«ЗАМАНАУИ СЫН-ТЕГЕУРІНДЕР МЕН ҚОҒАМНЫҢ ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДА ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ

 

224 

«ЗАМАНАУИ СЫН-ТЕГЕУРІНДЕР МЕН ҚОҒАМНЫҢ ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДА ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ 

БІЛІМ МЕН ҒЫЛЫМНЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ҼЛЕУЕТІ» 

халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары 

28-29 қазан, 2016 ж.

 

 

 

сан алуан қҧпия сырларына кӛңіл бӛлді. Табиғат алуан тҥрлі ӛсімдікке бай. Ӛсімдіксіз 

жер  бетінде  тіршіліктің  болуы  мҥмкін  емес,  себебі  бҥкіл  тіршілікке  қажетті 

органикалық заттар ӛсімдіктен тҥзіледі. Ӛсімдік-ӛмір ӛзегі деп бекер айтпаған. 

«Денсаулық  –зор  байлық»  демекші,денсаулықты  сақтаудың  басы  емдік  дәрі-

дәрмекті пайдалану. Ал дәрі дәрмектер дәрілік шӛптерден жасалады. 

Улы  деген  шӛптің  ӛзі  пайдалы,одан  тҥрлі  ауруларға  шипа  болатын  дәрілер 

жасалады.Ал,  дәрілік  ӛсімдіктердің  саны  қаншама.  Дәрілік  ,емдік  қасиеті  бар 

ӛсімдіктерді  табиғаттың  «жасыл  дәріханасы»  деп  те  айтуға  болады.  Дәрілік 

ӛсімдіктермен емдеу сонау ата-бабамыздың кезінен келе жатқан салты. Дәрілік қасиеті 

бар  ӛсімдіктердің  қҧрамына  химиялық  заттардың  кіруіне  байланысты  ол  сырқат 

адамның бойындағы ауруды жазады. Алғашқы адамдар ӛсімдіктерді тамаққа пайдалана 

жҥріп,олардың  жарақатты  жазу,тер  шығару,ҧйықтату,қҧстыру,тәбет  ашу  т.б 

қасиеттерінің болатынын білген. Ӛсімдіктердің емдік қасиеттері ӛте ертеден- ақ белгілі 

болды. Оны дәлелдейтін қазба қалдықтар табылған бҧйымдардан кӛне Греция, Египет, 

Индия,  Қытай,  Араб  т.б  елдердің  зерттеулерінен  қалдырған  еңбектерінен  білуге 

болады. Ӛсімдіктер әлеміне бай ӛлке Қазақстан алдыңғы қатарлы мемлекеттердің бірі 

болып  саналады.  Мал  бағумен  ерте  заманнан  айналысқан  қазақ  халқы  шӛптердің, 

жалпы ӛсімдіктердің емдік,дәрілік қасиетін ертеден-ақ білген. 

Ертеде  ӛмір  сҥрген  Әбу  Насыр  Әл-Фараби  ,  Әбу  Әли  Ибн-Сина,  Беруни,  Әл-

Джуржани  орта ғасырда ӛмір сҥрген т.б да шығыс ғалымдарның қазақ медицинасының 

дамуына,  әсіресе  дәрілік  шӛптерді  танып,  пайдалануына  еткен  ықпалдары  зор  болды. 

Бҧған  қоса қазақтың халық медицинасының дәрілік ӛсімдіктер жӛнінде ҧғым кӛршілес 

Ресей,  Иран,  Қытай,  Монғолия,  Тибет  сияқты  халықтардың  медицинасындағы 

деректкрмен  байытылып,  одан  әрі  дамыды.  Жер  жҥзіндегі  дәрілердің  50% 

ӛсімдіктерден дайындалады. Қазақстанда ӛсетін 6000-ға жуық ӛсімдіктер тҥрінің 500-і 

дәрілік ӛсімдіктерге жатады.  

Соның ішіндегі 20-дан астам тҥрі ӛзіміздің тҧрған  

ӛлкеміз Кеңдала  ауылында ӛседі. Мысалы: кӛкемарал, адыраспан, ермен,  

итошаған,    шәйшӛп,  алтынтамыр,  ӛгейшӛп,  қалайқай,  бақ-бақ    т.б  дәрілік 

ӛсімдіктердің  қҧрамында  алколойдтар,  гликозиттер,  эфир  майы,  тҥрлі  дәрумендер 

болады.  

Дәрілік ӛсімдіктердің қҧрамы: 

1.

 

Алколоидтар  -  арабша  «алкам»  сілті  деген  сӛз.  Сілтілік  қасиеті  бар  азотты 

кҥрделі органикалық зат, әсіресе орталық жҥйке жҥйелеріне әсер етеді. 

2.

 

Витаминдер  -латынша    «вит»  тіршілік  «амин»  азоты  қосылыс  немесе  ақуыз 

деген сӛз. 

3.

 

Гликозиттер – қҧрамында глюкоза бар кҥрделі зат. 

4.

 

Илік заттар- тері илеуге пайдаланатын химиялық зат. 

5.

 

Каротин немесе Н провитамині сары-қызыл бояу зат. 

Ибн  Сина  былай  деп  жазды:  «Дәрігерде  ҥш  қару  бар.  Олар:жылы  сӛз,  ӛсімдік 

және пышақ». Бҧл қағида осы кҥнге дейін қолданылып келеді. 

Қытай дәрігері Шин-Жон: «Сенің дененің қҧрамы ӛсімдік шырынында» -деп ӛте 

орынды  айтқан.  Сонымен  бірге  «әр  аурудың  ӛз  шӛбі  бар»-дейді.Кӛптеген  дәрі-

дәрмектердің  де  дәрілік  ӛсімдіктерден  жасалатыны  сондықтан.  Ал  дәрілік  ӛсімдіктер 

кӛптеген аурулардың дертіне дауа,жанына шипа болары сӛзсіз. 

Қызылмия-дәрілік маңызы зор шипалы ӛсімдік 

Халық  медицинасында  пайдаланылып  жҥрген  ӛлкемізде  ӛсетін  ӛсімдіктердің 

бірі-қызылмия.  Қызылмия-Мия  (Glycyrrhіza,  Солодка,  Лакричник)  –  бҧршақ 

тҧқымдасына жататын кӛпжылдық шӛптесін ӛсімдіктер. Қазақстанның шӛл, шӛлейтті, 

далалы аймақтарында ӛсетін 5 тҥрі бар. Қызылорда облысының барлық аймақтарында 

 

225 

«ЗАМАНАУИ СЫН-ТЕГЕУРІНДЕР МЕН ҚОҒАМНЫҢ ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДА ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ 

БІЛІМ МЕН ҒЫЛЫМНЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ҼЛЕУЕТІ» 

халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары 

28-29 қазан, 2016 ж.

 

 

 

 

кездеседі.  Биіктігі  10  –  80  см-дей,  тамыры  жуан.  Сабағы  тік  ӛседі,  жапырақтар 

қандауыр  тәрізді,  қарама-қарсы  орналасады.  Гҥлдері  кӛк,  кҥлгін  тҥсті,  селдір  шашақ 

гҥлшоғырына  топтасқан.  Тҧқымы  арқылы  немесе  вегетативті  жолмен  кӛбейеді. 

Маусым – шілдеде гҥлдеп, шілде – тамыз айларында жеміс салады. Жемісі – қабықты 

бҧршақ. Бҧл ӛсімдік жылына бірнеше жҥздеген ҧрық салады. Тҧқымы топырақта 2 – 3 

жылға  дейін  тіршілігін  жоймайды.  Қызыл  мия  және  миятамыр  деген  тҥрлерінің 

тамырында гликозид, сахароза, эфир майы, органик. қышқылдар, минерал тҧздары бар. 

Сондықтан  оларды  медицинада,  темекі  және  тамақ  ӛнеркәсібінде  қолданады. 

Жапырағы, сабағы мал азығы ретінде пайдаланылады. 

Таралу  аймақтары:  Жабайы  тҥрлері  Францияда,  Италияда,  Оңтҥстік  Шығыс 

Еуропада (Украина мен Молдавияда), Солтҥстік  Африкада (негізінен Ливияда), Батыс 

және  Орталық  Азияда  ӛседі.  Қазақстан  территориясында    далалы  және  шӛлейтті 

аймақтарда,Жайық,  Іле  ӛзендерінің  аңғары,  Оңтҥстік  Қазақстан  облысының  далалы 

аймақтарында  кӛп  кездеседі.  Республикамыздағы  ең  ірі  ӛзендерінің  бойындағы  Орал, 

Қызылорда,  Оңтҥстік  Қазақстан  облысында  қызыл  мияның  қоры  зерттелген.  Жалпы, 

бҧл  ӛсімдік  қоңыржай  климатты  аймақтардың  барлығында  кездеседі  деуге 

болады.Жазық  және  шӛлейтті  аймақтардың  ӛзен  аңғарларында,теңіз  жағасындағы 

қҧмды  тастақ  жерлерде,шалғындар  мен  бҧталы  аймақтарда,жол  жағасы  мен 

арықтардың,каналдардың  жағасынан  кӛптеп  кездестіруге  болады.  Қҧмды,тҧзды 

топырақта  жақсы  ӛседі,сондай  ақ  қара  топырақта  және  батпақты  жерлерде  де  жақсы 

ӛседі. 

Жинау  және  ӛңдеу  әдістері:  әдетте  кҥз  айларында  жемісі  піскен  кезде  жинап 

алып кептіреді. Емдік мақсатта тамырын кӛбірек пайдаланады. Гҥлінен де дәрі жасауға 

болады. 

Химиялық  қҧрамы:  Глицирризин  қышқылының  калий  кальций  тҧздары  болып 

табылатын  глицирризин  глюкозиды,глицириззин  қышқылы  глицирризин  қышқылы 

(тритерпенді  сапонин),  флаваноидтар  (27тҥрлі),  ликвиритин,  ликвиритозид, 

ликурозид,глицирет  қышқылы,  диоксистигмастерин,  бетаситостерин,  цирризин, 

аспарагин, сары пигмент,эфир майы, стероид, камедь,қарамай. 

Орал 

қызылмия 

ӛсімдігінің 

биологиялық 

және 

экологиялық 

ерекшеліктері.Саурамбаев  Батырғали  Рҥстембекҧлы  Хабаршы.  ҚазмемҚызПИ 

2010.Қызылмияны  жан-жақты  зерттеу  жҧмыстарын  И.А.  Муравьев,К.К.  Закиров,В.И. 

Литвиненко  сияқты  ғалымдар  жҥргізді.  1964  жылы  Бҥкілодақтық  Дәрілік  Ӛсімдіктер 

институтында  (ВИЛР)  зерттеулер  барысында  қызылмияның  кортизонның  әсеріне 

ҧқсайтын  қабынуға  қарсы  қасиеті  бар  екендігі  дәлелденді.  Мәскеу  мемлекеттік  тағам 

ӛндірісі  институтында  қызымияның  ҧсақталған  тамырының  және  қызылмия 

экстрактысының 

 

нан,ҧн, 

кондитер 

ӛнімдерінде(бисквитті 

жартылай 

фабрикаттар,крекер,халва)  қолдану  мҥмкіндігі  зерттелді.  Бҧл  зерттеулер  қызылмия 

тамырының  ҧнтағы  мен  экстрактісін  ҧнға  қосқанда  ҧнның  клейковина  нәруызының 

сапасы арта тҥсетінін кӛрсетті. 

Екінші  дҥниежҥзілік  соғыс  жылдарында  голландиялық  дәрігер  Ф.Э.  Риверс 

асқазан жарасымен ауыратын науқастарының ауруынан тез арада айығып жатқандарын 

байқайды.Бҧл  қҧбылысты  әрі  қарай  зерттеу  барысында  ол  жергілікті  фармацевттің 

науқастарға    40%  қызылмия  тамырының  ҧнтағы  қосылған  қоспаны  бергенін  біледі. 

Осыдан соң Риверс асқазан жарасына шалдыққан науқастарына қызылмия тамырының 

ҧнтағын  тағайындап,нәтижесін  кҥтеді.  Қызылмия  тамыры  асқазан  жарасын  емдеуге 

кӛмектескенімен,  ағзадағы  натрийдің    шамадан  тыс  жиналуын  туғызады,  сол  себепті 

науқастардың  қан  қысымы  кӛтеріліп,жҥрек  демікпесіне  шалдықтырады.  Риверс  бҧл 

жағымсыз әсерлерді қызылмияның мӛлшерін азайта отырып жояды. Осындай бірқатар 

зерттеулердің нәтижесінде Риверс қызылмияның кортизон гормонына ҧқсас қасиеттері 

 

226 

«ЗАМАНАУИ СЫН-ТЕГЕУРІНДЕР МЕН ҚОҒАМНЫҢ ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДА ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ 

БІЛІМ МЕН ҒЫЛЫМНЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ҼЛЕУЕТІ» 

халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары 

28-29 қазан, 2016 ж.

 

 

 

бар  екендігін  және  сондықтан  да  асқазан  жарасын  емдеуге  кӛмектесетінін  дәлелдеп 

шықты. 

The  New  England  Journal  of  Medicine    журналының  1951  жылы  29  наурызда   

жарық  кӛрген  санында  қызылмияның  емдік  қасиетінің  тек  қана  асқазан  жарасын 

емдеумен  шектелмейтіні  жайлы  ғылыми  мақала  жарық  кӛрді.  Мақаланың  аты: 

"Қызылмия экстрактісін Аддисон ауруын емдеуде қолдану"("Extract  of  Licorice for the 

Treatment  of  Addison's  Disease").  Аддисон  ауруы  дегеніміз  бҥйрекҥсті  бездерінің 

қызметінің  нашарлауы,оған  себепші  фактор  ретінде  бҥйрекҥсті  безінің  туберкулезін 

айтуға болады.  

Осыдан  жҥздеген  жылдар  бҧрын  грек  ғалымы  Теофраст  мияны  балмен 

араластырып тҥрлі жараларды емдеуге қолданғаны жайлы дереккӛздер бар. Уильям A. 

Р. Томсон(Dr. Wm. A. R. Thomson) сияқты ғалымдар мияның кортизондық әсері туралы 

таластар  басылғаннан    кейін  ғалымдар  қызылмияның  псориаз  сияқты  тері  ауруларын 

емдеуде әсерінің жоғары екендігіне кӛз жеткізеді дейді. 

Шӛл  және  тәбетті  басатын  қасиетімен  қатар  қызылмия  темекі  мен  акогольде 

деген  қҧмарлықты  да  басады.  Кӛптеген  дәрігерлер  мҧны  баяғыда  білген.  Бір  дәрігер 

наубайхананың  бірнеше  жҧмыскерін  емдеген.  Олар  темекіні  тастай  алмағандықтан 

дәрігер  оларға  қызылмияның тамырын  шайнауға  кеңес  береді.  Наубайхана  қожайыны 

оларға  жҧмыс  орнында  темекі  шегуге  тыйым  салады,  сондықтан  олар  жҧмыс  кезінде 

темекіні  тартқызбайтын  әдіс  ретінде  мияның  тамырын  пайдаланады.  Нәтижесінде 

жҧмыскерлердің барлығы темекіден бас тартып, жаман әдеттерінен мҥлде арылады. 

Қызылмия 

ӛсімдігінде 

27 

флавоноид,аскорбин 

қышқылы, 

стероидтар,эстриол,камедь,қарамай,эфир  майлары  мен  аспарагиннің  бар  екені 

анықталған.Флаваноидтар  адам  ағзасына  тҥрліше  әсер  етеді.  Бырыстырғыш,жараны 

жазатын,қабынуға  қарсы  қасиеттерін  халық  емшілері  кӛп  ғасырдан  бері  қолданылып 

келеді.Тамырындағы глицирризин жоғарғы тыныс жолдарының секреторлық қызметін 

арттырып,трахея  мен  бронхылардағы  кірпікшелі  эпителийдің  белсенділігін 

арттырады,сол  себепті  қызылмия  тҧнбасын  қақырық  тҥсіретін  дәрі  ретінде  де 

қолданады. Ӛсімдік қҧрамындағы сапониндер тек қана тыныс жолдары ғана емес,басқа 

мҥшелердің  де  сілемейлі  эпителийін  тітіркендіріп,  сӛл  бӛліну  қызметін 

жақсартады,сондықтан  мияны  қақырық  тҥсіретін,зәр  айдайтын,  іш  жҥргізетін 

дәрілердің  қҧрамына  қосады.  Флавоноидты  қосылыстардың  арқасында  қызылмия 

бронхылардың бірыңғай салалы бҧлшықеттерінің жиырылуына әсер етеді.Қызылмияда 

сондай  ақ  қҧрамы  жағынан  да,қасиеттері  жағынан  да  бҥйрекҥсті  безінің  қыртысты 

қабатынан  бӛлінетін  стероидты  гормондарға  ҧқсас  заттар  бар.  Бҧл  заттар  қабынуға 

қарсы  ӛте  кҥшті  емдік  қасиеттерге  ие.Қызылмиядан  қандағы  холестериннің  деңгейін 

азайтып,қантамырлардың қабырғаларына жиналып қалған холестериннің қалдықтарын 

ерітетін биологиялық белсенді заттар бӛлініп алынды. 

Орта  ғасырларда  ӛмір  сҥрген  энциклопедист  дәрігер  Амирдовлаи  Амасиаци 

мияның  шырыны  «  ащы  дәрілердің  ащылығын  азайтып,  олардың  жағымсыз  әсерін 

жояды»  деп  жазған.  Ол  қызылмияны  бал  тәрізді  әмбебап  у  қайтарғыш  дәрілердің 

қатарына қосқан. Безгек ауруы кезіндегі қалтырап дірілдеу кезінде,дәрілер қабылдаған 

кезде және қояншық ауруы кезінде ол келесідей ем тҥрін ҧсынады: 

-қызылмия тамыры 

-шегіргҥл гҥлдері 

-кепкен жҥзім жемістері 

(қҧрамындағы  барлық  заттар  теңдей  мӛлшерде  болуы  қажет.  Бҧл  жинақтағы 

шӛптердің барлығы қабынуға қарсы және қақырық тҥсіретін қҧралдар болып табылады. 

 

 

227 

«ЗАМАНАУИ СЫН-ТЕГЕУРІНДЕР МЕН ҚОҒАМНЫҢ ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДА ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ 

БІЛІМ МЕН ҒЫЛЫМНЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ҼЛЕУЕТІ» 

халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары 

28-29 қазан, 2016 ж.

 

 

 

 

 

Қызылмияны 

дәстҥрлі 

медицина 

да 

мойындаған,соның 

нәтижесінде 

қызылмияның  негізінде  кӛптеген  дәрі  дәрмектер  жасалып  шығарылды.  Қызылмия 

тамырын қан қысымы жоғары адамдарға және жҥректің ишемиялық ауруымен ауыраты 

науқастарға қосымша ем ретінде ҧсынады.  

Ӛсімдіктер  биосферадағы  заттар  мен  энергия  алмасуында  басты  рӛл  атқарады. 

Басқа  тірі  организмдердің  тіршілік  әрекеттері  ӛсімдіктерде  тҥзілетін  органикалық 

заттарға  тікелей  байланысты.  Биосферадағы  заттардың  биологиялық  айналымы 

ӛсімдіктер  арқылы  ғана  жҥріп  отырады.  Жер  атмосферасындағы  оттектің  қазіргі 

мӛлшері  де  жасыл  ӛсімдіктер  тіршілігінің  жемісі.  Сондықтан  да  жасыл  ӛсімдіктерді 

бейнелі  тҥрде  Жер  ғаламшарының  "ӛкпесі"  деп  атайды.  Сонымен  бірге  ӛсімдіктердің 

адам  ӛмірінде  де  алатын  орны  ерекше.  Әсіресе  адам  денсаулығы  ҥшін  қажетті  таза 

ауаның  болуы  да  жасыл  ӛсімдіктерде  жҥретін  фотосинтез  процесіне  тәуелді.  Адам 

кҥнделікті  ӛзіне  қажетті  тамағын,  киімін  және  тҧрмысына  қажетті  бҧйымдар  мен 

заттарды да ӛсімдіктерден алады. 

Әрбір  халықтың  ӛсімдіктерді  аялауға  және  корғай  білуге  қатысты  тарихи 

дәуірлерде  қалыптасқан  салт-дәстҥрлері,  даналық  қағидалары  бар.  Мысалы,  наурыз 

мейрамының  негізгі  қағидасы  табиғаттың  тепе-теңдігін  сақтауға  арналған.  "Атаңнан 

мал қалғанша тал қалсын", "бір ағаш кессең он ағаш отырғыз" және т.б. нақыл сӛздер 

наурыз  мейрамының  басты  ережесі.  Наурыз  мейрамы  кезінде  бҧлақтардың  кӛзі 

ашылып,  жағалауына  жасыл  кӛшеттер  егіледі.  Бҧл  мыңдаған  жылдар  жалғасып  келе 

жатқан  халықтық  экология  ҥлгі-ӛнегелік  дәстҥр.  Тіпті  халықтық  экологиялық  тыйым 

сӛздердің  кӛпшілігі  ӛсімдіктерді  аялай  білуге  арналған.  Мысалы,  "жалғыз  ағашты 

кеспе",  "орманды  отама",  "орманды  ӛртеме",  "қҧракка  орақ  салма"  "кӛкті  таптама", 

"кӛкті  жҥлма",  "бҧтақты  сындырма",  "гҥлді  жҧлма"  және  т.б.  бҧлардан  басқа 

ӛсімдіктерді қорғай білуге арналған қаншама мақал-мәтелдер, аңыз-әңгімелер, даналық 

нақыл  сӛздер  бар.  "Бабалар  еккен  шынарды  балалары  саялайды",  "бағбан  болсаң  бақ 

ӛсір,  балама  деп  тағы  ӛсір"  және  т.б.  кӛптеген  ӛсиетті  сӛздердің  әрі  танымдық,  әрі 

тәрбиелік мәні зор. 

Қазақ  емшілерінің  ауру  -  сырқауларымен  ҧзақ  жылдар  кҥресу  барысында 

қолданып  келе  жатқан  алуан  тҥрлі  дәрі  -  дәрмектердің  қайнар  кӛзі  –  ҧлы  табиғатты 

ӛсімдіктер  дҥниесі.  Қазақ  емшілерінің  қолданатын  дәрілерінің  басым  кӛпшілігі  - 

ӛсімдіктер.  Ӛсімдіктердің  әрбір  бӛлігінің,  мәселен,  тамыр,  сабақ,  жапырақ,  гҥл,  жеміс 

тҧқымдарының дәрілік қуаты әртҥрлі болып келеді. Сондықтан оларды емдік қуаты ең 

кҥшті болатын мезгілде жинағанда ғана сапалы дәрі - дәрмек алуға болады. 

 

228 

«ЗАМАНАУИ СЫН-ТЕГЕУРІНДЕР МЕН ҚОҒАМНЫҢ ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДА ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ 

БІЛІМ МЕН ҒЫЛЫМНЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ҼЛЕУЕТІ» 

халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары 

28-29 қазан, 2016 ж.

 

 

 

   Дәрілік ӛсімдіктер жиналып алғаннан кейін, жас кҥйінде бірден пайдаланудан 

қалғандарын  кептіріп,  жақсы  сақтай  білу  оның  емдік  қасиеті  мен  сапасының 

жоғалмауының басты кепілі болып табылады. 

Қазіргі кездің ӛзінде отандық ғылыми медицинада 216-дан астам дәрілік ӛсімдік 

тҥрлері  қолданылады. Оларды қалай болса солай ысырапсыз жинап, тҧқымын қҧртып 

алудан әрқашанда сақ болғанымыз абзал. 

 

ҼДЕБИЕТТЕР: 

1.Кӛкенов М. К, Әдекенов С. М. т. б Қазақстанның дәрілік ӛсімдіктері және оның 

қолданылуы. Алматы «Ғылым» баспасы, 1998  

2.  Доброхотова  К.  В,  Чудинов  В.  В.  Қазақстанның  дәрілік  ӛсімдіктері  –  Алматы, 

1963  

3. Іскендіров Ә. Қазақстанның дәрілік ӛсімдіктері – Алматы «Қазақстан», 1982  

4. Иващенко А. А. Қазақстанның ӛсімдіктер әлемі – Алматы кітап, 2004  

5. Беспаев С. Б, Лященко Н. В. Дары гор, степей и пустынь – Алма – Ата, Кайнар, 

1990  

6. Доброхотова К.  В, Писарев А. А. Целебные растения вокруг нас –  Алма – Ата 

«Қазақстан», 1980  

7. Қожабеков М, Қожабекова Г. Дәрілік ӛсімдіктер – Алматы, «Қазақстан», 1982  

8. Герман Э. В. Растение и наше здоровье – Алма – Ата, Кайнар, 1987  

9. Мҧхитдинов Н. Н, Бегенов Ә. Б, Айдосова С. С. Ӛсімдіктер морфологиясыжәне 

анатомиясы. Алматы, 2001 «Қазақ университеті» баспасы. 

 

 

УДК 911.3 

 

ГЕОГРАФИЧЕСКАЯ НАУКА КЫРГЫЗСТАНА:  

НЕОБХОДИМОСТЬ ИЗУЧЕНИЯ ЕЕ ПРЕДМЕТА И ЗНАЧИМОСТИ 

 

Низамиев А. Г. 

Ошский государственный университет, г. Ош, Кыргызстан, rashit-eco@mail.ru 

 

Cовременные  реалии  определяют  особые  требования  к  научной  деятельности  и  к 

повышении ее значимости в решении социально-экономических и политических проблем 

в  стране.  Однако  даже  самая  благожелательная  оценка  уровня  науки  в  суверенном 

Кыргызстане,  по  крайней  мере,  ближайших  перспектив  ее  развития,  обнаружит  ее 

кризисное  положение  вследствие  отсутствия  достаточных  финансовых  возможностей  и 

отсутствия поиска инновационного потенциала научной сферы.  

В  условиях  функционирования  рыночных  отношений  определились  отдельные 

отрасли науки, достаточно адаптированные к новым условиям, однако, вместе с тем в силу 

ряда причин очевидна стагнация целых отраслей науки, в том числе географической науки.  

Географическая наука, которая входит в число идеологоопределяющих, наравне с 

историей и языком, переживает в Кыргызстане период спада, застоя и невостребованности. 

При  этом,  как  отмечают  отдельные  специалисты,  с  1991  года  в  вузах  стали  вводиться 

новые,  так  называемые  социальные  науки  –  философия,  политология,  социология, 

культурология, психология, не несущие теперь четкой идеологической направленности 

[1]

. 

Почему-то  считается,  что  для  повышения  идеологического  и  патриотического  сознания 

граждан достаточно изучение в вузах истории государства, а география для той же цели 

представляется  излишней.  Специалисты  причину  снижения  популярности  вузовской 

географической  науки  видят  в  том,  что  она  не  имеет  первоочередной  задачи, 

 

229 

жүктеу/скачать 5,27 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: