ҔЮеЮҕ әвгЯжгпіліҗ пЮржты Н. Келімбесов едгйбі вәрір әвгЯжгпі
жүктеу/скачать 22,83 Mb. Pdf көрінісі
|
Добавить статус
- Бұл бет үшін навигация:
- “ФҘРРАТ - ШЫРЫН ДАРСАНЫ ДЮопЮллыҗ ҔҰсб аҕъннъң бҰл дарсанъ казаҕ егрппгйрі Сій
| ҔҘСБ
Цъғър кларрикалъҕ әдебиесінің ғажайъп үлгілеЯі XIII—XV ғаръЯлаЯда Ұлан - ғайъЯ ҕъпчаҕ даларъна кеңінен саЯаған еді. УиЯдатри, Низами, Рағди риьҕсъ ерімдеЯі әлемге мәчһтЯ Цъғър аҕъндаЯънъң чъғаЯма - 211 лаЯън Алсън ОЯда мен ОЯса Азиь сүЯкілеЯінің рол кездегі әдеби сіліне кҲпсеп атдаЯа барсадъ. Еділ рағаръндағъ РаЯай ҕаларънан чъҕҕан ара кҲЯнексі аҕъндаЯдъң біЯі ҔҰсб еді. Аҕън XIV ғаръЯдъң оЯса кезінде ҲміЯ рүЯген. Алғачса ҔҰсб РъЯдаЯиь бойъндағъ мәдени оЯсалъҕсаЯдъң біЯі Ръғанаҕ ҕаларънда сҰЯадъ. Ал, Сънъбек Алсън ОЯда мемлекесінің сағъна осъЯған кезде ол РаЯай ҕаларъна ҕонър атдаЯ - дъ. КейініЯек ол мәмлүксік Египеске баЯъп, ронда сҰЯъп ҕалған. ҔҰсб аҕъндъ ҕъпчаҕсаЯ аЯарънда “КҰсбъ” немере “ҔҰсъп чайъЯ” деп се асай беЯген. Аҕъннъң ҲміЯі мен своЯцерсворъ жайънда мәлімес жоҕҕа сән. Сіпсі онъң солъҕ асъ - жҲні де белгіріз. ҔҰсб — аҕъннъң лаҕап асъ болра кеЯек. ҔҰсбсъң біздің дәтіЯімізге дейін раҕсалъп ҕалған жалғъз чъғаЯмаръ баЯ. Ол —“ФҰрЯат та ЦъЯън” дарсанъ 1 . БҰл чъғаЯма — азеЯбайжан фалҕънъң кемеңгеЯ ойчълъ, Ұлъ аҕънъ Ілиьр Жүріпүлъ Низамидің “ФҰрЯат мен ЦъЯън” ассъ поамарънъң атдаЯмаръ. Онъ сүпнҰрҕадан, ьғни паЯръ сілінен ҕъпчаҕ - оғъз сіліне еЯкін атдаЯма жараған аҕън ҔҰсб болдъ. “ФҘРРАТ - ШЫРЫН ДАРСАНЫ ДЮопЮллыҗ ҔҰсб аҕъннъң бҰл дарсанъ казаҕ егрппгйрі Сій оҕъЯманъ аЯарънда еЯсе кезден - аҕ еЯекчэліксеЯі. саЯағанъ жаҕръ мәлім. АзеЯбайжан фалҕънъң кемеңгеЯ аҕънъ Низамидің “ФҰрЯат мен ЦъЯън” поамарън ҔҰсб аҕън ҕъпчаҕ - оғъз сіліне 1341 —1342 жълдаЯъ атдаЯған болра кеЯек. БҰл — Сънъбексің Алсън ОЯда сағъна осъЯған кезі. АтдаЯмачъ дарсандъ Сънъбек пен Фанча Малика - Фастнға аЯнайдъ. ҔҰсбсъң “ФүрЯат - ЦъЯън” дарсанънъң жалпъ кҲлемі —120 паЯаҕ, ьғни 240 бес. Дарсан 4740 бәйіссен сҰЯадъ (Низамиде 7000 бәйіс). Ронъң 4685 бәйісі ҔҰсб аҕъннъң Ҳзі жазған жъЯ жолдаЯъ. ҔалғандаЯъ чъғаЯманъ кҲчіЯтчілеЯ саЯапънан ҕорълған ҲлеңдеЯ болъп келеді. ҔҰсб дарсанъ 91 саЯатдан сҰЯадъ. БҰл дарсаннъң жалғъз дана кечіЯмері біздің заманъмъзға дейін раҕсалъп жескен. Ҕолжазба ҕазіЯ ПаЯиж - 1 БҰл чъғаЯма ҕазаҕ оҕъЯманъ аЯарънда “ФҰрЯат - ЦъЯън” дарсанъ деп асалъп кескен.— Н. К. 212 дің Ұлссъҕ кісапфанарънда раҕсалъп келеді. Ронъң уосо кҲчіЯмері негізінде әдеби және сілдік зеЯссетлеЯ жүЯгізілді. “ФҰрЯат - ЦъЯън” дарсанън алғач зеЯссетчілеЯдің біЯі польк ғалъмъ А. Зайонцковркий болдъ. БҰл стъндънъ ол сүЯкі сілінің ҕъпчаҕ диалексірінде жазълған ара күндъ әдеби мҰЯа деп бағаладъ. МҰнъ ол Низами поамарънъң сікелей атдаЯмаръ емер, ҕайса Ҳңдеп жазълған стъндъ чъғаЯма деп санъдъ. Ал, Е. Э. БеЯселыр болра, онъ Низами поамарънъң солъҕ, кҲЯкем атдаЯмаръ деген боласън. КҲЯнексі ровес сүЯкологъ Ә. Н. Нәжіп паЯръ сіліндегі “ФҰрЯат та ЦъЯън” сүпнҰрҕаръ мен ҕъпчаҕ - оғъз сіліндегі “ФҰрЯат та ЦъЯън” нҰрҕарънъң Ҳзек - аЯҕатъ біЯ екенін еЯекче асап кҲЯреседі. Ғалъм бҰл дарсаннъң ҔҰсб жараған атдаЯма нҰрҕарън жаЯсълай сҲл стъндъ, деЯбер Яоман деп бағалайдъ. “ФҰрЯат - ЦъЯъннъң” кҲЯкемдік және сілдік еЯекчеліксеЯіне кезінде А. Н. Рамойловиц, А. М. ЧеЯбак, Э. Р. Сеничев, Г. Ю. Алиев, с. б. ғалъмдаЯ назаЯ атдаЯған боласън. ҔҰсб атдаЯған “ФҰрЯат - ЦъЯън” поамарън ҕазаҕ сілі сҰЯғърънан жан - жаҕсъ зеЯссеп, бҰл дарсаннъң ғълъми рҲздігін жарап чъҕҕан ғалъм А. Ибасов болдъ 1 . БҰл рҲздіксе оръ дарсандағъ 4400 - ден арсам рҲз бен рҲз сіЯкерсеЯіне сүрінік беЯіліп, наҕсъ мъралдаЯмен дәлелденген. БҰл рҲздіксен ҔҰсб атдаЯған “ФҰрЯат - ЦъЯън” дарсанънъң сілі ҕазіЯгі ҕазаҕ сіліне мейлінче жаҕън сҰЯғанън аңғаЯт ҕиън емер. Мъралъ: аваз — әтез, ағац - ағач, ағъЯ - атъЯ, адаб - әдеп, аЯрлан - аЯърсан, арман - арпан, бала - бала, балцъҕ - балчъҕ, бач - бар, біліг - білім, ғазаб - азап, дәЯс - деЯс, даЯіға - даЯиға - ай, с. б. жүктеу/скачать 22,83 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|