Ka3ipri  немесе тэуелс!зд!ктен кешнп жазылган  6ipa3

466
Дандай ЫСКАК?ЛЫ
К-Аманжолулы «Б1здеп сын неге жалдамалы?» («Казак эдебиетЬ), 06.04.2001) деген 
сауалга жауап 1здеген. Сынньщ мерейтойлар, немесе турий сыйлыктарга усынылган кезде 
гана жазылып жургенш, баска кездерде керше бермейтшш улкен кемш ш к санайды. «Сын­
га койылатын кысымнын улкенднт, соныц кеарш ен сынныц жалдамалы турге eHyi - оган 
деген эдебиетшшердщ жек KepiHiniiH тугызды» дейдь Сынныц тагы 6ip кемш ш гш оньщ 
«шектен тыс гылымилыгынан» кередь
Ею мыцыншы жылдарда эдебиет туралы эцпме бола калса, оныц когам дамуына шесе 
алмай отыргандыгын, окырман ойынан шыкпай жаткандыгын ец алдымен, сыннан кердЬ 
Сол себепп де эдеби сынныц элареп кеткещцп, т н т жоктыгы эдеби кауымныц зацды алац- 
даушылыгын тугызды.
И.Сапарбаевтыц «Сын елдЬ..» («Казак эдебиеп», 26.04.2002) атты макаласы «Сын елдг 
Эдеби сьш. 0лд1 екен деп, азалап жаткан епшм жок» - деген жолдармен басталады. Ары карай 
«Сьш елгенмен, оны жокгап журген 6ipey-Mipey бсгасайшы!.. Сыннан 6ip айрылган, окырманнан 
ей айрылган б1здщ халда енда езвдз де шамалай берщв... Сьш елген соц, эдебиеттщ аузынан Tici, 
кольшан ici кегеда екен... Сьш - эдебиеттщ Ары... Сьш болмаган жерде, мш турмак, эарекызыл 
эпербакан да, дацрой «данышпан» да, уятсыз «улы» да, KiciMcireH «классик» те кебейе бастайды. 
Каскырдай улыган «улылар», каптаган «даньпппандар» ьамда тыцдап, юмд1 мундай койсын!» -
деп, акынга тэн сез1мтал журектщ аландаушылыгын бивдредь Сынды орнына келпру ушш 
не icTey керек? «Ец 6ipiHHii - елген сьпшьщ кебш н сыпырып тастап, астына Так, кольша Ту 
устатып, ак кшзге орап, кайтадан езш щ касиетп орнына отыргызу керек» - деген усынысын 
айтумен 6ipre окырманга да «Иэ, Сын елдь Ещц не icTey керек?» деген сауал тастайды.
Жазушы, сыншы Т.Эсемкулов «Казак эдебиетше» (18.07.2003) берген сухбатында «Сын 
эдебиеттщ кесегесш кегертедЬ> деген пш рщ е келке алмаймын. Казактыц байыргы эдебие- 
тщде сын жанры болмаган. BipaK казак поэзиясы кандай бшкке кетершгенш жаксы бшесщ», 
кецестк кезенде болган идеологиялык сын кецес уюмепмен «6ipre о дуниеге Kerri» - дейд1. 
Ары карай ойын «Б1здщ казак - гажап халык. Тажаптыгын айтайын, сол идеологияланган 
сынныц езш амалын тауып ру мен жуздщ MyflfleciHe багындырып койды. Буг1нде кенес 
заманындагы сынньщ сол сьфкаты аскынып, шегше жетш отьф, эдеби эулетгердщ (кландар- 
дьщ) есеп айьфысу куралына айналып отьф. Сол себеггп, «сынныц басынан багы тайып тур». 
Д атрек айтканда, казактыц сынына ешкашан бак конган емес. Сакалы сапсиган «аксакали- 
тет» дуниеден кетпей1нше, казактыц Kesi ешкашан ашылмайды» - деп жалгастырып, ащы 
6ip шындыкты батьш сынга алган.
Б.Кэр
1
баева кецес уимет1 кезшде сын саясат куралына айналганын, кецестк эдебиеттану 
да саяси сыпатта жасалгандыгын айта кел1п, жаца заманда «сын мэдениетш кетеру ymiH 
алдымен, сын мектебшщ esin непздеп алсак» («Казак эдебиетЬ), 07.03.2003) - дейдЬ
Жазушы С.Асылбеков «Казак эдебиет1» (14.07.2006) газетш е берген сухбатында 
«...сьшга келеек, сыншылык талант - сирек талант, сьшшы дегешм1з, ол эдебиетш1 гана емес, 
философ. Менщше, сьшшыда осы гылымдык жэне суреткерлк кабшетгер катар болуы керек. 
Ал, табигатга бойында осындай ем б1рдей талант тогысатьш адамдар ете сирек ушырасады. 
Сондыктан да болар, кэаби, турашыл сыншьшардыц ете сирек кездесет1нд1п» деп жазды.
Кытайлык казак сыншысы Асан Эбеуулы «осы куш, манаты айткан базар шаруашылы- 
гына ылайык сыншылар бой керсетш жур. Оларда керкемдк елшем де, идеялык (нэр) ел- 
шем1 де жок, эйтеу1р м1ндета турде «пэленшекец» болтаны ушш мактау елшем1 гана бар. 
Б1зше, мундай сыншыларды да базар шаруашьшыгы тудырган «тауар-сыншьшары» деп ата- 
ган жен» («Эдебиет айдыны», 24.01.2008) - дейдЬ
Ж.Сомжурек «Эдебиет сыны кай елд|'н эдебиеп екенше карамай шыгармалардыц сынын 
сындайды, MiHiH М1ндейд1, багалайды, асылы мен жасыгын айырады, мацызы мен мэн1н 
аныктайды, окьфмандардыц эдеби талгамьш тэрбиелейд1, авторлардыц жет1ст1ктер1 мен кем- 
mmiKrepiH керсетш, жалпы эдеби процесс ж1т1 бакылап отырады» («Эдебиет айдыны»,
21.07.2005) - дей келш, болашак сыншыларды тэрбиелеу жайындагы ойларьш ортага салады.
Ka3ipri казак эдеби сыныныц, оныц ш ш де проза сыныныц мэселелер! Т.Рыскелдиевт1ц 
«ByriHri проза, немесе казак эдебиеп сыныныц беталысы хакында 6ipep сез» («Эдебиет ай­
дыны», 17.01.2008) макаласында егжей-тегжешп сез болган.
Сын - эдебиеттану гылымыныц курамдас 6ip бел1п. Демек, эдебиеттану деген1м1зд1н 
e3i оныц сынынан басталады. Сын - эдебиеттануды ерге суйрейпн локоматив. Эз кезегшде

Эдеби сын тарихы
467
эдебиет туралы гылымныц децгеш сынныц да дэрежесш ацгартады.Б.Ыбырайым нарьщтьщ 
карым-катынастарга курылтан Ka3ipri кездеп эдебиетгану гылымыньщ жай-кушн сараласа 
(¥лттык эдебиеттанудьщ ахуалы кандай? «Казак эдебиетЬ), 13.07.2001), Б.Майтанов Бекен- 
нщ осы эцг1мес1н жалгастырып, «Эдебиет теориясыныц 

жүктеу/скачать 31,36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: