Ютап жогары оку орындарынын студенттерше, магистрлерше, докторанттарына, эдебиеттанушы галымдарга, сондай-ак эдебиет суйер кепшшк кауымга арналган
«ЖЕЦГЕН СОЦИАЛИЗМ» ТУСЫНДАГЫ ЭДЕБИ СЫН
жүктеу/скачать 31,36 Mb. Pdf көрінісі
|
Әдеби сын
- Бұл бет үшін навигация:
- 6ipiH КСРО Гылым Академиясыныц М.Горький атындагы элем эдебиет! институты уйым дастырып, онда улт эдебиеттершщ езара байланысы мен 6ip-6ipiHe
| 14. «ЖЕЦГЕН СОЦИАЛИЗМ» ТУСЫНДАГЫ ЭДЕБИ СЫН
(АЛПЫСЫНШЫ ЖЫЛДАР) 1959 жылы Улттык Fылым Академиясыныц Tin жэне эдебиет институты галымдарыныц уйымдастыруымен етю зтген казак эдебиетшщ мэселелерше арналган гьшыми-теорияльщ конференция эдеби сын мен эдебнеттанудыц алдагы даму жолдарыныц бет-багдарын керсетш бергендей болганымен де, б и л к басында отырган коммуниста партия эдебиет пен енердщ социалистк реализм багытында дамуын удайы кадагалап отырды. Эдеби сынныц алдына со вет эдебиетшдеп «жат элементтермен» куресу, эдебиетгеп марксизм-ленинизм ш мш ен ауыт- кушылыктыц кандайьша болмасын, аяусыз курес журпзу, каламгерлерд 1 жаца заманга сай ке- летш туындылар жазуга ундеу мшдеттер! койылды. Компартияныц турл1 курылтайларында, конференцияларында эдебиет пен енердщ Typi улттык, мазмуны социалистк болуын талап еткен шеппмдер кабылданьш жатты. Керкем эдебиетп зерттеуцщ непзп эддс! маркстк-лениндк методологияныц социалистк реализм теориясын терендете тусу кажеттшгш эдебиетшшердщ каперше салган гылыми-практикалык шаралар жи1 етю зш п турды. Сондай жиындардьщ 6ipiH КСРО Гылым Академиясыныц М.Горький атындагы элем эдебиет! институты уйым дастырып, онда улт эдебиеттершщ езара байланысы мен 6ip-6ipiHe 9cepi мэселес1 каралды. Конференция улт эдебиеттер1нде улттьщ ерекшел1ктерд1ц тез1рек жойылуы когамдагы ан- тогонист1к элементтердщ тамырына тез1рек балта шабады деген шеш1мге кедгц (Карацыз: «Дружба народов», 1960, №3). Осы кездеп баспасез бетшде компартияныц эдебиет ж енш деп саясатын насихаттап, тусшд1рген макалар удайы жарык Kepin турды. Е.Габд1ровтщ «Эдебиетт1ц партиялыгы жен1ндеп лениндк принцип», («Казакстан коммунис1», 1960, №9), «Эдебиетпц партиялыгы жэне суреткер творчествосыныц е р к ш д т » («Казак эдебиет1», 15.11.1969), Т.Кэюшевтщ «Партияныц сара жолымен» (Казак эдебиет!», 11.03.1960), «Ленин. 0Mip. Эдебиет» («Жул дыз», 1969, №2), А.Нуркатовтын «Ленин образы казак совет поэзиясында» («Казакстан мекте- 6i», 1960, №1), К-Нурмахановтыц «Ленин жэне эдебиеттану гылымыныц кейб1р мэселелер!» («Жулдыз», 1960, №4), Е.Ысмайьшовтыц «Казак совет эдебиепндеп революция такырыбы» («Казак ССР Гьшым Академиясыныц хабаршысы», 1960, №10), Б.Сахариевтщ «Партиялык принципа сын уш!н» («Казак эдебиет!», 4.05.1968), Э.Дерб!сэлиннщ «Ленин жэне эдебиет гылымы» («Казак эдебиеп», 27.12.1969), т.б. макалаларында казак эдебиетшщ, оныц сыны мен гылымыныц даму багыттары саяси тургыдан сызылып отырды. Компартия керкем эдебиетпц алдына коммунизм курылысшыларыныц «жаркьш бейнесш» жасауды непзп м в д ет еп п койды. Элеуметпк сипаты басым эдеби сындарда каламгерлерд! ем!рден артта кдлып койды, бупнп ем1рде болып жаткан улы езгерктер эдеби шыгармаларда кершбейд!, замандас бейнес!н жасай алмай келед 1 деген сиякты айыптаулар н еп зп саяси езек болды. Сол кездеп эдеби сынныц непзп мазмуны мен багытын компартия айкындап отырды. Эдеби сын тарихы 277 Эрине, мундай жагдай акын-жазушылардыц наразылыгын тугызбай коймады. Эдебиетп компартияныц идеяларын насихаттайтын идеологиялык кур ал емес, сез eHepi деп бшетш каламгерлердщ шггей карсылыгы да кершш калып жатты. Саяси бшпктщ керкем эдебиетп де оньщ езш дж ерекшелпстерш ескермей халык шаруашылыгын журпзудщ тэсшдер1мен баскаруыи сынаган Б.Сокпакбаевтьщ «Жазушьшар ем1рден неге артта калады?» («Казак эде биеп», 4.03.60) атты эдеби фельетоны жарык кердь Фельетонга такырыбынан кешн «Bip дей кызметкердщ Казакстан Жазушылар одагыныц болмаган пленумында сейленбеген сезЬ> деген аныкгама бершген. Макалада эдебиетпц басшьшыгында журген улкен кызметкердщ жазушьшар жиынында каламгерлерге жаца eMipgi калай жазу керектшн керсетш, багыт-багдар, акыл-ке- цес б ер ген д т келемеж болады. Баяндамашы жазушьшардыц жумысын курылысшьшардыц уй салуымен салыстырады. Курылысшьшар уйда ужым больш сапатындыкган да тез б тр ед ь Ал, жазушылар да неге осылай icreMecKe?! Керкем шыгармалар узак жазьшады. Bip романды жиырма жьш жазганша, «жиырма жылдыц ш ш д е жиырма, отыз роман неге жазбаска?» - деп толганады фельетонныц бас кешпкер! баяндамашы. Акын-жазушыларымыз осындай себептерден, ягни жайбасарльщтан артта калып келед1 деп, Американы ашкандай болады. «Жылына жуздеген, мыцдаган тургын уйлер, мектептер салынады. Казакстан магнитка- сын салып жатырмыз. вскемен ГЭС-i, Достык жолы, Соколов-Сарыбай руднип, осы сеюлд1 толып жаткан алып курылыстарымыз бар. Солар женшде жазылган романдар, повестер, киссалар, очерктер кайда, жолдастар! Элец-жырлар кайда? Пьесалар кайда? Жок. Жок бола тын ce6e6i, жазушылардыц Алматыдан p a n ешкайда баргылары кeлмeйдi, ем1рд1 бшмейд!. Ал, бшмегендерш бес жылдап, он жылдап, тш п ол аз болса, жиырма жылдап жазады» деп айкайлайды баяндамашы. Bipey «Сауыншы кыз» деген елец жазыпты. «BipaK, жолдастар, колхозда тек сиыр гана eci- рше ме! Кой-енш кайда? Жылкы кайда? Шошка кайда? Мал такырыбына жаздыц екен, бэрш камтып жаз. Жьшкышы кыз, сиыршы кыз деп белекгеудщ, бэршен 6ipm артьщ, кем санаудыц не кажет! бар? Олардьщ бэр 1 де - ецбек адамдары. Ецбек адамдарын ал ал ап караушылык, менщше, дурыс емес». Бул - «дей кызметкердщ» каламгерлерге н е т жазу керекпгш керсеткен Typi. Баян- дамашыныц сыншьшык «бшк epeci» мына жолдардан анык кершедо: «Кстати, жолдастар, осында мен 6ip жазушьшы жуырда «Акжайык» деген роман жазыпты деп естщм. Озен женщце жазба деп, эрине, ешгам де айтпайды. Жазу керек. Эзеннщ пайдасы зор. Ол 6i3re энергия береда, балык береда, жepiмiздi суландырады. BipaK, жолдастар, 6ip per жазылган нэрсеш кайталап жаза берудщ не кажеп бар? Баягыда Шолохов езен такырыбына «Тихий Дон» деп, мыктап турып терт ютап жазбады ма? Жетпей ме сол? Жетедг..» Бул жерде эдебиетген мулдем хабары жок адамдардьщ эдебиетке калай басшылык жасап отырган сикы аяусыз сыналган. Басшы болган соц карамагындагыларга акыл-нускау беру керек. Ол «жолдас жазушылар, аздерге де уйымдаскан жоспарлы шаруашьшыкка кешенн мезгш жетт1» - деп битедг «Дей кызметкер» э д е б и е т дамытудыц мынадай жолдарын керед1: «Творчествода кустарщина жойылмай, 6i3 ктапка жарымаймыз. Олай болса, жазушыларды бригада, звено erin 6ipiicripy керек. Айталык, романшылар бригадасы, поэмашылар бригадасы, драмашылар бригадасы, рассказшьшар бригадасы деген секшд1. Bip бригадасы, айталык, романшылар бригадасын Акац баскарсын, драмашылар бригадасын Сырбаев жолдас, поэмашылар бригадасын, айталык, Жабыскаков жолдас баскарсын. Жазушы болмаса да, ол осындагы жауапты кызметтеп адам, жазушылармен 6ipre жур». Ары карай шыгарма жазуца бригадальщ тэс}лд! усынады. «Айта лык, 6ip бригадада, романшылар бригадасында он адам бар. Жацадан салынып жаткан гастроном жайында роман жазу керек дешк. Сут тагамдары бел1мш 6ipey, ет тагамдары 6eniMiH eKiHmi 6ipey, арак-шарапты ymmmi 6ipey алса. TepTiHmi жастау 6ipey махаббатпен шугылданса. Жагымды геройды бригадирдщ e3i жазганы дурыс. Тагы 6ipey жагымсыз геройды алса, ocrin-ecTin ез1не raicTi жумысын бел in алып, бэр! катар отырып, б!рден жазып шыкса. Соцынан бригадир, айталык, Акац барлык колжазбаны жиып алып, карап erin, артьщ-кемш кырнап, кайсысы кай тарауга лайык, рет-репмен пркеп, кол койып, баспага женелтсе». Акын- жазушьшар осындай тэсшмен жумыс icrece, олардыц арасында кездесетш кептеген келецаз мэселелер де ез шеш!м!н табатындыгына баяндамашы сешмд!: «Осылайша когамдасьш, ецбек еткенде, 6ip де 6ip жазушы арак imin, бос сандалып журмес efli. Элпнде ездерщ1з айтып жатгыцыздар, уры-кары, халтурщик жазушылар да бар деп, коллективтщ !ш!нде оларга да 278 Дандай ЫСК,АК,¥ЛЫ жумыс табылар едь Айтальщ, колжазбаны машинага басу, точка, запятясын орын-орнына кою, даяр колжазбаны баспага дер кезвде ж етизш туру». Б.Сокпакбаев социализм тусындагы керкем эдебиетке партиялык басшылык жасаудыц эюмшшк тэсшдерш барынша сынга алган. Керкем эдебиеттщ езщдш ерекшел1ктершен мул дем хабары жок, iiici мурнына бармайтын «дей кызметкерлердщ» эдебиетке де шаруашылык- тыц жүктеу/скачать 31,36 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|