285
Белгининг ортиқ даражаси аналитик шаклда ҳам ифодаланади. Бу
шакл икки узвли бўлиб, биринчи узвини чиқиш келишиги шаклида
қўллаш орқали ҳосил қилинади:
узундан узоқ, шириндан ширин
.
Озайтирма даража
даража категорияси умумий грамматик
маъносини «белгининг меъёрдан камлигини ифодалаш» кўринишида
хусусийлаштиради. Бу маъно икки усул билан юзага чиқади:
7.
Лексик усул:
сал
дуруст,
бир оз
яхши,
хиёл
очиқ
.
8.
Морфологик усул:
катта
роқ,
кўп
роқ,
оз
роқ;
Эслатма.
Ранг-тус бидирувчи айрим сифатда қўлланувчи
–(и)ш
,
-(и)мтир
аффикси белгининг кучсиз даражасини билдирмайди. Масалан,
оқиш
сўзи
оқ рангнинг,
қорамтир
сўзи қора рангнинг кучсиз даражаси эмас, балки
оқ, қора бўлмаган, балки унга ўхшаш бўлган ранг тури.
Даража шакли парадигматикаси
. Ўзбек тилидаги даража
ифодаловчи восита ўзаро зидланади. Бу зидланиш, аввало, ноль шаклнинг
серқирралиги асосида приватив асосда бўлади. “Белгининг даражаси”
умумий моҳияти асосида бирлашувчи шакл “белгини қиёссиз ифодалаш”
умумий зиддият белгиси асосида ажралади. Бунда оддий даража воситаси
сифатида қаралувчи 0 (ноль) шакл зиддиятнинг белгисиз, мўътадил аъзоси.
Зеро, у белгини даражасиз ҳам, даражалаб ҳам ифодалай олади.
Бошқа даража воситаси “белгининг ортиқ ёки камлигини ифодалаш”
зиддият белгиси асосида приватив муносабатда бўлади. Бунда
-роқ
шакли
зиддиятнинг мўътадил, қолгани кучли аъзо сифатида намоён бўлади.
Достарыңызбен бөлісу: 
