Ўзбекистон республикаси
жүктеу/скачать 3,07 Mb. Pdf көрінісі
|
9690089a-e551-4f56-b4a9-9a2e62630397
| Нисбат шакли
. Аниқ нисбат . Ҳозирги ўзбек тилида феълнинг таснифловчи категорияси бўлган нисбатнинг беш шакли ажратилади: аниқ нисбат, ўзлик нисбати, мажҳул нисбат, орттирма нисбат, биргалик нисбати. Тадқиқотчилар нисбат шакли умумий грамматик маъносининг воқеланиши ва оралиқ грамматик маъносининг фарқланишида феъл луғавий маъновий типининг муҳим роль ўйнашини алоҳида уқтиришади. Шу боисдан ушбу ўринда жаҳон тилшунослиги, туркийшунослик ва ўзбек тилшунослигида ажратилган феъл луғавий маъновий типининг мавжуд манбадаги талқинига зарурат тақозосига кўра қисман тўхталиш лозим. Зеро, бундан сўнг нисбат шаклининг маъно хусусияти ҳақида сўз юритилганда феълнинг мана шу гуруҳланишига таянилади. Талқиннинг барчасини умумлаштирган ҳолда феълни маъновий синтактик хоссасига кўра қуйидагича гуруҳга бўлиш мақсадга мувофиқ: феъл ўтимли ўтимсиз рефлексив фаол норефлексив нофаол натижали натижасиз Маълумки, ўтимли-ўтимсизлик туркий тилларда, хусусан, ўзбек тилида луғавий характерга эга. Тадқиқотчилар унинг дастлаб синтактик табиатга эга бўлганлигини, кейинги даврда луғавий хусусият касб этганлигини таъкидлашади. Ўтимли рефлексив феъл адресат (ҳаракат йўналган) воситали тўлдирувчисига эга бўлмаган, бажарувчисига қайтувчи ҳаракатни ифодалайдиган феълдир: кий, е, ич, бил, эшит, кўр каби. Бунда феъл кенгайтирувчиси билан қуйидаги қуршовда юзага чиқади: [Бажаравчи + Феъл + Объект тушум келишиги ] 293 Ўтимли норефлексив феъл ҳам воситали, ҳам жўналиш келишигидаги адресат воситасиз тўлдирувчисига эга бўлган феълдир: ол, бер, эк, қил каби. Бу феълни муҳим хоссаси билан воқелантирувчи кенгайган қолипни қуйидагича бериш мумкин: [Бажарувчи+ Феъл + Объект тушум келишиги + Объект жўналиш келишиги адресат ] Ўтимли натижали феъл жүктеу/скачать 3,07 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|