Ютап жогары оку орындарынын студенттерше, магистрлерше, докторанттарына, эдебиеттанушы галымдарга, сондай-ак эдебиет суйер кепшшк кауымга арналган
ip болганымен, оныц Kipicneci
жүктеу/скачать 31,36 Mb. Pdf көрінісі
|
Әдеби сын
| 6ip
болганымен, оныц Kipicneci, корытындысы жок, кыска-кыска этюдтардан ту рады. Тараушаларга койылган такырыптардан-ак онда эцпмеленетш акынныц бейнеа ке- ршгендей болады. «Балмуздак» (К-Бугыбаева), «Ас уй» (О.Туржан), «Кызгалдак» (Г.Сальщбай), «Гамбургер» (А.Кемелбаева), «Колжазба» (Ж.Эскербеккызы), «Наркыз» (Е.Эбдкальщова) аталган тарауларда эр акынныц (Айгул Кемелбаева гана прозашы) ез1ндк кьфлары, cmrci, адами болмысы шынайы KepiHic тапкан. Автор олардыц туындыларын талдап жатпайды; акындык багытын айкындайтын еленде- р1нен мысалдар келпрш, ездерш сейлету, ем1ршен детальдар келтару аркылы айтар ойын ацгарткан. Айтканнын езшде де «Оцайгул жырларынан жыраулар поэзиясымен гана емес, Магжанньщ туркш к танымыныц ешпес рухымен де мол сусындаганы айкын ацгарылады» дегендей, кыска кайырады. Ал Ж.Эскербеккызыныц поэзиясы жайлы «Жанат Эскербеккы- зы - ойлы акын. Ойлы акынньщ ce3i eni болмайды. Oni болмайтын ce6e6i - оныц елещнде Жан бар. Журек бар. Тамыр бар. Жанат - мшезд1 акын. ©KiHiimici, эдебиеттеп багасын ала алмай келедг Осы 6ip каллез, куйттай кара кыздыц елец-тещзше уцшсещз бар гой, гажайып кериис- ке, езш дк езгеше мэнерге, эдем) айшыктарга е л т п , кайран каласыз! Кайран калдьфады!» - деген т ю р щ толыгырак бищршта. Шындьщты, эдшеттшкта жырлау, надандьщты аяусыз сынау - елецнщ eMipiH узартар басты шарттарьшьщ 6ipi. 0м1рдщ тура жолын жьфлау кай кезде де басты мурат болган. BipaK бул акынныц акыныныц гана колынан келген. ГЖансупровтщ «Кулагер» поэмасында сырт тай Караганда, аламан бэйгеде Кулагердщ кастандыктан мерт болуы жырланады. Ал ущле карасак, ойлана окысак, бул берп жаты гана. «Тар капа, шер киялдан кесем ce3i етюрлене тус кен 1лияс Kyraicpfli мерт кылу, кас журекп касакана куртудыц ащы зарьш eiine жырламаска лажы калмаган сиякты. Куыс курай т е к а зд к тепюге салган эзиз жаны ез ем1ршщ курдымга кулаган трагедиясынан бурын акындык бекзат болмысыныц багаланбаган, куншщдерге жак- паган кушпн осылайша астарлап, «жыры - жылкы» Кулагер образымен буркемелеп, эпика- льщ сарьшмен персонификациялап 6epyai лайык кердЬ> («Казак эдебиеп», 17.02.2006) - дейдЬ А.Кемелбаева «Кулагерге киянат» эссесшде. Айгул казактьщ улы акыны ГЖансупровтщ «Ку лагер» поэмасы туралы ой козгай отырып, «Поэмадагы жьщлы культа - материяныц сырткы кабыгы, жаркьфаган жогары элемЬ Ал оныц теменп, жердеп зорлыкшыл eMipre тэн бултартпас кьшмысты жагын кермеу - асылык кунэ» санайды. 534 Дандай ЫСКАКУЛЫ Абайдан бастау алып, кешннен казак поэзиясында тутас 6ip дэстурге айналган осы 6ip урдютщ кешнп акындардьщ елецдершде де узшмей келе жаткандыгына М.Макатаевтьщ, Ж.Жакыпбаевтыц, Г.Жайлыбайдыц, Е.Раушановтыц, МДосымбаевтыц, Н.Мэукенулыныц, Ф.Оцгарсынованыц, С.Адайдыц, Н.Айтовтыц туындыларынан мысалдар келпре отырып, «Кулагер - жуйрщ ат, ж еп казынаныц 6ipi болгандыктан жаны, заты казак оныц рухынан елее айрылуга кенбес. Улттьщ поэзияда кулагершиццктщ ушы-киыры жок екенш тек осы- лай уккан дурыс» - деген ой туйедь Шындыкты жырлау, эдш н айту - поэзияныц басты мураты. Десек те шындыкты айту акындарга кай кездерде де оцайга туспеген. Кеп акын шындыкты жырлагысы келгенмен тур л] элеуметпк себептермен ейте алмайды. Шындыкты айта бшу ец алдымен, дарындыльщ- ты, содан кешн батылдыкты, шеберлисп кажет етед1. Мундай касиетгер шуде б1реуде гана кез- десенш тагы бар. «влецге эрюмнщ-ак бар таласы». Сол себепп де елец енершщ аламан бэйге- сшде озу ymiH акындар Typni айла-амалдарга барып жургеш де жасырын емес. Соныц 6ipi - жагымпаздьщ. Казак поэзиясьщдагы «жагымпаздык» ауруцы сьшап, арнайы жазылган макала ныц 6ipi - Сагат Арынулыныц «Алакан жаю - абырой эпермейдга» («Казакия», 5-10.08.2010). «Сыйлыкты сурап алатындар кебешп келедЬ> деген аныктамамен басылган макала Мем- лекеттщ сыйлыкка усынылып, ала алмай калган Hecin6eK Айтулына хат туршде жазылган. Танымал акынныц «жаксысына сушнш, жаманына куйшш» журген авторга оныц «Бэйте- peri» унамайды. Ойткеш бул дастан - жагымпаздыктыц KepiHici. Макалада осы туралы жа зылган «Акынга жагымпаздык жараспайды» деген сын елещнщ мэтпп тольщ бершген. Сол сиякгы осы сыйлыкка усынылып, етпей калган тагы 6ip акын CepiK Аксуцкарулыныц кейб1р елецдер1ндег1 жагымпаздыктыц сарынын сынга алган елещн де коса жариялапты. «Мемлекетпк сыйльщ алмадьщ деп, екпелер1 кара казандай болып, алкынып отырган Н.Айтулы мен С.Аксуцкарулына «Сыйльщ пен атакты жалайырга жар салып, ею пзерлеп, ецбектеп сурап ала ма? Намыс кайда? «Сураншактыц суйген асын и м берер?» деген мэтедщ еепмеген сияктысыц» - деп намысын жаниды, когамньщ аса мацызды мэселелерше пшрле рш бшд1рмей жургендерш сынга алады. «¥лт жанашырлары когамга кажетп кужатгы усын- ганда, кайда калдындар? Нан тауып жеп отырган кэсштерщ - казак елещн корлап жатканда, неге жумган ауыздарынцы ашпадьщдар?... Каны шыгып турган осы такырыпка калам тартуга батылы бармайды, бшиктен коркады. Солар эрштес агалары Т.Кабышулынан, С.Сматайулы- нан жэне М.Шахановтан неге улп алмайды? Мьщты болса, айтылган кемшш1ктерд1 тузетуге белсене неге атсалыспайды?!» (сонда) - деп, еш акынды елдщ камын ойлап, жырын жырлап журген жок, жеке басыныц, «ездершщ жагдайын жасауга кеб1рек тер тегетшш» айыптаган. Кул KepiM Елемес казактыц XIX гасырдагы улы акыны Абай мен XX гасырдагы жарык жулдыздарыныц 6ipi Мукагалидыц поэзиясына д!ни тургыдан кез ж1берш, кызгыльщты байкаулар жасайды. «Абай - казактыц акылы, Мукагали - т ш » («Жалын», 2007, №12), ею акынныц да eлeндepiнe ем1ршец ец 6epin, куаттандырып турган улы куш олардыц халкын cyroi, Алланы cyioi дейд1. 0йткен1 «АллаЬты танымаган, Оныц нурымен нурланбаган енерл1 де, енер де адасады. Адаскан енердщ акикаты жок. Гумыры келте. Ал Абай мен Мукагали неге адаспады? Олардыц жырлары неге гумырлы болып калды? Себеп 6ipey гана - олар АллаЬтыц адал кулы бола бшдь Оныц (АллаИтыч) алдында тазара бшд1. Одан шын тшей бшдЬ> (сонда). Автор Абай мен Мукагалидыц елецдершен кептеген мысалдар келпре отырып, «CesiMis/ii корытар болсак, соцгы eKi гасырда Куранга суйенш, АллаЬтыц нурымен нурлана отырып, шынайы нурлы сез айткан акын екеу. Олар - Абай мен Мукагали» (сонда) - деген ой туйедь К-К.Елеместщ «...акын халкын суйд1 деген сез - ¥л ы АллаЬын 6ip кьфынан, Оныц Жа- ратушыльщ кьфынан, Жаратушылык сипатынан суйд! деген сез»; «Дуние эуел1 баянсыз. Баянсыз дуниен1ц езгер1п, жацарып, турлен1п, кубылып отыра- тыны - шындьщ. BipaK оны жэй пенде езгерместей, ешпестей, узак киырга балайды. Сейт- песе, пeндeнiц пендеш ш п кайсы? Оныц 6api кемецгер, бэр! дуниенщ сырын бшет1н акылды, кенен болып тууы эуелден жок. Олай болуы мумкш де емес. 0Mip мше, осындай ала-кула- лыгымен кунды. МэндЬ>; «Акылдагы Kesci'ifliK (д1нс1здщ) - АллаЬты, имани шмд1 танымаушьшьщ. АллаЬты таны маган, акылы кезаздщ гылымга баруы гьшымдагы кезс1здшке прейд1. Ал гылымдагы кезс1з- д1к, айналып келгенде, кулл1 адамзатты куртып-жоюдыц ce6enuiici болып шыга келедЬ>; |