Вестник Казнпу имени Абая, серия «Молодой ученый. Поиски. Проблемы. Исследования», №1(5), 2015 г

Вестник КазНПУ имени Абая, серия «Молодой ученый. Поиски. Проблемы. Исследования», №1(5), 2015 г. 

12 

speak with inspiration. Pereivshy burdens of destiny destroyed a lot of things in his soul, but not chuvstvka to the native earth. 

He powerlessly cries, without finding words. If gave in in long thought, work would be improbable.  

Keywords: literature, conflict (fight, fight), tradition, problem, native earth, character 

ӘОЖ 81.25 

 

І.ЖАНСҮГІРОВ ПОЭЗИЯСЫНЫҢ ӘДЕБИ ТІЛ ДАМУЫНДАҒЫ ОРНЫ  

 

Е.С. Қасенов – Абай атындағы ҚазҰПУ-нің аға оқытушысы, ф.ғ.к 

 

Мақалада І.Жансүгіров поэзиясының әдеби тілге қосқан үлесі қарастырылған. І.Жансүгіров поэзиясында қолда-

ныс тапқан тілдік бірліктердің бүгінгі таңда әдеби тіл қатарынан орын алып отырғаны жан-жақты көрсетілген. Ақын 

халық тілінің негізінде әдеби тілге жаңа өң, жаңа сипат бергендігі сөз болған.  

Кілт сөздер: әдеби тіл, жазбаша форма, образ, автордың мақсаты т.б. 

 

Ұлттың  ғасырлар  бойы  қалыптасқан  өзіндік  төл  мәдениетімен  ұштасып,  дара  болмысының  тікелей 

көрінісі болып табылатын қазынасы – оның тілі. Ұлт мәдениетін, өркениетін, әлеуметтік күйін, дүниета-

нымын  бейнелеуде  маңызды  рөл  атқаратын  тіл  алдымен  ауызша  түрде  қалыптасып,  жазбаша  формада 

дамыды,  толықты.  Белгілі  бір  ұлт  тілінің  жалпыға  түсінікті,  ортақ  тілдік  бірліктері  негізінде  әдеби  тілі 

орнығып, кемелденді. Әдеби тіл дегенде ең алдымен, тілдің жалпы халыққа ортақтық сипатын ескеретіні-

міз белгілі. Тілдің бұл сипаты бүгінгі күні көпшілік қауымға жазба әдебиет тілі арқылы танылып келеді. 

Жазба әдебиет, яғни белгілі бір көркем туындының ұлт тілінің екшелуі мен әдеби тілдің берік орнығуын-

дағы маңызы зор. Өйткені, «көркем әдебиет – көптеген әдеби тілдердің іргесін қалаған жанр. Қазақ әдеби 

тілінің де жазбаға дейінгі дәуірінің негізін көркем әдебиет, оның ішінде поэзия танытты. ...қазақ тілінің 

көркемдік-эстетикалық, лексика-грамматикалық нормаларын сұрыптап, қалыптастыруда зор еңбек сіңір-

ген ірі-ірі жазушылардың тілін, олардың өз қаламына тән шеберлік тұрғысынан ғана емес, әдеби тілдің 

белгілі бір кезеңдегі статикасын анықтау тұрғысынан да зерттеу – алдағы міндеттеріміздің бірі» [1, 64 б.]. 

Бұл орайда, көпқырлы талант иесі І.Жансүгіров туындыларының тілін танып-білуіміздің қажеттілігі аса 

жоғары. Ақынның шығармалары, әсіресе поэзиясы  – тілі, стилі, авторлық мәнері тұрғысынан болмысы 

бөлек туындылар. Ақынның поэзия жанрындағы «Құлагер», «Күй», «Рүстем қырғыны», «Күйші» сынды 

қадау-қадау шығармаларын тілдік-стильдік таным тұрғысы мен көркемдік қырынан сөз еткен еңбектер аз 

емес.  Ақын  шығармашылығына  арналған  көлемді  еңбектер  де  бар.  Ал  І.Жансүгіров  даралығын  тануда 

оның тілін зерделеу алдыңғы орында тұрмақ. Ақын туындыларының, әсіресе поэзиясы тілінің қазақ әдеби 

тілінің дамуындағы үлесін зерделейтін әлі де көп ізденістер қажет. 

Қазақ  тіл  білімінде  әдеби  тіл  ауызекі  және  жазба  тіл  дамуымен  байланысты  қарастырылып  келеді. 

Ғалым  М.Балақаев:  «әдеби  тіл  –  алдымен  жазба  тіл.  Әдеби  тіл  –  сөз  шеберлерінің  шеберханасында 

шыңдалған, халық тілінің сұрыпталған, нормаланған, байыған жоғарғы формасы» – деген пікір айтады [2, 

554  б.].  Жазба  әдебиет  арқылы  тіл  байлықтары,  оның  құрылысы  сымбатты  қалыпқа  түсіп,  екшеледі. 

Жазуы  болмаған  халықтың  тілі  әдеби  тіл  дәрежесіне  көтеріле  алмайды.  Әлбетте,  ұлт  тілінде  қолданыс 

тапқан күллі тілдік бірліктердің жалпыхалықтық қолданысқа ие болуы  – олардың әдеби тіл деңгейінен 

табылуының  бірден  бір  жолы.  Академик  Р.Сыздықтың:  «жергілікті  сөздер  –  ауызекі  сөйлеу  тілінің 

элементтері. Ал сөйлеу тілі – әдеби тілдің қайнар көзі. Сондықтан ұлттық жазба әдеби тілдің қалыптасып, 

сөздік  қазынасының  толығуында  диалектизмдердің  орны,  рөлі  бар  екендігі  даусыз»  [3,  153  б.]  –  деген 

пікірін  ескерер  болсақ,  ақын  І.Жансүгіров  поэзиясында  қолданыс  тапқан  диалектілік  бірліктер  бүгінгі 

таңда әдеби тіл қатарынан орын алып отыр. Әдеби тіл қоғамдық құбылыс болғандықтан, әлбетте оның 

негізін  жеке  қаламгер  қалыптастырмайтыны  белгілі.  Жеке  қаламгер  халық  тілінің  негізінде  әдеби  тілге 

жаңа өң, жаңа өрнек, жаңа сипат береді. Мысалы, «Жетісу суреттері» өлеңінің: 

Ақырып айғай салған Көксу алып, 

Жазыққа шыға келсе іркіп ағып,  

Егінші ылғи дихан жалайырлар 

Үлесед үй басына тоған алып

 – («Жетісу суреттері» өлеңінен) деп келетін жолдарындағы «тоған» сөзі 

тілімізде екі түрлі мағынада жұмсалады: 1) су жинап алатын бөгет, тоспа; 2) егістік жерге су жіберетін 

арық. «Тоған» сөзі бұл күнде ақын поэзиясындағы жұмсалымы нәтижесінде әдеби тіл қатарынан көрініп 

отыр. Мұның өзі-ақ ақын поэзиясының әдеби тіл дамуындағы үлесінің зор екендігін байқатады.  

«Көркем  әдебиетте  кейбір  жазушылардың  диалектизмдерге  көбірек  баруының  бірнеше  себебі  бар, 

олардың бірі – «әркім өзі туып-өскен өлкеде қолданылатын тіл элементтерін, бала кезінен құлаққа сіңіп, 

үйреншікті болып кеткен сөздерді қимай, соны дұрыс есептейтіндіктері» (Ш.Сарыбаев), екіншісі – әсерлі, 

экспрессивті сөздерді іздеуі» [3,  153 б.].  Ал ақын  І.Жансүгіров өз туындыларында әдеби нормадан  тыс 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Жас ғалым. Ізденістер. Мәселелер. Зерттеулер» сериясы, №1(5), 2015 ж. 

13 

элементтерді саналы түрде өлең тілінің әсерлілігі мен экспрессивтілігін арттыруды көздеп жұмсады деуге 

толық негіз бар. Мысалы ақынның: 

Қылыштар қынға кірді еткен жалақ,  

Ілінді  керегеге  сірі  садақ

  –  («Күйші»  поэмасынан)  деген  жолдарындағы  «сірі»  сөзі  «диалектологиялық 

сөздікте»: «құрт тоқитын төрт тесікті тақтайша ағаш» – деп түсіндірілсе [4, 311 б.], «қазақ тілінің түсіндір-

ме сөздігінде»: Сірі зат. 1. Етіктің өкшесіне қойылатын қатты қалың көн; 2. Сын.м. ауыс. Жаны сірі. 

Мықты берік, көнбіс мағыналарында түсіндірілген[5, 517-518 б.]. Бірақ осы өлең жолындағы қолданыста 

сірі «сірі садақ» тіркесі құрамында келіп «берік», «мықты» мағыналарында жұмсалса, ал: 

Лаба жалын жандырды, 

Тас,  қоқыр,  тікен,  сіріні, 

(«Жанар  тау»  өлеңінен)  –  деген  жолда  «сірі»  сөзі  мүлде  бөлек  мағынада 

жұмсалған. Мұнда ұзақ уақыттар бойы жер бетінде жиналған, қабатталған жыныс мағынасында қолда-

нылған. Міне, «сірі садақ» тіркесі ақын тілінде айрықша сипатта, ерекше реңкпен қолданылған. Ақын өз 

туындыларын жіті қадағалай отырып сәтсіз тіркестерге жол бермеген. Керісінше, ақын жергілікті халық 

тіліндегі  қолданыстардың  әдеби  тіл  қатарынан  табылуы  үшін  диалектілік  бірліктерге  жол  бергендігі 

байқалады.  

Қазақ тіл білімінде көркем шығарманың тілі туралы алғашқы ғылыми-теориялық тұжырым айтқан 

ғалымдардың  бірі  Маулен  Балақаев:  «Мақсатты  ойды  дәлме  дәл  айтуға  жарамды  тілдік  тәсілдер 

жүйесі  стильдер  тобын  құрайды.  Әдеби  тілдің  ондай  жүйелік  қасиеті  оның  қоғамдық  қызметі  арту 

нәтижесінде,  халық  тілінің  байлықтарын  сұрыптап,  талғап  пайдалану  нәтижесінде  қалыптасады»,  – 

деп жазады [2, 109 б.]. 

Зерттеу нысаны болып отырған І.Жансүгіровтің поэмаларында жеке дара сөз қолданысы, өзіндік сөз 

өрнегі,  сөздердің  толып  жатқан  бояулары  ерекше  көзге  түседі.  Онда  әрбір  қимыл,  әрбір  көрініс,  әрбір 

құбылыс жалаң берілмей, үнемі тапқыр теңеу, ұтымды эпитеттер арқылы беріліп отырады. Мәселен, ақын 

бейнелі түрде мынадай сөз орамдарын жасайды: 

Бай мығым еді, 

Кедей шілдіпірім еді, 

Күн күңгірт еді,  

Дала жым-жырт еді 

(«Бүгінгі дала» өлеңінен) – деп келетін өлең жолындағы шілдіпірім – арық, әлсіз 

мағынасындағы  образды  қолданыстардың  бірі  болса,  адамның  қартайған  кезіндегі  кәрілік,  қарттық 

бейнесін, аузында бір тісінің қалмағандығын, қызыл иек болып қалған шағын былай береді: 

Жар қабақ, сида, арсақай, сар шұбар шал, 

Жарықшақ, үні тозған, қаңсыған шал 

Іріңдеп екі көзі, қол дірілдеп, 

Аузынан азу тісін аршыған шал. 

немесе 

Қаудырап аппақ қудай сақал, шашы, 

Қалтырап жынданғандай қолы,басы, 

Сағынай саптыаяққа сиіп өлді, 

Тоқпақтай тоқсан төртке келген жасы («Құлагер» поэмасынан). 

Осындағы «тозған», «қаңсыған» сөзін адамның қарттық шағын, солған, азған, әбден жүдеген бейнесін 

беру үшін қолданып тұр. Ақын тіліміздегі «тозған» сөзі мен «қаңсыған» сөзін «үн», «шал» лексемалары-

мен  тіркестіре  келе  ерекше  әсер  беріп  тұр.  Ақын  тілімізде  жиі  қолданылмайтын  «қаңсыған»  сөзін 

«тозған» сөзімен қатар бере отырып, әсерлі ете түскен әрі оның әдеби тіл қатарына көтерілуіне мүмкіндік 

туғызған. 

Проза  тілін  жіті  зерделеген  ғалым  Е.Жанпейісов  «Көркем  әдебиет  тілінде  басқа  да  функционалдық 

стильдердің элементтері қоса пайдаланылады. Өйткені, саяси, ғылыми және осы сияқты өзге де әдебиет 

түрлеріне  қарағанда  көркем  әдебиетте  қамтылатын  өмірлік  құбылыстар  әлдеқайда  жан-жақты  болып 

келеді. Міне, көркем шығарманың осы ерекшелегіне байланысты оның тілінде барлық функциональдық 

стильдердің  элементі,  ғылыми-техникалық  терминдермен,  кәсіби  лексика  элементтері  мен  қоса,  түрлі 

экспрессивті және эстетикалық мәндегі образды сөздер, мақал-мәтелдер мен фразеологиялық тіркестер, 

архаизмдер мен неологизмдер, қарапайым сөйлеу тілі элементтері, ауызекі тілдегі жергілікті ерекшелік-

тер, ретіне қарай тіпті варваризмдер де қолданылып, аралас жүреді», – деп көрсетеді [6, 68 б.]. Шынды-

ғында, көркем туындылар тілінде мақал-мәтелдер, фразеологизмдер, көнерген сөздер мен диалектизмдер 

кездеседі.  Көркем  туынды  тілінде  диалектілік  сөздердің  орын  алуы  әдеби  тілдің  даму  процесіне  елеулі 

үлес қосады. Бұған ғалым Ш.Сарыбаевтың пікірі дәлел: «Жергілікті ерекшелік – әдеби тілді байытудың 

көзі, әдеби тілге әр кезде азды-көпті еніп отырады, әдеби қолданысқа түскеннен кейін ол диалект болудан 

қалады» [7, 37 б.].  

Вестник КазНПУ имени Абая, серия «Молодой ученый. Поиски. Проблемы. Исследования», №1(5), 2015 г. 

14 

Ақын  І.Жансүгіров  поэзиясында  диалектизмдер  молынан  ұшырасады.  Оның  туындыларында  қазіргі 

күні тілімізде сирек қолданылатын төмендегідей жергілікті тілдік бірліктер кездесіп отырады. Мәселен,  

Зәулім-зәулім заңғар тау 

Шығыс-батыс шегінде, 

Лапылдақ жалын, іші қау, 

От ойнақшыл тегінде («Жанар тау» өлеңінен). 

Осы  өлеңдегі  «қау»  лексемасының  диалектологиялық  сөздікте  төрт  түрлі  мағынасы  түсіндіріліп 

берілген. Ең алдымен, қау – қоршау; екіншіден, қау – қақпа; үшіншіден – сел, су тасқыны орып кеткен 

жер, су арнасы: төртіншіден, қау – көп, қалың мағынасында түсіндіріледі[4, 199 б.]. Ақын қолданысында-

ғы «қау» сөздіктегі «көп, қалың» мағынасымен сәйкеседі. 

Жастыққа жақсы жармен жарналас бол!  

Қызық  сол,  жарқындарым,  жалғандағы 

(«Қарындастарыма»  өлеңінен).  Осы  жолдағы  «жарналас» 

диалектологиялық сөздікте «жарналау» деп беріліп, оның мағынасы «бөлісу» деп түсіндірілген [4, 113 б.]. 

Бүгінгі күні ақын қолданысындағы жарналас сөзімен мағыналас «жарна» құнның бір мөлшердегі бөлігі 

мағынасындағы экономикалық терминнің бар екені де белгілі. Бұл ақын тілінен көрініс тапқан диалек-

тизмдердің бүгінгі күні жаңа сипатта қолданыс тапқанын аңғартады. Демек, І.Жансүгіров адам болмысы-

ның табиғи әлемінің тылсым дүниесіне терең үңіліп, оның бар ақиқат шындығын диалектілік бірліктер 

арқылы  да  оқырманға  шынайы  жеткізеді.  «Көркем  әдебиет  тілінің  нәзіктігі  көп  жағдайда  жазушының 

белгілі бір сөздері «мағыналық топқа кіру» яғни сөздерді өзара мағыналық байланысқа түсіру шеберлігі-

мен байланысты», – деген ғалым М.Балақаев пікірін ескерсек[8, 87б.], жоғарыда келтірілген мысалдағы 

«қау»,  «жарналас»  сынды  диалектизмдерді  І.Жансүгіров  барынша  пайдаланады  да  олардың  жалпыха-

лықтық сипат алуына мүмкіндік туғызып отырады. Сондай-ақ, ақынның: 

Сонымен сол барғаннан кейін қайтқан, 

Мен дағы жаңа тапқан күйді тартқам. 

Бағыстап жаршы жұртқа жүрек жырын, 

Байқамай,  жыр  айтам  деп,  сырымды  айтқам 

–  деген  жолдарындағы  «бағыста»  сөзі  арнау,  бағыштау, 

бағыш ету мағынасында жұмсалған. Бір қарағанда бұл сөзді окказионализм деуге болады. Өйткені, сол 

кезең қаламгерлері тілінде мұндай тілдік бірліктердің қолданылмағанын, тек  І.Жансүгіров поэзиясынан 

орын  алғанын  көреміз.  Бірақ,  бұл  –  қаламгер  тілінде  қолданыс  тапқан  жергілікті  тілдік  бірлік.  Демек, 

І.Жансүгіров  тілінде  жалпыхалыққа  ортақ  «бағыштау»  лексемасы  емес,  белгілі  аймаққа  тән  жергілікті 

ерекшеліктің де орын алғаны аңғарылады. 

Әдеби тіл дамуына оң ықпал ететін белгілі бір қаламгер туындыларында жергілікті тілдік ерекшелік-

тердің ұшырасуы ең алдымен, әр алуан көркемдік мақсат қажеттілігінен туындаса, екіншіден, сол қалам-

гердің туып-өскен аймағындағы халықтың тарихы, тұрмыс-тіршілігі мен басқа аймақтардағы тіл иелері-

мен  түрлі  қарым-қатынастары  негізінде  қалыптасқан  тілінің  өзгешелігінде  жатыр.  Біз  қарастырған 

І.Жансүгіров  поэзиясында  белгілі  бір  аймақта  ғана  қолданыс  тапқан  жергілікті  сөздер  ешбір  мотивсіз 

қолданыстар  емес,  керісінше,  ақын  олардың  жалпыға  ортақ  сипат  алуын,  түсінікті  болуын  көздегені 

аңғарылады. 

Қорыта айтқанда, «әдеби тіл деп белгілі бір тілдік дәстүрге негізделіп, әбден қырланған, нормаланған, 

көпшілікке ортақ сипат алған, ауызекі сөйлеу және жергілікті ерекшеліктерден жоғары көтеріліп, комму-

никативтік,  эмотивтік,  куммулятивтік  қызмет  атқаратын  тілдік  үрдіс»  десек  [9,  150  б.],  ақын  поэзиясы 

тілінен көрініс тауып, ерекше реңк иеленген жергілікті тілдік бірліктердің басым көпшілігі қазіргі таңда 

әдеби тіл деңгейіне көтерілген ұлт тілінің байлығына айналып отыр. Бұл – әдеби тілдің дамуына айрықша 

үлес қосқан қарымды қаламгер І.Жансүгіров поэзиясы тілінің ерекшелігімен, ақын танымының даралы-

ғымен байланысты құбылыс.  

 

1

 

Сыздық Р. Ғылыми таным үзіктері. ІІ том. - Алматы: Кие, 2009. – 536 б. 

2

 

Балақаев М. Қазақ тіл білімінің мәселелері // Вопросы казахского языкознания. – Алматы: Арыс 2008. – 592 б. 

3

 

Сыздық Р. Тілдік норма және оның қалыптануы (кодификациясы). - Астана: Елорда, 2001. – 230 б. 

4

 

Қазақ тілінің диалектологиялық сөздігі. - Алматы: Ғылым, 1969, - 426 б. 

5

 

Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. - Алматы: Ғылым, 1985. 8 том. – 591 б. 

6

 

Жанпейісов Е. Қазақ прозасының тілі. - Алматы, 1968. – 266 б. 

7

 

Сарыбаев Ш. Қазақ тіл білімі мәселелері // Вопросы казахского языкознания. – Алматы: Арыс, 2000. – 621 б. 

8

 

Балақаев М. Қазақ тілінің стилистикасы. – Алматы, 1966. – 25 б. 

9

 

Сыздық Р. Ғылыми таным үзіктері. ІІІ том. - Алматы: Кие, 200. – 368 б. 

 

Резюме. В данной статье рассматривается поэтическое произведения И.Жансугурова и его влияние в литератур-

ный  язык.  Употребление  языковых  единиц  в  поэзии  И.Жансугурова  занимает  обширное  место  в  литературном 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Жас ғалым. Ізденістер. Мәселелер. Зерттеулер» сериясы, №1(5), 2015 ж. 

15 

языке. Поэт на языке народа вырабатывает новый вид и новые свойства.  

Ключевые слова: литературный язык, письменная форма, образность, цель автора 

Summary. This  article discusses  the poetic  works I.Zhansugurov  and its influence  in the literary  language. The  use of 

linguistic units in poetry I.Zhansugurov takes place in a vast literary language. Poet in the language of the people generates a 

new look and new features.  

Keywords: literary language, the written form, imagery, goal author 

 

УДК 304.5  

 

ПОЛИЯЗЫЧИЕ – ОСНОВА РАЗВИТИЯ КОНКУРЕНТОСПОСОБНОГО КАЗАХСТАНА 

 

В.Е. Абаев – доцент КазНПУ им. Абая, к.п.н 

 

В статье мы рассмотрели вопросы: что такое полиязычная компетенция и поликультурная личность, а также были 

определены положительные стороны данных понятий в процессе образования. Данные вопросы представляют значи-

тельный интерес, особенно в настоящее время, поскольку история общества показывает, что процветание общества 

зависит не только от экономики и техники и даже не от общей культуры, а от культуры слова. Авторы считают, что 

подготовка разностороннего специалиста, обладающего высоким уровнем культуры (в том числе и культурой сло-  

ва)  –  главная  проблема  образования  сегодня.  Утверждается,  что  важнейшей  стратегической  задачей  образования 

Казахстана  является,  с  одной  стороны,  сохранение  лучших  казахстанских  образовательных  традиций,  с  другой, 

обеспечение  выпускников  школ международными  квалификационными  качествами,  развитие  их  лингвистического 

сознания, в основе которого – овладение государственным, родным и иностранными языками. 

Как  уже  отмечалось,  компетенция  полиязычия  может  рассматриваться  не  только  как  владение  несколькими 

иностранными  языками,  но  и  как  способность  к  изучению  иностранных  языков,  владение  «чувством  языка», 

желание и умение самостоятельно изучать иностранные языки. 

Ключевые слова: полиязычие, полиязычная компетенция, поликультурная личность, высокий уровень культуры, 

языковая  политика,  лингвистическое  сознание,  иностранные  языки,  государственный  язык,  двуязычие,  межнацио-

нальное общение 

 

Социальное  становление  человека  происходит  в  процессе  обучения  в  школе,  и  «образование  (в 

широком  смысле)  выступает  как  средство  социального  наследования,  т.е.  специально  организованной 

передачи из поколения в поколение социального опыта и включение подрастающего поколения в жизнь 

общества» (1). Культурная программа о триединстве языков и государственный проект «Интеллектуаль-

ная нация-2020» направлены на решение указанных выше проблем. «Программа «Триединство языков» в 

РК»,  как  и  другие  основополагающие  программные  документы  языковой  политики  РК,  базируются  на 

принципе признания национальной идентичности и культурной самобытности народов и, прежде всего, 

казахского народа. Эта программа уже реализуется в государственной системе обучения и воспитания с 

целевой задачей формирования поликультурной, полиязычной и конкурентоспособной личности (2). 

Расставляя приоритеты в сфере образования, Президент в своем Послании народу Казахстана «Стра-

тегия «Казахстан-2050»: новый политический курс состоявшегося государства» отметил, что Казахстану 

необходимо переходить на новые, инновационные методы дошкольного образования, и главное – обеспе-

чить повсеместное внедрение трехъязычия. 

Идея Нурсултана Назарбаева о трехъязычии продиктована интеграцией нашей страны в мировое 

сообщество и желанием преодолеть языковой барьер. Президент заметил в своем Послании народу 

Казахстана:  чтобы  стать,  развитым  конкурентоспособным  государством,  мы  должны  стать  высоко-

образованной нацией. В современном мире простой поголовной грамотности уже явно недостаточно. 

Наши  граждане  должны  быть  готовы  постоянно  овладевать  навыками  работы  на  самом  передовом 

оборудовании  и  самом  современном  производстве.  Необходимо  также  уделять  большое  внимание 

функциональной грамотности подрастающего поколения. Это важно, чтобы наши дети были адапти-

рованы к современной жизни. 

Когда-то  великий  Абай  мечтал  о  повышении  уровня  казахской  культуры  и  литературы  до  уровня 

русской и европейской. Это стало огромным достижением страны. Но Президент, учитывая реалии совре-

менного мира, поставил новую, более сложную задачу - ввести в практику трехъязычие. К сыгравшему 

свою позитивную роль русскому языку добавляется английский, который поможет успешно овладевать 

новыми технологиями, раздвигать границы бизнеса. Но это ни в коей мере не ограничивает применение 

русского языка, о чем еще раз сказал Президент на встрече с общественностью Карагандинской области 2 

декабря 2012 года: «Постепенно казахский государственный язык будет главным языком страны. И этот 

язык  будет  всех  объединять  и  делать  всех  равными.  А  русский  язык  нам  всем  надо  знать,  потому  что 

Вестник КазНПУ имени Абая, серия «Молодой ученый. Поиски. Проблемы. Исследования», №1(5), 2015 г. 

16 

казахи через русский язык вышли на мировую культуру». 

Говоря о пользе трехъязычия, Н.Назарбаев подчеркнул: «Это не праздный вопрос. Что такое функцио-

нальная грамотность! Нам, детям нашим надо знать английский язык. Сейчас в любую школу прихожу, 

все дети говорят на трех языках. Это правильный подход» (3). 

И можно сказать, что лед тронулся. С целью создания инновационной полиязычной модели образова-

ния количество школ, предоставляющих образовательные услуги на трех языках, увеличится с 33 до 700. 

В  средней  школе  предусмотрено  изучение  иностранного  языка,  начиная  с  первого  класса,  уже  в  2013-

2014  учебном году.  Планируется  и создание колледжей, где обучение будет вестись на  трех языках.  В 

высшем  и  послевузовском  образовании  также  поэтапно  начнет  внедряться  обучение  на  казахском, 

русском и иностранном языках. 

Глава государства отдает много сил тому, чтобы подрастающее поколение имело широкие возможно-

сти для получения наилучшего образования: реализуются программы «Балапан» и «Болашак», работают 

Интеллектуальные  школы,  Назарбаев  Университет.  Сегодня  в  шести  Назарбаев  интеллектуальных 

школах обучаются 4 тыс. учеников, есть 33 специализированные школы. «Мурагер» с обучением на трех 

языках, контингент которых составляет около 5 тыс. учеников. Начатый с 2004 года в 32 школах экспери-

мент по изучению английского языка со второго класса в объеме двух часов в неделю теперь проводится 

уже в 115 школах для одаренных детей и гимназиях, где обучаются свыше 51 тыс. человек. Свыше 15 

тыс. детей в казахско-турецких лицеях получают образование на четырех языках. 

Президент  озвучил  в  Послании  задачу:  приступить  к  переводу  нашего  алфавита  с  кириллицы  на 

латиницу, что создаст условия для интеграции в мир, даст толчок модернизации казахского языка, окажет 

воздействие на развитие отечественной культуры. Вместе с тем он предупредил, что этот процесс должен 

быть хорошо подготовленным и взвешенным. Здесь важно помнить, что в XX веке на основе кирилличе-

ской  графики  наработан  огромный  пласт  литературного  и  научного  наследия  на  казахском  языке.  И 

важно, чтобы это народное достояние не было утрачено для последующих поколений казахстанцев.  

Перевод  казахского  языка  на  латиницу  позволит  расширить  границы  его  использования  и  поможет 

поддерживать отношения  со всеми  тюркоязычными странами, обмениваться  научными  и культурными 

достижениями,  литературой  Перевод  материалов  на  латинский  алфавит  расширит  информационную 

аудиторию, привлечет к новым проектам молодежь в казахских диаспорах Китая, Турции, Узбекистана, 

Туркмении  и  ряда  европейских  стран.  Конечно,  для  проведения  реформы  казахского  языка  нужно 

привлечь широкий круг ученых лингвистов к составлению обновленного казахского алфавита на совре-

менной основе. Наряду с этим надо будет заняться подготовкой необходимой учебной и методической 

литературы. 

Отрадно,  что  такие  уважаемые  люди  литературы,  как  Мурат  Ауэзов  и  Олжас  Сулейменов,  которые 

ярко проявили себя как русскоязычные писатели, поддержали необходимость развития казахского языка. 

Так  О.Сулейменов  в  интервью  газете  «Айкын»  заявил,  что  будущее  казахского  народа  –  в  казахском 

языке. А то, что численность казахов в республике впервые достигла 65%, он связывает с победой незави-

симости  и  считает,  что  в  предстоящее  десятилетие  все  населяющие  Казахстан  народы  объединяются 

вокруг казахского народа и казахского языка. По его мнению, овладеть латинским шрифтом  - это дело 

одной недели... И потом - это компьютер, это интернет... 

Мы  знаем,  как  с  первых  дней  обретения  страной  независимости  Президент  неустанно  заботится  о 

сохранении  национального  наследия  казахов  и  дальнейшего  развития  языка,  культуры  и  традиций. 

Поэтому процесс внедрения трехъязычия ни в коем случае не должен обеднить и ограничить применение 

государственного  языка.  Наоборот,  при  поддержке  Президента  успешно  реализуется  государственная 

программа «Культурное наследие», которая охватывает ряд важных и широкомасштабных мероприятий 

по сохранению, изучению и популяризации лучших образцов казахской литературы как одной из важных 

форм утверждения духовной идентичности нации. 

За  прошедшее  20-летие  в  казахскую  литературу  и  литературоведение  было  возвращено  творческое 

наследие  репрессированных  поэтов  и  писателей,  деятелей  движения  «Алаш»  -  Алихана  Букейханова, 

Ахмета Байтурсынова, Мыржакыпа Дулатова, Мустафы Шокая, Мухаметжана Тынышпаева, Бакытжана 

Каратаева,  Халела  и  Джанши  Досмухамедовых…  Эти  образованнейшие  люди,  как  подчеркивает         

Н.А.  Назарбаев,  -  выпускники  высших  учебных  заведений  и  училищ  Петербурга,  Москвы,  Варшавы, 

Казани, Омска и Оренбурга.  

И здесь хочется провести параллель: сколько новых деятелей могут пополнить будущую элиту нации 

из  числа  тех,  кто  сегодня  обучается  по  президентской  программе  «Болашак»  в  престижнейших  вузах 

Нового и Старого света! 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Жас ғалым. Ізденістер. Мәселелер. Зерттеулер» сериясы, №1(5), 2015 ж. 

17 

Лидер  нации  мечтает  о  том,  чтобы  эстафету  будущего  приняло  достойное  поколение.  Он  заметил: 

«Ответственная  языковая  политика  является  одним  из  главных  консолидирующих  факторов  казахской 

нации. Казахский язык - это наш духовный стержень. Главная задача - развивать его, активно используя 

во  всех  сферах.  Мы  должны  оставить  в  наследство  нашим  потомкам  современный  язык,  в  котором  к 

опыту многих поколений наших предков был бы гармонично добавлен и наш заметный след. Это задача, 

которую должен самостоятельно решать каждый уважающий себя человек. Государство, со своей сторо-

ны,  многое  делает  для  укрепления  позиций  государственного  языка.  Необходимо  продолжить  реализа-

цию комплекса мер по его популяризации». 

Ключевая роль  в реализации  этой  многогранной  задачи принадлежит  национальной  интеллигенции. 

Мы вступаем в такой период развития нашей государственности, когда вопросы духовного будут иметь 

не меньшее значение, чем вопросы экономического, материального порядка.  

Наш народ богат святыми устоями степной морали, вошедшими в золотое наследие, национальными 

традициями,  богатейшими  сказаниями  и  примерами  беззаветного  служения  народу.  Ведь  издревле  для 

казахов  идеалом  служили  героические  батыры,  мудрые  сказители  и  бии,  самоотверженные  ханы,  для 

которых превыше всего была беззаветная любовь к Отчизне, воспеваемая поколениями степных акынов. 

Поэтому  огромным  читательским  интересом  пользуется  историческая  проза  А.Нурпеисова, 

А.Кекилбаева, Ш.Муртазы, М.Магауина, Т.Абдикова, О.Бокеева, Д.Досжана и других авторов. Писатели 

выносят  на  суд  современного  читателя  новое  прочтение  истории,  свое  открытие  современности  и 

размышления о времени. Так выполняется наказ Президента создавать новых героев нашего времени, на 

которых  должна  ориентироваться  молодежь.  Сам  Нурсултан  Абишевич,  обращаясь  к  молодым,  дал 

доброе напутствие: «Вы - воплощение всех наших надежд на будущее. Все, что делается нами сегодня, - 

делается для вас. Большинству из вас столько же лет, сколько нашему независимому Казахстану. А к 2050 

году  вы  -  уже  зрелые  граждане,  принявшие  участие  в  исполнении  этой  программы.  Дальнейший  путь 

страны определять вам. Вы воспитаны в условиях независимости - того, чего не было у нас. Ваше новое 

независимое мышление - это фактор, который поведет страну к новым целям, кажущимся нам сегодня 

далекими и недосягаемыми» (4).  

Но перспективы будущего Казахстана видны уже сегодня. И мы с полным основанием можем разде-

лить уверенность нашего Президента в том, что казахстанцы 2050 года будут обществом образованных, 

свободных людей, говорящих на трех языках. И, прежде всего, это будут граждане мира и патриоты своей 

страны с сильной экономикой, высокой духовной культурой. И тогда мечты станут явью. 

Итак, мы считаем, что обновление содержания образования и реализация соответствующих программ 

обучения позволит подготовить образованных, нравственно-воспитанных, физически развитых молодых 

людей,  владеющих  несколькими  языками,  готовых  к  межкультурному  взаимодействию,  способных  к 

саморазвитию  и  адаптации  в  быстро  меняющимся  социально-  экономическом  и  информационным 

пространстве.  

 

 

1

 

Краевский В.В., Хуторской А.В. Основы обучение. Дидактика и методика. - М.: Академия, 2007. 

2

 

Кундыбаева  М.  «Трехъязычие  как  основа  формирования  полиязычного  специалиста».  Бiлiм  –  образование  – 

2013 - №3, - С. 12-15. 

3 «Послание Президента Республики Казахстан - лидера нации Н.А. Назарбева народу Казахстана». 2012 -102 с. 

4«Казахстанская правда» 2013, 26 январь. №30-31, - С. 3-5. 

5 http://perevod.name/skolko-mozhno-viuchit-yazikov/. 

6 http://www.rae.ru/use/?section=content&op=show_article&article_id=10001788 

 

жүктеу/скачать 1,51 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: