З. Шашкин мен Р. Сейсенбаевтың аудармашылық шығармашылығы мазмұны кіріспе
жүктеу/скачать 238 Kb.
|
| Қорытынды
Аудармашылық - нағыз шығармашылық өнер. Аударма қазір көлденең адамдардың «кәсіпшілік» ететін ермегі емес, мемлекет ісінің бірі, ұлт мәдениетін жасаудың күшті құралы. Аудармашы екі тілді жетік білумен қатар, әрі ақын, әрі, жазушы, әрі ғалым болуы тиіс. Аударма сапасы оның талантына, біліміне, жалпы мәдени дәрежесіне және тәжірбиесіне байланысты. Жақсы аударма халқымыздың дүние тануын, ой - санасын кеңейтуші құрал. Р.Сейсенбаев - жазушы, ғалым, саясаткер ретінде қандай ірі тұлға болса, аудармашылық өнерде де қайталанбас орны бар, туған әдебиетімізде кесек бір дәуірді бейнелейтін дарын иесі. Ол жасаған аудармалар қазақ оқырманын басқа халықтың әдебиеті мен мәдениетін білуге деген ынтасы мен тілегін тудырды. Сөйтіп төл әдебиетін мазмұнмен, түрмен байытты. Осы тақырып төңірегінде іздену, зертеу, пайымдау барысында, біз мынадай қорытындыларға қол жеткіздік: 1) Р.Сейсенбаев аударма өнерімен ерте, әрі өте тиянақты айналысып, аударылатын шығарманың өзіндік табиғатына, салалық бағыттарына қарай әрқилы тәржімалау тәсілдерін қолдана білген шебер аудармашы. Біздің ойымызша, Р.Сейсенбаев өз ісіне үлкен жауапкершілікпен қараған адам. Оның аударылған дүниелері нағыз шебердің, көркем аударманың теориясы мен тәжірбиесін терең меңгерген сөз зергерінің туындысы екенін байқаймыз. Жазушының аударма туындылырының әрқайсысынан оның аудармашылық шеберлігі көрініп түрады. Түпнұсқадағы автор ойын, идеясын түгел жеткізеді. Сөйлем қүрылысын, интонациясы мен ырғағын барынша сақтауға тырысқан. Тіпті төл шығармадағы пунктуация аудармада да өз көрінісін тапқан. 2) Осының барлығы оның орыс және қазақ тілдерін жоғары дәрежеде жетік білуінің, тәжірбиесінің, ізденімпаздығының нәтижесі деп білеміз. 3) Р.Сейсенбаев әдебиеттің барлық жанрында: проза, поэзия, драматургияда өнімді еңбек еткен. Жұмысымыздың зерттеу пәніне орай, біз Р.Сейсенбаевтің проза, поэзия, драматургиядан аударған шығармаларын талдауға тырыстық. Тілі жатық, шешен сөзге бай, ұшқыр жазушы аударған еңбектерінен үлкен ізденіс ізін анық көреміз. Әлем әдебиетінен хабары мол Р.Сейсенбиев драматургияның жанрлық ерекшеліістеріне барынша көңіл бөлген. Біздің ойымызша әдебиеттің осы жанр нұсқаларын аудара отырып, өзінің аудармашылық шеберлігін анық көрсете алды. Бұлардың әрбірінен аудармашы талабы мен талғамы, әр ғылым саласынан хабары бары, таным деңгейі танылады. 4) Жазушы шығармаларын талдау барысында, Р.Сейсенбиев еркін, балама тәсілді көбірек қолданғанын байқаймыз. Ол аударған классикалық шығармалар түпнұсқадан еш ауытқымаған. Өз тарапынан бөгде сөздер, артық сөйлемдер қосқан жоқ. Аударма заңдылығына сәйкес шығармадағы кейіпкер аттары, жер - су атаулары өзгеріссіз қалдырылған. Тағы бір байқағанымыз - жазушы сөзбе - сөз, дәлме - дәлдікке салынып, сөздер мен сөйлемдерді сірестіріп алмайды. Қорыта келгенде, Р.Сейсенбиев - шебер аудармашы. Оның аудармашылық шеберлігі оның кез - келген аудармасынан сезіліп тұрады. Р.Сейсенбиевтың орыс пен қазақ тілдерш жетік бшуі нәтижесінде, әлем әдебиеті мен қазақ әдебитінің байланысы нығая түсті. Р.Сейсенбиев аударма саласында тендессіз еңбек сіңірген жазушы, аудармашы. Оның осы күнге дейі зерттелмей келе жатқан тәржімалық мүрасы - арнайы, жан - жақты талдауды қажет ететін мәселе. Ұлттық әдебиет өз өмірімен тіршілік етеді. Әрине, ол сол халықгың күллі тарихымен, оның барлық даму жағдайларымен шартты түрде байланыста және басқа халықгар әдебиетімен қарым-қатынаста болады. Осы қарым-қатынас ішінде аударманың орны айрықша. Сонымен қатар, аудармашының шығармашылық жолында дүниетанымдық қорының баға жетпес көзі ретінде белсенді рөл аткдрады. Атақты өнер шеберлері аударманың жазушы шығармашылығы, сол секідді ұлттық төл әдебиеттің өркендеуі үшін каншалықгы маңызды екені жайында салмақты сын-пікірлер қалдырған. Бұл жөнінде немістің ұлы ақыны Иоганнес Бехердің мынадай сөздерін айтуға болады: "Мәнді (құнарлы) ұлттық әдебиеттің жақсы (сапалы) аударма әдебиетсіз болуы мүмкін емес" . Аударма біздің ана тіліміздің сөздік қорын байытып, дүниетану өрісімізді ұлғайтады. Аудармашы жеке сөздерге балама іздеу арқылы ана тіддің бүкіл қазынасын кеңінен сапырып, ішіндегі асыл сөз байлықтарын шебер пайдалануға тырысады. Ескіріп бара жатқан көне сөздер қайта жаңғырып, қазіргі жанды әдеби тіліміздің қорына жаңа сөз тіркестері, көркем сөз баламалары қосылып жатады. Аударма қызметі жаңа сөздерді тілімізге енгізіп қана қоймай, күн сайын аударылып жатқан сансыз көп еңбектер олардың қолданылу аясын кеңейтіп, қолдану нәтижесінде тұрақтандыруға халықтың ойы мен тіл байлығын өсіруге, сол сөздің ұғымдық шегін қалыптастыруға себепші болады. Аударма мәдениеттілігінің жоғары деңгейін қалыптастыру ұлттық әдебиеттің өсуіне және оның өзіндік дәстүрлі сипатын жасауға мүмкіндігін тудырады . Орыс сыншысы, төңкерісшіл-демократ Н. Г. Чернышевский осы орайда: "Аударма әдебиет жаңа Еуропа халықгарының халықгық сана-сезімі немесе ағарту салаларының және эстетикалық әдебилікті айыра білу талғамының өсуі үшін айтарлықгай рөл атқарған. Сол себептен тарихи-әдеби шығармалар аударма әдебиетке барынша көп көңіл бөлгенде ғана тиімсіз біржақгылықтан зиян шекпейді" . Иә, аударма көркем шығармашылықтың өзгеше бір саласы болып табылады. Шығармашылықтың бұл түрінде өзіңдікі өзгемен салыстырылады, жарысады, күш сынасады. Аудармашы жасалғанды жаңадан қайта жасау, өз әдебиетінде ана тілінде жаңа қорлар ашу және жаңа тың салаларды игеру арқылы автормен күш сынасады . Егер біз аударма ісімен байланысы бар адамдардан әлемдік мәдениет үшін көркем әдебиеттің түпнүсқасы мен аудармасының кайсысы маңызды деп сүрасақ, бәрі бір ауыздан түпнұсқа деп жауап қайтарары дауысыз. Аудармаға деген үлкен сый мен құрмет бола тұра біз түпнұсқаны маңыздырақ көреміз. Аударма әдебиетті қосымша әдеби құбылыс ретінде қарап, көркемдік сапасы мен өсері жағынан түпнұсқамен теңесе алмайды деп ойлаймыз. Әйтседе, аударма түпнұсқаны алмастыра алады. Казіргі мәдени алмасу дәрежесіне сай, қандай да бір ұлттық мәнді көркем туынды екінші бір тілге аударылған кезде сол құнды да көркем сапасында адамзат мәдениетінің қазынасына айналады. Ал "аударылмаған көркем шығарма өз төл әдебиетінде белгілі бір кезеңце өмір сүреді де, уақыт өте келе ұмытылады, әдебиетінде айтарлықтай із қалдырмайды" деп жазады Ю.Левин "Аударма және әдебиет" атты мақаласында. Сонымен қатар ол әлемдік әдебиеттің өмірін ұлтаралық әдебиеттің негізгі көзі - аудармалар болмаған жағдайда ойға сыйымсыз, ақылға қонымсыз екенін атап көрсетеді. Шынында да, аударма жалпы адамзат атаулының танымдық-рухани алмасуы нәтижесінде мәдениет пен өркениеттің дамуына, адам баласының эстетикалық көркемдікке қол жеткізуіне, санамыздың өсуіне апаратын жол секілді. Көркем аударма мәселесі адам баласын көптен толғандырып келе жатқан терең мәні бар ғылыми-теориялық мәселе. Оның әр алуан қиыншылықтарына байланысты, тіпті, біртілде жасалған көркем шығарманы екінші тілде толық жеткізуге бола ма, болмай ма деген сұрақтың өзінің төңірегінде мәдениетті қауым көп заманнан бері айтысын үзген емес. Аударма теориясын зерттеуші А.В.Федоров "Введение в теорию перевода" деген кітабында осы мәселеге байланысты сонау көне заманнан бергі әр алуан пікірлерге қысқаша тоқтап өтеді. Олардың ішінде "шығарманың аударылғаны - өлгені" дейтін скептиктер де, "аударғанда шығарманың жалпы желісін, ұзын ырғасын беріп қана қою керек, бәрі бір оның көркемдік бояуын жеткізу мүмкін емес" дейтін енжарлар да, "түпнұсқаның әрбір сөзін, тыныс белгілеріне дейін айнытпай орын-орнына дәл қоймаса болмайды" дейтін формалистер де және көптеген басқа пікірлер де бар. Қалайда сол ескі заманның өзінде-ақ прогресшіл ұлы жазушылар көркем шығарманың барлық көркемдік қасиеттерін сақтай отырып, бір тілден екінші тілге аударып жеткізуге болатындығын өз тәжірибелерімен дәлелдеп келген. Аудармашыға қойылатын ең бірінші талап: ол екі тілді де барынша жақсы білуге тиіс. Оның үстіне өзі тіл сырын, сөз мәнін, көркемдіктің қадірін білетін, өмірге суреткерше қарап, өрбір көрініс пен құбылысты көркем образдылық тұрғысынан ұғына алатын қиялы ұшқыр, ойы терең, жаны сергек те сезімтал, ақындық жазушылық дарынның иесі болуы керек. "На массу читателей действует одно несомненно-прекрасное, действует один талант; талант, творческий дар, необходим переводчику; самая взыскательная добросовестность тут недостаточна", - дейді Тургенев. Көркем шығарманың әлем әдебиетіне енуі аудармасыз мүмкін емес болса, аударма да түпнұсқасыз болмайды. Ендеше бұл екі әдеби құбылыс тек қатынаста тұруы тиіс. Егіз көркем туындының қайсысы маңызды деген сұрақган гөрі, керісінше, көркем шығарманың қай түрінде болмасын, ол адамзат болмысына қалай әсер етеді, адамзаттың даму жолында қандай рөл атқарады деген мәселе ойландырғаны жөн секілді. Аударма ісінің майталман шебері, қазақ және орыс тілдеріне, өзбек және француз тілдеріне көптеген шығармалар аударған көркем аударма теориясы туралы құнды пікірлер айтқан Х.Өзденбаевтың аудармашылық өнері мен шеберлігі арнайы зерттеу объектісі боларлық еңбек, Өзінің үзақ жылғы аудармашылық еңбегіңде тәржімашы М.Шолоховтың, И.Гончаровтың, П.Марименнің, И.Вазовтың, О.Бальзактың тағы басқаларының туындыларын қазақшаға аудара отырып, қазақ оқырмандарына ана тілінде дүниежүзілік классикалық шығармаларды окуға мүмкіндік туғызды. 3.Шашкин - жаңа заманның, жаңа кеңестік өмірдің жыршысы, Ұлы Қазан төңкерісінің әкелген жаңа ұрпақтың сом тұлғасын мүсіндеуші суреткер. Жазушы Зейін Шашкиннің өмірі мен шығармасын егжей-тегжейлі зерттеп, оның туған әдебиет тарихынан алар орнын саралау - өнер қазынасын мұра тұтқан ұрпақтар мойнына жүктелетін парыз. Оның сан салалы, кұнарлы мұрасын талдап зерттеу, игеру жұмысы енді ғана басталды. Біз өз еңбегімізді әдебиет тану ғылымының осы игі мүддесін өтеу жолындағы алғашқы қадам деп қана санаймыз. Өйткені ғылымның сара мүддесі, ғылыми пікір бірер ғана зерттеушінің байқау-пайымдауларымен тамамдалмайтыны акиқат. Ардагер азамат, жазушы Зейін Шашкин - өзінің шығармашылығымен өзі өмір сүрген дәуірдің өзекті мәселелерін көтере отырып, заман сырын, замандас келбетін көркем кескіндей білді. Бұл - жазушының суреткерлік өнерінің игі жемісі, азаматтык ескерткіші, әдебиетіміздің, халқымыздың игілігі. З.Шашкин шығармаларының мазмұны, көтерген тақырыбының қомақтылығы қаһармандарынық жаңашылдык, сипатымен ғана емес, әдеби формасының сонылығымен де көзге түседі. «Әдебиетке әр жазушы өз стилімен келуі керек қой» дейді ол. З.Шашкин төл әдебиетімізде көптен қалыптасқан сүрлеуді қайталамай, өзінше көркемдік тәсілдер қолдануға, әсіреқызыл, жалтырақ сөзге үйірлік, шұбалаңқылык, секілді ескі сүрлеуден бойын аулақ салып, қазақ прозасына аз сөзбен көп ойды білдіру, оқиға қоюлығы, сюжет ширақтығы секілді екпінді, публицистикамен. төркіндес стильді әкелуге әрекет етті. Өз шығармаларында ол ішкі диалог пен ішкі монологты көбірек қолдануға тырысты. Портрет, пейзаж беруде де жазушының өз ерекшеліктері, ізденістері бар. З.Шашкин шығармашылығы - мазмұн жағынан болсын, көркемдік сипаттары жағынан болсын, жан-жақты, қызықты мұра, құнарлы мұра. Оның атап айтуға тұрарлық бірсыпыра игі табыстармен қоса кемістіктері де баршылық. Жазушы әдебиетке ерте араласқанымен, кейбір себептерге байланысгы одан ұзак, уақыт қол үзуге мәжбүр болды, өмірінің көбі кетіп, азы қалған шагында халқына көрген-түйгендерін қайткенде тезірек айтып қалуға асықты. Соған байланысты әрі тың тақырыптарға бірінші болып, жедел килігуіне, сондай-ақ жақа әдеби формаларға барлау әрекеттеріне байланысты кейбір тәжірибелерінің көңілдегідей шықпаған кездері де жоқ емес-ті. З.Шашкин творчествосының осындай ерекшелік қасиеттерін М. Әуезов өте дұрыс аңғарып, бағалаған. Жазушы дүниеден өткенімен оның шығармалары бүгінде туған халқына, ісіне, қоғамның жаңа адамды тәрбиелеу ісіне игі қызмет етуде. Екі аудармашыныңда жұмыстарына жақсы баға беруімізге әбден болады. жүктеу/скачать 238 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|