Xxii республикалық студенттер мен жас ғалымдардың ғылыми конференция материалдары
ӘБУ НАСЫР ӘЛ-ФАРАБИДІҢ ЕҢБЕКТЕРІНІН РУХАНИ ЖАҢҒЫРУ
жүктеу/скачать 8,13 Mb. Pdf көрінісі
|
Сборник материалов конференции (продолжение)
|
ӘБУ НАСЫР ӘЛ-ФАРАБИДІҢ ЕҢБЕКТЕРІНІН РУХАНИ ЖАҢҒЫРУ БАҒДАРЛАМАСЫНДАҒЫ ОРНЫ Серікбай Н., Оразбақов А.Ж. Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті Аристотельден кейінгі екінші ұстаз атанған Әл-Фарабиді IX ғасырдың басындағы ислам дәуіріндегі қазақ әдебиеті тарихында өз орны бар ұлы ағартушы деп танимыз. Әбу Насыр Әл-Фараби 870 жылы Арыс өзенінің Сырға барып құятын сағасындағы Фараб, қазіргі Түркістан облысы Отырар ауданы маңайындағы ортағасырлық қаласында дүниеге келді. Ғұлама ойшылдың толық аты-жөні Әбу-Насыр Мұхаммед ибн Мұхаммед Тархан ибн Ұзлағ Әл-Фараби. Әл-Фараби түрік тайпасының дәулетті бір ортасынан шыққаны бізге мәлім, бұған дәлел оның толық аты жөнінде "Тархан" деген атаудың болуы. Туған жері қазақтың ежелгі қаласы Отырарды арабтар Барба-Фараб деп атап кеткен, осыдан барып ол Әбу Насыр әл-Фараби, яғни Фарабтан шыққан Әбу Насыр атанған және оны біз түркі тайпасынан шыққан деп білеміз. Ол өзінің рухани жолында, негізінде ағартушылық бағытты ұстап, сол бүкіл мұсылман (түркі) халықтарының ауыр тұрмысын, өмірін шынайы шыншылдықпен терең көрсеткен. Барша мұсылмандарды оқуға, өнер-білім алуға шақыра отырып, діншілдікті қатты сынға алған. Әбу Насыр Әл-Фараби, мұсылман поэзиясында әлеуметтік-қоғамдық (философиялық) сарындарды мейілінше күшейте өткірлей түсті. Сонымен бірге ол мұсылман лирикасының ішкі мүмкінкіншіліктерін молайтып, оны (философиялық) жаңа сатыға көтере білді. Мұсылман (түркі) көркем және ғылыми мұрасының қалыптасуына ерекше еңбек сіңірді. Әбу Насыр Әл-Фарабидің мұрасы сан-салалы, сан алуан. Ол 160-қа жуық философиялық және ғылыми трактаттар жазып қалдырды. Әбу Насыр Әл-Фараби 413 философия мен логика, саясат пен этика, музыка мен астрономияны зерттеді. «Ғылымдардың классификациясы туралы сөз», «Кемеңгерлік меруерті», «Ізгі қала тұрғындарының көзқарасы», «Мәселелердің түп мазмұны», «Ғалымдардың шығуы», «Бақытқа жету», «Азаматтық саясат», «Мемлекеттік қайраткерлердің нақыл сөздері» сияқты көптеген сындарлы философиялық еңбектер жазған. Фараби бұл еңбектерде дүние, қоғам, мемлекет, адамдардың қатынастары туралы заманнан озық тұрған пікірлер, пайымдаулар айтады. Ғылыми еңбектерінің ең әйгілісі – «Қайырымды қала тұрғындарының көзқарастары жайлы трактат» («Ізгі қала тұрғындарының көзқарасы»). «Әбу Насыр Әл-Фараби қала басшыларын «қайырымды және надан» - деп екіге бөледі. Ол кезде қала-мемлекет болған. Оның тұрғындары қай кезде бақытты болады? Әбу Насыр Әл-Фарабидің пікірінше, бұл шаһардың әкімдеріне байланысты. Егер әкім білімді, әділ, ойы таза болса, барлық қала тұрғыны бақытты болады. Ал қаланың әкімі надан болса, өтірік айтса, шаһардың адамдары бақытсыз болады» - деп айтады. Ал «Ғылымдардың классификациясы туралы сөз» трактатында өзінің білім теориясының негізгі ұстанымдарын атады. Әбу Насыр Әл-Фараби бұл жүйені жоғары білімнің негізі ретінде ұсынды. Оның пікірінше, ғылымдардың шыңында тіл білімі - жазу, оқу және поэтика, одан кейін логика, математика, физика, метафизика және саясат. Әл- Фараби музыканың ерекше теориясын жасады, оның өзі де өнерпаз, ақын, әнші болатын. Оның «Сөз-ғылымдардың» классификациясы туралы еңбегі мен «Қайырымды қала тұрғындарының көзқарастары жайындағы трактат» деген еңбектері оның ғылыми стильде батыл барлау жасап, іздену үстінде асқан рухани табысқа жеткенін көрсетеді. Әбу Насыр Әл-Фарабидің осы еңбектері сол кездегі мұсылман дәуірінің аса зор табысы деп тануымыз қажет. Әбу Насыр Әл-Фарабидің бұл туындылары мұсылман (түркі) ғылыми мұрасының қалыптаса түсуіне де мүмкіндік жасағаны да рас. Фарабидің шайырлығы әдеби мұрасы туралы көп жаңалықтар келтіреді. Бұлар және оқымыстылар Фарабидің араб, парсы, түркі т.б. тілдерде әртүрлі жанрда жазғандығын растайды үзінділер келтіреді. Осымен, Әбу Насыр ибн Мұхаммед ибн Тарханның өлең өнеріннің қағидалары туралы жазған бір өлеңінен үзінді келтіре кетейік. Қашықтасың туған жер – қалың елім, Не бір жүйрік болдырып жарау деген. Шаршадым мен. Қанатым талды менің, Шаңқыт жолға сарылып қарауменен. Кері оралмай жылдарым жатыр ағып, Қасіреттің жасына көз жуынар. О, жаратқан, көп неткен ақымағың, Құмсықылды тез ысып, тез суынар. Зиялы аз біртұтам тіршілікте, Әкімдік кекуллісі жүгіреді. Көкірекпен сезініп, күрсініп көп, Жаным менің түршігіп, түнереді. Кайтейін мен көкжиек кеңдгімді. Келер күнге үмітпен жол ашамын. Қос шөлмекпен өткіздім өмірімді, Сонымен дететеді болашағым. Бір шөлмекте көк сия толыптурса, Екіншіде - шарап бар жайымәлім. 414 Даналыкты сиямен толықтырсам, Шарабымен шерімнен айығамын. Әбу Насыр Әл-Фарабидің орта ғасырлық еңбектеріне сүйенген қазақ ғалымдары 60-жылдар ішінде қазақ әдебиентінің тарихын қайта қарап оның даму кезеңдерін жаңадан жүйелеп шықты. Қазақ әдебиетінің орта ғасыр кезеңіне жататын әдеби мұраларды анықтап қазақ әдебиетіндегі орта ғасырдағы ислам (мұсылман) дәуірі деген кезеңді нақтылап көрсетіп берді.Бұл әдебиетіміздің тарихы үшін үлкен жаңалық болып табылады. Бұл ізденістердің бәрі біздің еліміздегі Фарабитану ғылымын нығайтып, оны әрі қарай дамыта түсті. Ғұлама ғалым Әбу Насыр Әл-Фарабидің еңбектері күні бүгінге дейін маңызын жоғалтқан жоқ, мұраларының қазақ даласына қайта оралуы және оның мемлекет басқару жөніндегі тұжырымдары, әлеуметтік-этикалық, саяси, философиялық, діни көзқарастары қазіргі жаһандану аясындағы қоғамымыз үшін өте маңызды болып табылады. Қорытындылай айтар болсақ, Әбу Насыр Әл-Фарабидің жетістіктері, әлемдік ғылымның дамуына қосқан үлесі – өте көп. Оның Қазақстанның қоғамдық ой-пікірінің дамуына қолайлы әсер еткендігі бізге мәлім. Әбу Насыр Әл-Фараби ислам дәуірі поэзиясында өзіндік дара көркемдік қасиетімен көрсеткен шебер таланттардың алдыңғы шебінен орын алады. Әбу Насыр Әл-Фараби халықтарды бейбіт өмір сүруге, достыққа шақыра отырып, адам баласының білім мен парасатты ойын терең бағалаған қаламгер.Әбу Насыр Әл-Фараби Қазақстанның мақтанышы болып табылады Әдебиет Кобжов А. Әл-Фараби, Алматы, 1971ж. Медетбаев Т.С. Әл-Фарабидің әдеби-ғылыми мұрасы. Алматы, 1998ж. Әбу Насыр әл-Фараби 10-томдық шығармалар жинағы. Астана, 2007ж. Қазақ тілі мен әдебиеті. Журналы, №1. 2005ж. Алтаев Ж. Философия және мәдениеттану. Алматы, 1998 ж. жүктеу/скачать 8,13 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|