Ўзбекистон республикаси
жүктеу/скачать 3,07 Mb. Pdf көрінісі
|
9690089a-e551-4f56-b4a9-9a2e62630397
- Бұл бет үшін навигация:
- Лексик усул : . жуда ақлли, ғоятда ачинарли, ниҳоятда
- Лексик усул : сал дуруст, бир оз яхши, хиёл
| Фонетик усул
. Бунинг бир неча кўриниши бор: а) қоп-қора , яп- япалок, дум-думалоқ ; б) урғули товушнинг чўзилиши: у’зун, бала’нд, чиро’йли . 2. Лексик усул : . жуда ақлли, ғоятда ачинарли, ниҳоятда юксак . 3. Белгининг ортиқ даражаси аналитик шаклда ҳам ифодаланади. Бу шакл икки узвли бўлиб, биринчи узвини чиқиш келишиги шаклида қўллаш орқали ҳосил қилинади: узундан узоқ, шириндан ширин . Озайтирма даража даража умумий маъносини «белгининг меъёрдан камлигини ифодалаш» кўринишида хусусийлаштиради. Манбаларда бу маънонинг ҳам икки усул билан юзага чиқиши айтилади: 5. Лексик усул : сал дуруст, бир оз яхши, хиёл очиқ . 6. Морфологик усул : катта роқ, кўп роқ, оз роқ; 1 Маълум бўладики, ўзбек тилида грамматик маънони ифодаловчи кўплаб восита грамматик категория сифатида қаралганидан жуда кўпгина эркин синтактик бирикма ҳам грамматик категорияга нисбат берилади ва натижада даражанинг морфологик ифодаси билан бошқа номорфологик ҳодиса қориштирилади. Аслида ўзбек тилида мазкур маъно турли сатҳда 1 Эслатма. Ранг-тус бидирувчи айрим сифатларда қўлланувчи –(и)ш , -(и)мтир аффикслари белгининг кучсиз даражасини билдирмайди. Масалан, оқиш сўзи оқ рангнинг, қорамтир сўзи қора рангнинг кучсиз даражаси эмас, балки оқ, қора бўлмаган, балки уларга ўхшаш бўлган ранг турлари. 284 турлича восита билан ифодаланади ва у битта функционал-семантик майдонни ташкил этади. Биз юқорида тилга олган гетероген шакл мазкур нуқтаи назардан махсус тадқиқ этилмаган. Тилшуносликдаги айтилган категория доирасидаги мавжуд муаммо уни функционал-семантик майдон сифатида ўрганиш асосидагина бартараф этилади. Демак, ўзбек тилида айрим категория маъносини ифодаловчи воситани яхлит функционал-семантик майдон сифатида қамраб олиш ва тадқиқ қилиш долзарб вазифадан саналади. 1 Даража категорияси (қисқ. ДК) «белги даражаси» умумий грамматик маъносига эга. Даража турли (гетероген) шакл ёрдамида ҳосил қилинади: чиройли-чиройлироқ-жуда чиройли. Аслий сифатда белгининг даражасини ифодалашга кўра уч даража ажратилади: а) оддий даража; б) орттирма даража; в) озайтирма даража. Оддий даража ҳеч қандай воситасиз юзага чиқади. Унда даража категорияси умумий грамматик маъноси «белгининг ортиқ-камлигига муносабат билдирмаслик» тарзида юзага чиқади: яхши, қаттиқ, семиз, кенг, баланд, тўғри, юмшоқ каби. Орттирма даража белгининг меъёрий ҳолатдан ортиқлиги, кучлилигини ифодалаб, даража категорияси умумий грамматик маъносини «белгининг меъёрдан ортиқлигини ифодалаш» тарзида хусусийлаштиради. Орттирма даража махсус морфологик шаклга эга эмас. даража категорияси ифодаловчисининг гетерогенлиги ушбу даражада яққол кўзга ташланади. Орттирма даража қуйидаги усул билан ҳосил қилинади: 1. жүктеу/скачать 3,07 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|