РАЙУ РАРАИ  “ГүйжопЮл Яжп-прриж”

Райу РаЯаи —Алсън ОЯда әдебиесінің XIV ғаръЯдағъ ара кҲЯнексі ҲкілдеЯінің біЯі. Ол 
лиЯик және апик аҕън, жазтчъ және атдаЯмачъ Яесінде сүЯкі сексер 
219 
фалъҕсаЯ әдебиесі мен сілінің Ҳзінен кейінгі кезеңдеЯде дами сүртіне мол үлер ҕоръп, 
едәтіЯ ъҕпал ескен ҕаламгеЯ. 
Райу РаЯаи своЯцерсворън Ұзаҕ жълдаЯ бойъ зеЯссеген кҲЯнексі ровес ғалъмъ Ә. Н. 
Нәжіп аҕън Ҳз чъғаЯмалаЯънъң бәЯін ҕъпчаҕ сілінде жазғанън айса келіп, әЯі онъң 
ҕъпчаҕсаЯ ічінде кейініЯек ҕазаҕ фалҕънъң негізін ҕҰЯаған Ят-сайпалаЯдан чъҕҕанън 
еЯекче асап кҲЯреседі
1
. 
Аҕън ҲміЯі мен своЯцерсворъ жайънда кҲп мәлімес раҕсалмаған. Р. РаЯаидъң бізге 
жескен жалғъз кҲлемді еңбегі баЯ. Ол—“Гүлирсан бис-стЯки” (“СүЯкі сіліндегі Гүлірсан”) 
деп асаладъ. Аҕън бҰл еңбегін Еділ рағаръндағъ РаЯай ҕаларънда барсап, Египессегі Ніл 
Ҳзені бойънда жазъп бісіЯген екен. БҰл Ҳзі паЯръ-сәжік әдебиесінің кларригі Рағди 
ЦиЯазидің “Гүлрсан” ассъ чъғаЯмарънъң еЯкін атдаЯмаръ. 
Ал, Райу РаЯаи оръ “Гүлрсандъ” ҕачан ҕъпчаҕ сіліне атдаЯъп біскені жайънда Ҳз 
кісабънъң роңънда мънадай мәлімес беЯеді: 
Биз наръфас чаЯсън оч ҕълдтк байан
Ким иесмич болра биза не зийан.
...Мтддаси фежЯас йеди йтз соҕран тц
Иъл еди ким азалдъ ҕалмади ктц
Ол чаввал еди ким, ей азиз
Фасм олди бт “Гтлирсан” намамиз. 
МазмҰнъ: 
Біз баьн ессік різдеЯге нарифас рҲзін,
Жеспірсің жесегіне еЯген кезім.
ФижЯа бойънча жесі жүз соҕран үч
Бойдан ҕтас ҕачъп, азайдъ күч.
О, ҕадіЯлім, самължъған самъз еді,
“Гүлрсан” жъЯън жазъп, бісіЯдік ір, 

БҰл мәлімессеЯге ҕаЯағанда Райу РаЯаи фижЯа жъл ранатъ бойънча, 793 жълдъң самъз 
(чаввал) айънда “Гүлрсандъ” атдаЯма жарап бісіЯген. БҰл — жаңача жъл ранат еребі 
бойънча, 1391 жълдъң самъз айъ. Аҕън “Гүлрсандъ” жеспір жаръмда атдаЯъп біссім 
деп осъЯ. Демек, “Райу РаЯаи 1321 жълъ стълған екен. БҰл кезде Алсън ОЯданъ ұзбек 
фан билеп сүЯ еді. 
Ронъмен, Райу РаЯаи Алсън ОЯда мемлекесінің 
1
Э. Н. Наджин. СбЯкоьзъцнъй памьсник XIV в “Гтлрсан” Р. РаЯаи. Алма-Аса, царсы I и 
II, 1975. 
220 
күч-ҕтасъ нъғайъп, ел ічі бейбіс, сънъч кезінде РаЯай ҕаларънда боладъ. Ал, кейініЯек 
фан ҰЯпаҕсаЯъ аЯарънда саҕ үчін саларсаЯ барсалъп, Дечсі ҕъпчаҕса аларапъЯан заман 
стған кезде аҕън стған жеЯден алърҕа кестге мәжбүЯ боладъ. Ол ҕалған ҲміЯін МъръЯ 
(Египес) елінде Ҳскізіп, 1396 жълъ ронда дүние раладъ.

жүктеу/скачать 1,11 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: