ҔЮеЮҕ әвгЯжгпіліҗ пЮржты Н. Келімбесов едгйбі вәрір әвгЯжгпі Смйыҕпырыйын, гиілші ргп яюоыйры алмасы “ана сілі> 1991п
жүктеу/скачать 1,11 Mb. Pdf көрінісі
|
Ezhelgi dauir adebieti Kelimbetov (1)
| Едгйбі ҕЮйЮйЮр. АЯфеологиьлъҕ зеЯссетлеЯ ҕазіЯгі Ҕа-
Рәрйгп Ҳлгрі. заҕрсан сеЯЯисоЯиьрънан VI—X ғаръЯ- лаЯдағъ жүздеген сҰЯаҕсъ ҕонърсаЯ мен ҕалалаЯдъң кҲне жҰЯссаЯън сатъп, ежелгі сүЯкі сайпалаЯънъң Ҳзіндік масеЯиалдъҕ және Ятфани мәдениесі болғандъғън анъҕсап осъЯ. Ҕазаҕрсан жеЯіндегі ҕалалаЯдъң саЯифи дамтъна сән біЯ ҕҰбълър — мҰнда осъЯъҕчълъҕ пен кҲчпенділік ҲзаЯа съғъз байланърсъ болған. ДәліЯек айсраҕ, кҲчпелі жҰЯс егінчілік және ҕолҲнеЯ кәрібімен де айналъръп, осъЯъҕчъ — ҕала фалкънъң ҕасаЯън кҲбейсре, ронъ-мен біЯ мезгілде, осъЯъҕчъ фалъҕ ҕайсадан мал чаЯта- 26 чълъғъмен айналъръп, кҲчпелі фалъҕсъң ранън аЯссъЯъп осъЯған. РҲйсіп, VI—X ғаръЯлаЯдағъ ҕалалаЯ мен ҕонърсаЯ негізінен ратда-рассъҕ және ҕолҲнеЯ кәрібінің оЯсалъғъ Яесінде, ҕъЯдағъ ел мен осъЯъҕчъ аймаҕсъ ҲзаЯа байланърсъЯтчъ маңъздъ акономикалъҕ бтън Яесінде ҲміЯге келген. Рондай-аҕ ҕалалаЯ уеодалдъҕ оЯда- замоксаЯ жанънан ралънъп, бай чонжаЯлаЯдъң Яезиденхиьръ болған. СЯанзиссік ратда жолъндағъ кеЯтен-раЯайлаЯ Яесінде де ҕалалаЯ ралънған. Мәрелен, “Ұлъ Жібек жолъндағъ” бойъндағъ Ртьб пен СаЯаз ҕалалаЯъ оръндай ҕъзмес асҕаЯдъ. ОЯса ғаръЯдағъ Ҕазаҕрсаннъң акономикалъҕ раьри және мәдени оЯсалъҕсаЯънъң біЯі — ОсъЯаЯ ҕаларъ болдъ. МҰнда әлемдегі ара бай кісапфаналаЯдъң біЯі болғандъғъ стЯалъ жазба деЯексемелеЯде айсъладъ. БҰл ҕала оЯса ғаръЯда ғана емер, сіпсі ерсе жоҕ ежелгі дәтіЯде СаЯбан деген аспен еміЯ рүЯген деп сопчълайдъ. СаЯбан ҕаларъ стЯалъ Ҕүлсегін мен Білге ҕаған еркеЯскічсеЯінде,— Ятналъҕ жазбалаЯда кездереді. АЯабсаЯ ОсъЯаЯдъ кезінде УаЯаб деп асап кескен. СаЯаз каларъ —VII ғаръЯда “Ұлъ Жібек жолъндағъ” ара іЯі мәдени оЯсалъҕсаЯдъң біЯіне айналдъ. Визансиь елчірі ЗемаЯфсъң сүЯіксеЯге баЯғанъ стЯалъ еребінде СаЯаз ҕаларъ асалған. БеЯсін келе, X—XII ғарълаЯда СаЯаз — ҔаЯафан әтлесі билеген мемлекессін, біЯ Ұлърънъң арсанаръна айналдъ. Ҕазаҕрсаннъң оңсүрсігіндегі ара іЯі ҕалалаЯдъң біЯі — Ирпиджаб (РайЯам ҕала жҰЯсъ) ҕаларъ болдъ. Барҕа елдеЯмен, асап айсҕанда, Визансиьмен, ИЯанмен, Ҕавказбен, Алсаймен, Цъғър СүЯкірсанмен, с. б. ратда және мәдени байланър жаратда СаЯаз, ОсъЯаЯ, Ръғанаҕ, Ҕаьлъҕ риьҕсъ ҕалалаЯ зоЯ Яолы асҕаЯдъ. Ирпиджабсан чъҕҕан кеЯтен Ҕүмкенс, Баба-Аса, Розаҕ ҕалалаЯъ аЯҕълъ, ОЯсалъҕ Ҕазаҕрсаннъң Ұлан-ғайъЯ далалаЯъна КеңгіЯ, Жезді, НҰЯа, ЫЯғъз. ЕЯсір аңғаЯлаЯъна ҕаЯай бес аласън болған. ҔалалаЯдъң ҕатлап Ҳртіне байланърсъ VI—IX ғаръЯлаЯда аЯфисекстЯа мен ҕоралҕъ ҲнеЯдің жаңа үлгілеЯі стъндадъ. БеЯсін келе, X—XII ғаръЯлаЯда ҕҰЯълърса күйдіЯілген кіЯпіч, гипр, алебарсЯ кеңінен ҕолданълъп, глазтЯы боьтъмен және об — ҲЯнекпен үйді безендіЯт кең ҲЯір алдъ. ӘріЯере, ҔаЯафан әтлесі билік есіп сҰЯған кезде 27 Ҕазаҕрсан сеЯЯисоЯиьрънда аЯфисекстЯа, рәтлесчілік ҲнеЯі, ҕолҲнеЯ мейлінче дамъдъ. БҰған СаЯаз маңъндағъ Бабача-фастн (X ғаръЯ) және XI—XII ғаръЯлаЯда ралънған Айча-бибі мавзолейлеЯі с. б. дәлел. БҰлаЯ рәтлес ҲнеЯінің ғажайыч еркеЯскічсеЯі болъп сабъладъ. жүктеу/скачать 1,11 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|