  бір  құйын  ұрып. 

Талай  түн  төсегіне  от  түскендей 

Тарыққан,  ыза  бұлтын  түйілдіріп. 

Амалсыз  ойламауға  көнікті  тек,

жүктеу/скачать 6,23 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: