Ўзбекистон республикаси
жүктеу/скачать 3,07 Mb. Pdf көрінісі
|
9690089a-e551-4f56-b4a9-9a2e62630397
- Бұл бет үшін навигация:
- -ганлик шакли.
| -м
оқ шакли. - моқ шакли ҳам худди сифатдошнинг -(а)р, -мас, - гуси/аси шакли, ҳаракат номининг -(у)в шакли каби сўз луғавий маъносига жиддий таъсир этиши билан луғавий шакл ҳосил қилувчилик моҳиятини қоронғилаштирган. -моқ шаклли ҳаракат номи жонли нутқда, умуман, кам қўлланади. Ўзбек луғатчилигида феълнинг луғат шакли – ноаниқ шакли – сифатида шартли равишда қоидалаштирилган( келмоқ, айтмоқ, билмоқ, истамоқ). Ҳаракат номи шакли сифатида қўллаган ҳолда ҳам, от лексемага хос белгига кўпроқ эгалиги билан феълдан узоқлашади: 1 . К е л м о қ - ихтиёр билан, к е т м о қ - ижозат билан (Мақ.). 2. Пулни т о п м о қ осон, уни сарфлай б и л м о қ қийин (Мақ.). 3 . Юртимизда аланга порлар с е в м о қ учун с е в и л м о қ учун (Қўш.). Айрим ўринда тамоман от ясовчига айланган: топишмоқ, қуймоқ. Шу туфайли - моқ шаклини ҳам унумли ҳаракат номи шакли тизимидан чиқарамиз. 1 Ўзбек тили грамматикаси. I том. Морфология. Мас.муҳ. Ғ.А.Абдураҳмонов ва бошқ. –Т.: Фан, 1972. –Б. 374. 345 -ганлик шакли. - ганлик кўрсаткичининг ҳаракат номи шакли эканлиги мунозарали бўлиб, саноқли тилшуносгина унга ҳаракат номи шакли сифатида қарайди. Бу шакл жонли нутқда деярли ишлатилмайди. Тарихан ҳаракат номи ва сифатдош фарқланмаслиги натижасида вужудга келган. Чунки, тарихан сифатдош ва ҳаракат номи (луғавий)шакл ҳосил қилишига кўра эмас, гапдаги вазифасига қараб ажратилган. Ҳақиқатдан ҳам, исталган субстантизацияга учраган сифатдош шакли ҳаракат номи маъносини воқелантиради: 1. Ўз с у й г а н и н г ўзингга сулув (Мақ.). 2. Ўчоққа олов ё қ и л м а г а н и н и энди кўрдим (Мақ.). 3. Бобом бўйи калта б ў л г а н и г а зарда қилиб... лой кечиб кетаяпти (Мақ.). Демак, -ганлик шакли сифатдош ва ҳаракат номининг тарихан умумийлиги, унинг сўз ўзгартириш ва коммуникация жараёнидагина фарқланиши ўлароқ ҳосил бўлган шакл. Қиёсланг: 1. У ўзини к ў р м а г а н л и к к а (к ў р м а с л и к к а, к ў р м а г а н г а) солиб турарди. 2. Айбим, камбағал б ў л г а н л и г и м м и ! жүктеу/скачать 3,07 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|