Єл-фараби атындаѓЫ
Ұлттық шоттар жүйесі және оның негізгі көрсеткіштері
жүктеу/скачать 0,87 Mb.
|
| Ұлттық шоттар жүйесі және оның негізгі көрсеткіштері.
Кез-келген елде ұлттық шоттар экономикалақ жиынтық өндіріс көлемін өлшеу үшін құрылған. Экономикалық ұлттық шоттар жүйесі жеке фирмадағы бухгалтерлік есепке сәйкес келеді. Ұлттық шоттар жүйесіне кіретін көрсеткіштерн өндіріс көлемін белгілі уақыт мезетінде өлшеуге және экономикалық қызмет етуін анықтайтын факторларды ашуға көмектеседі. Ұлттық шоттар жүйесі беретін ақпарат экономикалық қызмет етуін жақсартуға бағытталған мемлекеттік саясатты құру мен жүзеге асырудың негізі болып табылады. Ұлттық шоттар жүйесінің негізгі көрсеткіші болып жалпы ұлттық өнім болып табылады. Яғни ел ішіндегі барлық субьектердің экономикалық қызметінің жиынтық нәтижелерінін өлшеу үшін ЖҰӨ немесе ЖІӨ көрсеткіштері қолданылады. Жалпы ішкі өнім (ЖІӨ) дегеніміз белгілі уақыт аралығында (жыл, тоқсан) елдің территориясында өндірілген барлық түпкілікті тауарлар мен қызметтердің құны. Ал жалпы ұлттық өнім (ЖҰӨ) осы елдің тұрғындары иемденетін өндіріс факторларын пайдалану арқылы алынған барлық түпкілікті тауарлар мен қызметтердің құнын көрсетеді. Мысалы, Қазақстан территориясында шетелдік компания шығарған мұнайдың құны еліміздің ЖІӨ есептеліп, оның ЖҰӨ ескерілмейді. ЖҰӨ = ЖІӨ + шетелден түсетін таза факторлық табыстар Жабық экономикада ЖҰӨ мен ЖІӨ теңеседі. Әріқарай біз осы екі шаманың біреуін қана қарастырамыз. Жалпы ішкі өнімді өлшеуінің үш тәсілі белгілі. Шығыстар бойынша есептегенде ЖІӨ экономикадағы барлық түпкілікті сатып алулар сомасы түрінде анықталады: ЖІӨ = С + I + G + NX, мұндағы С – үй шаруашылықтарының жеке тұтынушылық шығыстары, I – жалпы инвестициялар, G – тауарлар мен қызметтерді мемлекеттік сатып алу, NX – экспорт (X) пен импорттың (Z) айырмасына тең тауарлар мен қызметтердің таза экспорты. Бұл теңдік сонымен қатар негізгі макроэкономикалық теңдестік деп аталады. ЖІӨ кірістер (табыстар) бойынша есептеу. ЖІӨ барлық факторлық табыстардың, сонымен бірге амортизациялық аударымдар мен таза жанама салықтардың сомасы ретінде анықталады. Таза салықтар дегеніміз субсидияларды есептемегендегі салықтар. ЖІӨ = Ұлттық табыс+Таза жанама салықтар + Амортизация Ұлттық табыс (NI) келесі компонентерден құрылады: Еңбек ақы(жалақы, сыйақы), Меншік иелерінің табыстары(шағын фирмалар, дүкендер), Рента (қозғалмайтын мүліктен түсетін табыс), Корпорациялардың пайдасы (жұмысшылар мен несиегерлерге төлегеннен кейін қалғаны), Таза пайыздар. Корпорациялардың пайдасы үш бөлікке бөлінеді: корпорацялардың пайдасына салынатын салықтар, дивидендер, бөлінбеген пайда. ЖҰӨ мен амортизацияның айырмасы таза ұлттық өнім (ТҰӨ) деп аталады, ал ТҰӨ мен жанама салықтардың айырмасы ұлттық табысқа (NI) тең. Қосылған құн тәсілі бойынша ЖҰӨ есептеу барысында өндірістің әрбір кезеңінде қосылған құндар қосылады, яғни қос есепті болдырмау мақсатында өндірістің белгілі кезеңінде қолданылған шикізат, дүмбіл, электрэнергия құны есептелмейді. Сондықтан бұл тәсіл өндірістік тәсіл деп де аталады. Сонымен қатар ұлттық шоттар жүйесінің басқа да көрсеткіштері белгілі. Жеке табыс дегеніміз үй шаруашылықтары және шағын, корпорацияланбаған кәсіпорындардың алатын табысы. Оны келесідей есептеуге болады: Жеке табыс PI = Ұлттық табыс NI – Корпорациялардың пайдасы + Дивидендер + Трансфертік төлемдер + Пайыз түрінде жеке табыс - Әлеуметтік қамсыздандыруға арналған жарналар - Таза пайыздар Жеке табыстың негізінде басқа маңызды көрсеткіш анықталады. Қолдағы жеке табыс DI = Жеке табыс PI – Жеке салықтық және салықтық емес төлемдер Бұл салықтар мен салықтық емес төлемдерді төлегеннен кейін үй шаруашылықтары мен ұсақ меншік иелерінің қолында қалатын табыс. Жеке қолдағы табыс DI = Тұтыну + Жинақтар жүктеу/скачать 0,87 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|