1 Тақырып. Ойлау мәдениетіні пайда болуы. Ойлау мәдениетіні анықтамасы

Адамзат мәдениетінің талаптарына сай адамның өзіндік ойлау тәсілдерін саналы дамытумен анықталатын адам ойлауының жоғарғы деңгейі мен сапасын ойлау мәдениеті дейміз. Оны ұйымдастыруды, жетілдіруді көздейді. Бұл қабілет - білімді, адамзаттың ғылыми жетістіктерін, ойлаудың логикалық реттілігін, оның өзекті мәселелер мен міндеттерді шешуге бағытталғандығын оңтайлы пайдалану қабілетін білдіреді. Ойлау мәдениетін дамыту үшін адам үнемі интеллектуалды жұмыс, стихиялы, ситуациялық, стереотипті ойлау тәсілін жеңуге бағытталған іс-шаралармен айналысу керек. Психикалық іс-әрекеттің мазмұнын жүйелеу,ой қозғау, сынға алу және жүйелеуді үйлестіре отырып, ойлау процесін мәдени әдіс ретінде жүзеге асырудың ерекше тәсілі болып табылады. Ойлау мәдениеті туа бітетін қасиет емес. Ол адамға дайын күйде берілмеген, қоршаған орта шындығы, алған білімі мен өмір тәжірибесінің нәтижесі арқылы құрылады.

2.Рефлексия ұғымы және оның ойлау мәдениетінің қалыптасуындағы ролі.

Рефлексияның ұғымы объектілік-сенсорлық белсенділікпен анықтаймыз:

Тәжірибе туралы, мәдениеттің объективті әлемі туралы (өнер, ғылым, дін және философияның өзі) хабардар болуымыз рефлексия деп аталады. Рефлексия - философия әдісімен адамның ақыл-ой және рухани әлемінің ерекшелігі ашылады. Ойлаудың философиялық формасын сипаттайтын категориялық тілді қолданумен қатар рефлексия екенін түсіну қажет. Жалпы алғанда, барлық философия - бұл тілде және соған сәйкес мәдени шығармаларда объективтендірілген және сананың өзінде болатын сезімдердің, идеялар мен ойлардың, пайымдаудың актілері мен мазмұны сияқты категориялар туралы ойлар болып табылатын ақылдың көрінісі. Философия мәдениеттің элементі ретінде, екінші жағынан, адам өмірінің бүкіл мазмұны бойынша рефлексия процесінің нәтижесі ретінде қарастырылады. Философиялық рефлексия - адамның кез-келген іс-әрекетіндегі жұмыс нәтижелерін мұқият тексеру үшін кері бұрылу. Ойлау өзінің көмегімен танылады, өйткені бүгінде оны тікелей зерттеудің құралдары жоқ. Ойлаудың басқа объектіге және өзіне бір реттік назар аударуы мүмкін болмаса да, өзінің сана-сезімінің жұмысына ретроспективті түрде назар аударуға болады. Сонымен қатар, сананың біртұтас логикалық құрылымы сананың назарын сыртқы объектіге және өзіңізге бөлуге мүмкіндік беретін әр түрлі психикалық актілердің байланысы ретінде уақытында дамиды. Осының бәрінің арқасында сананың бөлінуі немесе қайталануы деп аталатын нәрсе мүмкін, бұл кезде сана өзінің жеке әрекеттерін талдап, сол арқылы ол немесе басқа құбылысты қабылдайды, талдайды және түсіндіреді.

Рефлексиялық мәдениеті қалыптасқан тұлға тәрбиелеу — бүгінгі заман талабы. Осындай адам өзінің тұлғалық және кәсіби таптаурынын (стереотиптерін) шығармашылықпен өзгерте алады. Бұл дегеніміз — сана, өзін-өзі ұйымдастыра білу, өз-өзіне талдау жасау, өзін-өзі іске қосу, бағалау сияқты сапалармен сипатталады. Рефлексивтік іс-әрекет оқушыға өзіндік талдау кезінде ғана байқалатын өзіндік жеке дара ерекшеліктерін тануына мүмкіндік туғызады. Білімді саналы түрде өзіндік қорыту, яғни рефлексия нәтижесінде ғана жүзеге асады. Рефлексиялық қабілеті бар мұғалім алдында отырған шәкірттерінің бойына осы дағдыны кіріктіріп, дамытады, өмірлік қажеттілік екенін есінен шығармайды.

3. Ойлау мәдениетінің қалыптасуындағы философияның ролі.

XVII ғасырда өмір сүрген ағылшын философы Томас Гоббс: «Философия сенің ойлауыңның жемісі болып табылады... және сенің өзіңде өмір сүреді» деп тұжырым жасаған болатын. Ойлау қасиеті іштей әркімге тән. Өйткені жеке бір тұлғаның ешқайсысында өмірдің, азаттықтың, әділеттілік пен мәңгіліктің мәні, мағынасы туралы ойлану құқығынан айыра алмаймыз. Ойлау дегеніміз сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының байланыс- қатынастарының миымызда жалпылай және жанама түрде сөз арқылы бейнеленуі. Сыртқы дүниені толық тануға түйсік, қабылдау, елестер жеткіліксіз болады. Біз тікелей біле алмайтын заттармен құбылыстарды тек ойлау арқылы ғана білеміз. Адам ойлауының эволюциялық даму жолы өте ұзақ. Ойлаудың ішкі мазмұны қоғам дамуымен бірге өзгеріп отырады. Қоғам ілгері дамып, оның ғылымы мен техникасы өскен сайын жаңа ұғымдар пайда болып қалыптасады да бұрынғылары ескіріп қатардан шығады. Адам сыртқы дүние құбылыстарының сырын көбірек білген сайын, оның ойлауы да жетіле түседі.

Философияны мақсатты түрде оқу, ойлау мәдениетінің өсуіне, өзіндік сананың қалыптасуына, дүниежүзілік мәдениет пен өркениеттің байлықтарын тұрақты және жұйелі игеруге, табиғат, қоғам болмысының даму заңдылықтарын түсінуге, мамандықты саналы таңдап, жетілдіруге жетелейді. Философия сабағы – адамның көзқарасын дамытып, ұштатады. Негізі көзқарас дегеніміз – дүниеге белгілі бір түсінікпен қарау. Көзқарас болу үшін сана, оның жетілуі үшін білім керек. Ол неғұрлым көп білу, ынталандырумен жүреді.

1.Философия және дүниетаным

Философия дүниегекөзқарастың бір түрі. Дүниеге көзқарас - дүние туралы жалпы пікірлер жиынтығы және адамның әлемдегі орыны жайлы көзқарасы. Тарихи тұрғыда қарайтын болсақ, дүниегекөзқарас үш негізгі типтен тұрады: vифологиялық, діни, философиялық. Дүниеге көзқарас - дүниені түсіндірудің,оны бағалаудың принциптері мен әрекеттері. Дүниеге көзқарас нанымнан,сезімнен,танымнан тұрады. Дүниеге көзқарас біркелкі емес,ол: жай қарапайым,діни,мифологиялық,ғылыми,философиялық болып бөлінеді. Мифологиялық дүниетаным -ертегі,аңыз негізіндегі көзқарас. Діни дүниетаным -нанымға негізделген.Адам бір нәрсеге иланбайынша,нанбайынша,оның ісі тұрақты,нәтижелі болмайды. Иланудың екі түрі бар: ғылыми және ғылыми емес. Ғылыми илануға сенген адам әр нәрсенің объективтік негізіне,заңдылығына үңіледі,бос даурығудан өзін аулақ ұстайды. Ондай адамдар өз сенімін оңай өзгертпейді.Күнделікті өмірден туған қарапайым дүниетаным- ақылға сыйымды,өмірден,күнделікті байқаудан туған,практикада анықталған көзқарас. Философиялық дүниетаным- білімге құштарлық,даналыққа сүйіспеншілік,өмірлік позиция. Философия барлық қоғамдық ғылымның түп атасы. Ол үшін дамып, адамзат ақыл ойының жетістіктерімен толықтырылып отыратын ғылым.

Философиялық дүниетаным – бұл әлем жайлы көзқарастар жүйесі және ондағы адам орны, оның шын екендігіне, қоршаған ортаның және өзінің өзіне деген қатынасы, сондай-ақ, осы көзқарастар негізінде пайда болған идеялар мен таным және әрекет ұстанымдары, құнды дүниелер. Философиялық дүниетанымның пайда болуы Ежелгі Шығыс елдерінде құлдық қауымның пайда болған кездерінен, ал оның классикалық формасы Ежелгі Грециядан басталады. Философиялық дүниетаным түрлерінің бастамасы ретінде алғашында материализм, діни дүниетаным ғылыми реакция ретінде пайда болды. Философия өзінің пайда болған кезінен бастап, альтернативтік және бір уақытта диалогтік көріністерді байқата алады.

2.Мифология,дін және философияның арақатынасы

Мифология-дүниетанымның ежелгі түрі. Ол тарихи оқиғалар туралы аңыздар мен шынайы әңгімелер тоғысқан ақиқаттың өзіндік көрінісін көрсетті. Табиғат күштері бейнеледі.

Философия - адамның рухани қызметінің, қоғамдық сананың ерекше түрі. Бұл болмыс пен танымның жалпы қағидалары туралы ілім.Қоғамның және қоғамның дамуының жалпы заңдылықтары туралы ойлау.

1.Жан, рух, түйсік, сана - философия тарихы аясында.

Сана - философиядағы негізгі мәселенің бірі, нақты әлемді бейнелеудің ең жоғарғы формасы, тек адамға ғана тән және сөйлеуге байланысты ми қызметі іс әрекетті алдын ала болжаудан тұрады. Сана адам миына байланысты пайда болады.Жан, ақыл, парасат, рух мәселесі философиялық танымның негізгі мәселелері. Рух – құдайлы бастама, жан – жеке сана, дене – табиғи бастама ретінде түсіндіріледі.Танымдық тұрғыдан қарағанда, сана – дүниені бейнелеудің ең биік, тек адамға тән идеалдық формасы. Сана белгісіз, ғайыптан пайда болған, дайын күйінде біздің миымызға енген құбылыс емес. Іштен де тумайды.

2.Сана онтологиялық мәселе ретінде. Сананың мәні мен қалыптасуы: негізгі концепциялар.

Сананы онтологиялық мәселе ретінде түсіну сана фактілерін, сана феномендерін, сананың қалыптасуын қарастыруды қамтиды. Сана тек адамда болғандықтан,сана мәселесін қарастыруда антропосоциогенез адамның пайда болуы мен дамуының сатыларын талдау маңызды.

Антропогенездің негізгі концепциялары.

Теологиялық концепция (креационизм) адамды Құдай жаратты. Жаратылыс эволюция емес, Құдайдың бір мезеттік акті. (христиандық теология и т.б.) Биологиялық концепция (дарвиннің эволюция теориясы) – адам табиғи жолмен адам тәріздес маймылдардан биологиялық эволюция заңдар негізінде пайда болды. (Ч. Дарвин, Ф. Энгельс, К.Маркс, В. Ленин, марксизм, позитивизм) Адамның ғарыштық эволюция концепциясы – адам ғарыштық, биологиялық эволюция заңдары арқылы космостық және биологиялық организмдердің эволюциясының және Ғарыштық Ақыл нәтижесінде пайда болды. (Махатмы, Е. Блавтская, Ф.Л Дью, Е. Рерих және т.б.

3. .Бейсаналық, сана, жоғары сана. Философиядағы бейсаналылықтың негізгі концепциялары (З. Фрейд, К.Г. Юнг).

Бейсаналық - адамның мінез құлқындағы сананың қатысуынсыз, оиламай, дағдыға айналған қасиет арқылы әрекет жасауы. Бейсаналық болады егер адам ұйықтап түс көргенде, қатты мас кезде, гипноз кезде, жазуды қате жазу, сөздерді дұрыс тындамау, ұнамаитын оқиғаларды естен шығарып жіберу.

З.Фрейдтің айтуынша, бейсаналық процестер индивидтің жүріс-тұрысына әсер ете алады, тіпті оның өзі олар туралы ештеңе хабарлай алмаса да. Фрейд бойынша, 1) бейсаналық – бұл "белсенді байқалатын (көрінетін) және сонымен бірге сол адамның санасына жетпейтін" психикалық процестер; 2) бейсаналық – адам психикасының негізгі және ең мазмұнды жүйесі

К.Г.Юнг бойынша бейсаналық үш қабаттан (жіктен) тұрады:

1) "тұлғалық бейсаналық" – тұлғаның ашыналық, сырластық жан өмірін құрайтын көбінесе эмоционалды (тез әсерленгіш) боялған елестер мен

кешендерді (комплексы) өзіне кірістіретін, қосатын бейсаналықтың үстіңгі (сыртқы) қабаты;

2) "ұжымдық бейсаналық" – бейсаналықтың туа біткен терең қабаты; ол адамдардың өткен ұрпақтарының тәжірибесін өкілдік ететін (репрезентирует) және өзіне тұлғадан тыс әмбебап мазмұн мен жандық өмірдің жалпылама негізі ретінде болатын үлгілерді қосатын индивидуалды (жеке емес, жалпылама табиғаты бар (болатын) психиканың жалпы орталығы мен өзегі (ядро); "ұжымдық бейсаналықтың мазмұны" негізінен архетиптер – психикалық қызмет пен жүріс-тұрыстың мұралық етілетін жалпылама үлгілері, рәміздері және стереотиптері болады;