6 тaқырып. Теріс эмоциялар және денсаулық. Тәжірибелік сaбaқтың тaпсырмaлaры

1. 
   Психика мен дененің өзара байланысы және өзара ықпалы.
   

Ананың психовегетативті реакциясы – оның шындықты қабылдау табиғатына әсер ететін көптеген жағдайлар мен факторлар жиынтығы.

Шынайылық туралы ақпаратты экстероцептивтік сезімдер жеткізеді, ал факторлар мен жағдайлар байланысты:

Жағдайдың сипаттамасы және оның объективті стрессогендіік деңгейіне;

Адамның психофизиологиялық ерекшеліктеріне (вегетативтік және биохимиялық үйлесімде биоэлектрлік, сондай-ақ жүйке жүйесінің типологиялық қасиеттеріне сәйкес келеді);

Индивидуалды-жеке қасиеттеріне (экстраверсиялар / интроверсиялар, нейротизм деңгейіне, полушараралық асимметрия немесе амбидекстрия түріне, сипатына);

Когнитивтік стильге (жартылай тәуелділік — поленеза тәуелділік, импульсивтілік — рефлексивтілік, ригидтік — икемділік);

Ағымдағы жағдайға (белсенді — енжар, сергектік-аралық, транс — гипнотикалық);

Ішкі және сыртқы кедергілердің айқын көріну кезіндегі зейіннің сапасына;

2. 
   «Себет» әдісі (ауызша әртүрлі сұрақтарға жауап беріңіз).
   

• 
  Теріс эмоциялар дегенді қалай түсінесіз?
  

• 
  Аурулардың пайда болуының факторлары қандай?
  

Аурудың даму процесінде ауырсыну, қабыну, бөртпе түріндегі белгілердің көрінісі қосымша көрініс болып саналады. Негізгі рөл психикалық факторларға – мінез ерекшеліктеріне, типтік мінез-құлыққа, позитивті немесе негативті ойлауға байланысты болады.

Демек, психосоматиканың тұжырымдары: ауруды тек физикалық әдістермен емдеу тиімді емес. Кешенді тәсіл, жан мен дененің жалпы терапиясын бір уақытта өткізу қажеттілігін көрсетеді.

Дәрігерлер әрдайым психосоматикамен бірге жүретін бірнеше созылмалы диагноздарды анықтады. Олардың арасында:

• 
  Жүрек-тамыр патологиясы.
  
• 
  Тыныс алу жүйесінің созылмалы аурулары.
  
• 
  Ас қорыту жүйесінің ауруы.
  
• 
  Бүйрек аурулары.
  
• 
  Жүйке жүйесінің зақымдануы.
  
• 
  Эндокриндік диагноздар.
  
• 
  Онкология.
  

Уақыт өте келе психосоматикалық ауруларға әкелетін теріс психологиялық факторлардың ішінде психологтар мыналарды ажыратады:

• 
  Өміріне көңілінің толмауы.
  
• 
  Психикалық жарақаттар.
  
• 
  Ішкі қақтығыстар.
  
• 
  Өз-өзін кінәләу, іштей жеу, кінә сезімі.
  
• 
  Өз қалауынан ұзақ уақыт бас тарту.
  
• 
  Кез-келген қорқыныштар, жүйке аурулары мен психосоматикалық ауруларға әкеледі.
  

• 
  Денсаулықты нығайтудың психологиялық факторлары қандай?
  

Дене белсенділігі денсаулықты нығайтудың негізгі факторларының бірі болып табылады.

ДДСҰ анықтауынша, дене белсенділігі – жұмыс, ойын, үй жұмысын орындау, сапарлар және рекреациялық сабақтар кезіндегі белсенділікті қоса алғанда, энергия шығынын талап ететін қаңқа бұлшықеттерімен атқарылатын дене қозғалысы.

Дене шынықтыру жаттығуларын аэробты, анаэробты және икемділікке арналған жаттығулар деп бөлуге болады. Аэробты жаттығуларға орташа қарқынмен велосипед тебу және жүгіру, би, жүзу жатады. Анаэробты жаттығуларға тренажерлерда және «темірді қолдану арқылы» жасалатын ауыр заттарды көтеру, жоғары қарқынмен велосипед тебу немесе жүгіру және т.б. жаттығулар жатады. Икемділікке арналған жаттығуларға әртүрлі физикалық кешендер жатады.

ДДСҰ ұсынатын дене белсенділігімен айналысу принциптері:

5-17 жастағы балалар мен жасөспірімдер дене белсенділігіне күніне кемінде 60 минуттан уақыт бөлуі тиіс. Қаңқа-бұлшықет жүйесін дамытуға бағытталған дене белсенділігімен аптасына кем дегенде үш рет айналысу керек.

18-64 жас аралығындағы ересек адамдарға аптасына дене белсенділігіне кемінде 150 минут, ал 65 жастағы және одан үлкен жастағы ересек адамдарға аптасына 150 минут немесе аптасына кемінде 75 минут уақыт бөлу ұсынылады. Негізгі бұлшықеттер жұмылдырылған күш жаттығуларын аптасына екі рет немесе жиі орындау керек.

Тұрақты дене белсенділігі бұлшық еттің, жүрек және тыныс алу жүйесінің, сүйектердің жағдайын және функционалдық денсаулықты жақсартады. Гипертония, жүректің ишемиялық ауруы, инсульт, диабет, обырдың әртүрлі түрлері, сондай-ақ депрессия, құлау, сондай-ақ жамбас мойны мен омыртқаның сыну қаупін төмендетеді. Энергетикалық алмасуды қолдайды және қалыпты салмақты ұстайды.

1. 
   Салауатты өмір салты тұлғаның жетістікке жету негізі ретінде.
   

Салауатты өмір салты – адам үшін аса маңызды, денсаулықпен тікелей байланысты құнды форма. Ол адам мәдинетінің бір бөлігі. Ал денсаулық адам бақытының негізгі бөлігі. Қоғамның болашағы әрбір адам денсаулығына байланысты. Денсаулыққа тек дененің сыртқы бүтіндігі ғана деп қарау ағаттық, жалпы алғанда оны организмнің жан-жақты дамуымен бүкіл қызметтердің жүзеге дұрыс асырылуы деп ұққан жөн.

Валеология ғылымы қандай амалдардың жәрдемімен денсаулықты сақтап, нығайтуға болатынын егжей- тегжейлі түсіндіреді. Салауатты өмір салтын қалып- тастырудың негізгі бағытгары мыналар:

Жеке және қоғамдық гигиена;

Дене шынықтыру, гиподинамиямен күрес;

Организмді жаратылыс-табиғи факторлармен — су, ауа, күн жарығымен және т.б. шыңдау;

Күн тәртібін тиімді пайдалану;

Дұрыс және уақтылы тамақтану;

Тән ауруларынан сақтандыру;

Жарақаттанудан, уланудан, т.б. сақтандыру;

Зиянды әдеттерден (темекі тарту, алкоголь, есірткілік улы заттарды) сақтандыру

Жыныс гигиенасы;

Психопрофилактика және психогигиена;

Кикілжің және денсаулық;

Экология және денсаулық.

Денсаулық сақтау шаралары.

Бұл салауатты өмір салтын қалыптастырудың негізгі шарты болып табылады. Ол өмірлік маңызды мүшелердің және мүшелер жүйесінің қызметін жақсартады, сондықтан салауатты өмір салтын қалыптастыруда үлкен рөл атқарады. Қозғалыс белсенділігін дұрыс ұйымдастыру организмнің өсу мен дамуына белсенді ықпал етеді, организмнің жұмысқа қабілеттігін жоғарылатады, әр түрлі ауруларға төзімділігін арттырады. Ал аз қозғалған кезде организмде өзгерістер дамиды.

Әр түрлі аурулардың алдын алу үшін организмді үнемі шынықтыру қажет. Шынығудың арқасында организм қоршаған ортадағы температураның күрт өзгеруіне бейімделеді және организмнің жұқпаларға қарсылығын жоғарлатады. Шынықтыру емшараларын таңдау кезінде адамның жасы, денсаулығы , шынығуға бейімделу дәрежесі және т.б. жеке ерекшеліктерін ескеру қажет.

Денсаулықты сақтауда уақытымен және дұрыс тамақтанудың маңызы зор. Жүріп бара жатып, кітап оқып отырып, теледидар алдында тамақтануға болмайды. Майлы, тұзды, тәтті тағамдарды қабылдауды шектеген жөн, тамақты аса көп жеуге, ұйықтар алдында тамақтануға болмайды. Тағам әр түрлі сапалы, экологиялық таза болуы тиіс. Төрт мезгіл тамақтануды сақтай отырып, белгілі бір сағатта ас қабылдаған дұрыс.

Бұл сыну, шығу, күйік, үсік, улану сияқты әр түрлі жарақатты болдырмау. Жарақаттарға әр түрлі жағдайларда душар болады: көшедегі қауіпсіздік ережелерін сақтамағанда, электр құралдарын дұрыс пайдаланбағанда, улы өсімдіктер мен саңылауқұлақтарды пайдаланғанда т.б. жағдайларда.

Жеке гигиена ережелерін бұлжытпай орындау, жұқпалардан қорғану тәсілдерін білу, алдын алу екпелерін уақытымен қабылдау.

Темекі шегуден , ішімдіктен, есірткі және уытты заттардан бас тарту. Бұл зиянды әдеттер организмге әсер етіп, денсаулыққа зиян келтіреді.

Бұл адамның өз күйін анықтай білу, көңіл-күйдің денсаулыққа әсерін білу, адамдар арасында тіл табыса білу, қарым-қатынас жасай білу, көңіл-күйін басқара білу – бұның бәрі психикалық денсаулықты қорғауға мүмкіндік жасайды.

Адам организміне қоршаған орта факторларының әсері туралы білім, қоршаған орта факторларының зиянды әсерінен қорғай білу денсаулықты сақтауға және түрлі ауруларды болдырмауға жәрдемдеседі.