15-тақырып. Жеке тұлғалық. Бостандығы және жауапкершілігі
жүктеу/скачать 17,87 Kb.
|
|
15-тақырып. Жеке тұлғалық. Бостандығы және жауапкершілігі Адам текті ұғым болып табылады, сондықтан адамзат тегіне қатысты барлық белгілер бейнеленеді. Бірақ мұндай көзқарас адам мәнін анықтау үшін жеткіліксіз. Адамның сапалық сипаттамасын беру мақсатында «индивид», «тұлға» (кісі), индивидуалдық (даралық) сияқты ұғымдар қолданылады. Адам адамзат тегінің жекелеген өкілі ретінде «индивид» түрінде қарастырылады, бұл латын сөзі «бөлінбейтін», «тұтас», «өзіндік» деген мағына береді екен. «Индивид» (дара адам, жеке адам). Жаңа туған баланы нәресте, дара адамды индивид деп атауға болады, бірақ ол әлі кісілікке адамдық сипатқа ие болған жоқ. Онда кісі болып жетілудің биологиялық та, тіпті әлеуметтікте алғышарттары, мүмкіндіктері бар. Жаңа туған нәресте «адам» деп аталғанымен, «тұлға» деген атқа көпке дейін ие бола алмайды. «Индивидуалдық» ұғымы «индивид» түсінігімен тығыз байланысты. Оны индивидпен байланыстыратыны – олардың негізі биологиялық, табиғи екендігі болып табылады. Индивидуалдық күрделік және жан-жақты болады. Индивидуалдық ең алдымен адамның табиғи және психикалық қасиеттерінен, нақтылап айтқанда, оның жадынан, темпераментінен, мінез-құлқынан, эмоционалдылығынан көрінеді. Индивидуалдық белгілер адамның саналы әрекеттерінен де, оның пікірінен, қылығынан, мәдени қажеттіліктерінен де байқалады. Бір әлеуметтік топтың өкілдері арасында айырмашылық аз болғанымен, индивидуалдық үшін өзгеше нәрселер тән болады. Адамның әлеуметтік қасиетінің клесі бір жоғары деңгейдегі сипаттамасы оның тұлғаға айналуы болып табылады. Көбіне адамның биологиялық табиғатына негізделетін индивидпен, индивидуалдықпен салыстырғанда «тұлға» мәнінің ерекшелігі оның әлеуметтік қасиеттерге негізделетінінде. Бірақ табиғи индивидуалдықтың тұлға дамуына өз әсерін тигізетін ескеру керек. «Личность» - кісі, тұлға. Есейіп, ер жетіп, өз бетінше әрекет ете алатын адамды ғана кісі, не тұлға деуге болады. Мінез, қабілеті қалыптасып үлгерген, өзінің іс-әрекетін тізгіндей білетін, өз бойындағы жаман-жақсы қылықтары үшін жауап бере алатын адамды да кісі, не тұлға дейміз. Жеке тұлға, тұлға қоғамнан (отбасы, ұжым, т.б.) тыс өмір сүре алмайды. Өйткені, оның жан дүниесі тек айналасындағылармен қарым-қатынас жасау үстінде, тәлім-тәрбие, оқу іздену, іске талаптану арқылы әркез белгілі маөмұнға ие болып отырады. Оның айналысатын іс-әрекеті мен бүкіл тыныс-тіршілігіне, ұстанған бағытына әсер ететін түркілер көп. Солардың бастылары: қажет пен қызығу, таным мен сенім, мұрат пен талғам, мақсат пен мүдде, т.б. Адам нақты тарихи уақытта және әлеуметтік кеңістікте, тәрбие мен практикалық әрекет барысында қалыптасады. Сондықтан да тұлға әлеуметтік индивидуалдық ретінде – бұл әрқашан да нақты нәтиже, өте әр алуан факторлардың өзара әрекеті мен синтезі. Кісі (тұлға) - бұл жаңа сападағы индивидтің өзімен бірге іштен тумаған, белгілі тарихи-мәдени ортада өтетін өмір барысында қалыптасатын әлеуметтік-психологиялық және моральдық қасиеттер қосындыларының иесі, ақиқат болмысты тануға және өзгертуге бағытталған жасампаз әрекет субъектісі. Адам – өз болмысының субъектісі. Субъект болу әрбір жеке адамның өз іс-әрекетіне, сыртқы дүниеге, басқа адамдарға әрі өзіне қатынасына өзі ие, оны ол өзі реттеп әрі өзі тыя алады дегенді білдіреді. Сонымен бірге ол өзінің жан әлемінде де, өзінің психикалық қызметіне ие белгілі бір дәрежеге ие, олар үшін ол жауап бере алуы тиіс. Әрбір адамда мәнділіктің өзгеше болып, оны түсінуі, бірақ жалпы объективтік мәнділіктің болуын жоққа шығармайды. Оны мәнділіктің ақиқаты деп атауға болады. Адамның дүниеге қатынасы, оның негізгі сипаты мен табиғаты осы мәнмен анықталады. Сыртқы табиғатты өзгерту қызметінің өзі негізгі екі түрлі мәнді іске асыру үшін болуы мүмкін: біріншіден, табиғат пен адамның үйлесімді байланысы, бірін-бірі толықтырып, жаңғыртатын және екіншіден, табиғатты тек пайдалану үшін. Табиғатқа тек қана пайдагершіліктің көзімен қарап, тек өзінің бір мұқтаждығының тұрғысынан қатынас жасау антикалық дәуірден бастап Еуропада кең өріс алды. Жеке адам, тұлға қоғамнан (отбасы, ұжым, т.б.) тыс өмір сүре алмайды. Өйткені, оның жан дүниесі тек айналасындағылармен қарым-қатынас жасау үстінде, тәлім-тәрбие, оқу, іздену, іске талаптану арқылы әркез белгілі мазмұнға ие болып отырады. Оның айналысатын іс-әрекеті мен бүкіл тыныс-тіршілігіне, ұстанған бағытына әсер ететін түрткілер көп. Солардың бастылары: қажет пен қызығу, таным мен сенім, мұрат пен талғам, мақсат пен мүдде, т.б. Адамзаттың сан ғасырлық тарихында адамгершілік пен имандылықтың ұлы қозғаушы күші – сенім. Сенім жоғалған жерде адамға тән тіршіліктің мәні де шамалы. Сенім адамға бірден келмейді, ол өмір көріністерін топшылау, салыстыру, тіршілік тәжірибесін жинақтап, соны қорыту арқылы, яғни әрбір құбылысты «жеті рет өлшеп, бір рет пішу» дегендей, сын тезінен өткізіп, терең де, тиянақты білім негізінде пайда болады. Сенім – адамның ерік-жігер, қажыр-қайратының қандай екенін көрсететін, сезімді қозғайтын, өмір сүру мақсатына айналған өміршең білім. Сенім дүниетанымға (табиғат, адам, қоғам құбылыстары туралы білімдер жүйесі) негізделеді. Адам дүниеде болуының негізінде жатқан қасиет, ол еркіндік. Спинозаның айтынша, еркіндік дегеніміз – біздің іс-әрекеттеріміздің қажеттіліктермен анықталатындағын анық білу, соған саналы түрде мойынсұна білу, соның жолымен ғана жүру. Гегель, К.Маркс пен Ф. Энгельсте еркіндікке осы көзқараста болды. Бірақ олар тәжірибелік іс-әрекетті философияның негізгі принципі еткендіктен, еркіндікті түсінуге біршама өзгеріс кіргізді. Еркіндік олар үшін танылған қажеттілік және тәжірибелік іс-әрекетте адамдардың сыртқы табиғатқа және өзінің тәнінің табиғатына да үстемдігі. Адам болмыстың заңдылықтарын қаншалықты меңгерсе әрі өз ісінде пайдалана алса, еркін әс-әрекет деп соны түсінуіміз қажет. Ерік – адамның мінез-құлқын меңгере алу қабілеті. Адамда әртүрлі мақсат болады. Алда істелетін істің бағыт-бағдарын, мән-мәнісін, жоспарын белгілемейінше адамның талап-тілегі дұрыс жүзеге аспайды. Ерік қимылдарының алғашқы көріністерінің бірі - «тілек» немесе «ниет». Тілек – келешекте істейтін ісіміздің ойға бекуі. Еркіндік – адамның о бастан ешбір сыртқы себептілікпен, жағдайлармен, ешбір сыртқы күштермен әрі өзін қоршаған ортамен алдын ала анықталмағандығы. Адам өзін-өзі жасайды, адамға еркін болу соншалықты ауыр жүк, ол оған барлық жауапкершілікті артады. Үй тапсырмасы: №1 тапсырма. «Менің бостандық туралы жайлы түсінігім» атты тақырыпқа эссе жазу. Еркіндік - бұл адамның өз құндылықтарына, критерийлеріне, ақыл-ойына және еркіне сәйкес әрекет ету қабілеті немесе басқалардың еркіндігін құрметтеуінен басқа шектеулері. Адамдар басқа субъектілердің қысымына ұшырамай әрекет ете алатын еркіндік бар. Демек, жеке тұлға бостандықта болады немесе ол тұтқынның жағдайында болмаған кезде, басқалардың бұйрығымен немесе мәжбүрлеу кезінде әрекет етеді деп айтылады. Бостандық өзімен бірге жеке және әлеуметтік жауапкершілікті сезінеді. Сондықтан бостандық пен этика арасында байланыс бар, өйткені еркіндікте әрекет ету импульстармен емес, керісінше өзінің жеке және жалпы игілігі үшін ар-ұжданмен әрекет етеді. Бостандық - бұл толық және сындарлы қатар өмір сүруге қол жеткізу үшін қоғам құрған тұжырымдама. Бұл тұрғыда ол Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясында бекітілген. Азаттық сөзі азаматтардың өз еркі мен мүдделеріне сәйкес заң шеңберінде әрекет етуі керек күшке қатысты қолданылады. Бұл сөз латын тілінен шыққан бұл «заңды және саяси тұрғыдан еркін адам» дегенді білдіреді. Бұрын бұл термин бостандықта немесе бостандықта туылғаннан кейін еркін туылғандарға немесе бостандыққа ие болғандарға қатысты болды. №2 тапсырма. Жауапкершілік туралы мақал-мәтелдер жинақтап жазу. Кімге сеніп тапсырылған болса, сол жауап береді. Кім істе, сол жауапкершілікте. Қанша бас-сонша ақыл, бірақ бір басынмен жауап беру керек. Басып шығару-бұл басып шығару, бірақ кім жауап береді? Қол күнә жасайды, ал басы жауап береді. Құрметті болып өмір сүру жақсы, бірақ жауапкершілігі өте үлкен. Білмеу жауапкершілікті алып тастамайды. Ғалымның қатесі кеме капитанының қатесіне ұқсайды. Кеме батса онымен бірге қаншама адам да батады. 3 курс « Хореография өнері»бөлімі Айтбайқызы Арайлым жүктеу/скачать 17,87 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|