А. Ж. Асамбаев техника ғылымының кандидаты, доцент

004
Қ59  I
Т.Қ.  Қойбағарова,  Р.А.  Ельтинова
Информативны 
оқыту әдістемесі
I I   -   б
ө
л
і
м
I

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІП 
ПАВЛОДАР МЕМЛЕКЕТТІК ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ИНСТИТУТЫ
Т.Қ.  Қ о й б а ғ а р о в а ,   Р.А.  Ельтинова
Информатиканы 
оқыту әдістемесі
П -бөлім
АТЫИДДҒЫ  ГЫЛЫМИ  КІТА Г '* ^
у  зллк.
ИА.Г'ЧиЛх  t
с .  ь ей сем з»*»
»
* с
t s t  яМИИШ Ы* С
ПАВЛОДАР

УДК  004:379(075.8) 
ББК 
74.263.2я7
К 59
J
Оку  құралы  ПМПИ  Ғылыми  кенесінін  2012  жылғы  23  мамырдағы
шешімімен (№10 хаттама) ұсынылды
Ж .Қ.  Нурбекова  -   Халыкаралык  Ақпаратгандыру  Академиясынын 
академигі,  Қазақстан  Республикасынын  педагогикалык  ғылым  академиясынын
академигі,  педагогика ғылымының докторы, профессор
А.Ж. Асамбаев -  техника ғылымының кандидаты, доцент
Қ 59 
Қойбағарова Т.Қ ., Ельтинова Р.А.
Информатиканы  оқыту  әдістемесі:  Оқу  құралы.  І-ІІ-бөлім.  ІІ-бөлім
Павлодар:  ПМПИ, 2013. — 214 бет.
ISBN 
978-601-267-196-4
Бұл  қүралда  информатиканы  оқытудын  жалпы  ж әне  накты  әдістемелері 
қамтылған. 
Информатиканы 
окытудың 
жалпы 
әдістемесі 
І-бөлімде: 
информатиканы  окыту  әдістемесі  пәнінің  қалыгггасуы,  информатиканы  окыту 
жүйесі,  формалары  мен  әдістері,  казіргі  сабагы,  оның  ерекшеліктері,  курылымы, 
койылатын  талаптары  аныкталып,  пән  бойынша  білімді  бақылау,  тексеру  ж әне 
бағалау  әдістемесі  және  сыныптан  тыс  жүмыстың  дидактикалык  негіздері 
баяндалған.  Оған  коса:  информатика  кабинетінің  жүмысын  үйымдастырудың 
әдістемелік  шарггары,  санитариялык-гигиеналык  талаптар,  информатиканы 
окыту  күралдары,  жас  маманға  әдістемелік  нүскаулар  карастырылған.  П-бөлімде 
информатика  базалық  курсының  дәстүрлі  мазмүндык  сызықтары  бойынша 
окытудын  накты  әдістемелері  толык  сипатгалған.  Пропедевтикалык  курстың
оқыту әдістемесінің мәселелері анықталған.
Оқу  қүралы  педагогикалык  жоғарғы  оқу  орындарының  «Информатика»
мамандығында  окитын  студенттерге,  информатика  мүғалімдеріне,  әдіскерлерге 
және білімді акпараттандыру мәселелерімен айналысатын  мамандарга  арналған.
Пікір жазғандар:
ББК 
74.263.2я7
ISBN 
978-601-267-196-4
©  Павлодар мемлекеттік  педагогикалык институты, 2013.

МАЗМҮИЫ
КІРІСПЕ
2-БӨШМ.  ИНФОРМАТИКАНЫ НАҚТЫ ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ
1-ТАРАУ. 
АҚПАРАТ 
ЖӘНЕ 
АҚПАРАТТЫҚ 
ПГӨЦЕСТЕР 
СЫЗЫҒЫ 
_____ _____ ________ ___ _______________ ______ 7
1 .1 . Ж
а л п ы
 
ә д іс т е м е л ік
 
н ү с к а у л а р
 ...
1.2. АҚПАРАТ ҮҒЫМЫН  АНЫҚТЛУ МӘСЕЛЕЛЕРІ..................................................9
1.3.
 А қ п а р а т т ы  ө л ш е у д і ң  м а ғ ы н а л ы қ  ЖОЛЫ.............................................
13
1.4. А
қ п а р а т т ы
 
ө л ш е у д щ
 АЛФАВИТТ1К ЖОЛЫ.............................................16
1.5. А
к п а р а т т ы
 САҚТАУ ПРОЦЕС1.........................................................................18
1.6. АКПАРАТТЫ ӨҢДЕУ ПРОЦЕСІ............................................................................19
1.7. А
қ п а р а г т ы
 ТАСЫМАЛДАУ ПРОЦЕСІ............................................................ 21
1.8. З
е р т х а н а л ы қ
 ЖАТТЫҚТЫРУ ТАПСЫРМАЛАРЫ........................................2 4
2-ТАРАУ. АҚПАРАТТЫ ҰСЫНУ СЫЗЫҒЫ...................................... 27
2
.
1.  ИНФОРМАТИКАДАҒЫ TU1ҮҒЫМЫНЫҢ ОРНЫ ЖӘНЕ РӨ ЛІ...................... 2 7
2 .2 . И
н ф о р м а т и к а
 
к у р с ы н д а ғ ы
 
ф о р м а л д ы
 
т і л д е р
..................................2 9
2 .3 . С
а н д а р д ы
 
ұ с ы н у
 ТІЛДЕРІ: 
с а н а у
 
ж ү й е л е р і
......................................... 3 0
2 .4 . Л
о г и к а
 
т іл і
 
ж ә н е
 
о н ы ң
 
б а з а л ы қ
 
к у р с т а ғ ы
 
о р н ы
.............................3 6
2 .5 . З
е р т х а н а л ы қ
 ЖАТТЫҚТЫРУ ТАПСЫРМАЛАРЫ........................................ 4 3
3-ТАРАУ.
 
КОМПЬЮТЕР 
С Ы З Ы Ғ Ы ............................ ......................................4 6
3 .1 . КОМПЬЮТЕРДЕ ӘР ТИПТІДЕРЕКТЕРДІҰСЫНУ............................................4 6
3.2. ЭЕМ 
АРХИТЕКТУРАСЫ ҮҒЫМЫН АШУ Ә ДІСТЕМ Еа
......................... 55
3.3.
 
ЭЕМ 
БАҒДАРЛАМАЛЫҚ ҚАМСЫЗДАНДЫРУ ЖӨНІНДЕ  ОҚУШЫЛАРДЫҢ
ҮҒЫМЫН КЕҢЕИТУ.......................................................................................................
64
3.4. 
ЗЕРТХАНАЛЫҚЖАТТЫҚТЫРУ ТАПСЫРМАЛАРЫ.......................................
70
4-ТАРАУ.  ФОРМАЛИЗАЦИЯЛАУ  ЖӘНЕ  МОДЕЛЬДЕУ  СЫЗЫҒЫ 
__ 
________ ___________ ______ _____ ___ ___________ 73
4.1
. АҚПАРАТТЫҚ МОДЕЛЬДЕУ СЫЗЫҒЫН ҚАРАСТЫРУ ӘДІСТЕМЕСІ........
73
4.2.
 ЖҮЙЕЛІК ТАЛДАУ ЭЛЕМЕНТТЕРІН ҚАРАСТЫРУ.........................................
78
4.3.
 КОМПЫОТЕРЛІК МАТЕМАТИКАЛЫҚ МОДЕЛЬДБУ....................................
80
4.4.
 ҮЗДІКСІЗ ПРОЦЕСТЕРДІДИСКРЕТТЕНДІРУ ӘДІСІ........................................
83
4.4. 
ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖАТТЫҚТЫРУ ТАПСЫРМАЛАРЫ
............................... 84
5-ТАРАУ. АЛГОРИТМДЕУ ЖӘНЕ БАҒДАРЛАМАЛАУ СЫЗЫҒЫ  87
5.1.
 АЛГОРИТМ ҮҒЫМЫН ЕНПЗУ ӘДІСТЕМЕСІ.....................................................
87
5.2.
 ІІІАМА ҮҒЫМЬШ ОҚЫТУДЫҢ ӘДКГГЕМЕЛІК ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
............ 91
5.3.
 БАҒДАРЛАМАЛАУ ТТЛ1Н ОҚУДЬЩ ӘДІСТЕМЕЛІК МӘСЕЛЕЛЕРІ
.......... 98
5.4.
 БАҒДАРЛАМАЛАУ ЖҮЙЕСІН ҮЙРЕНУ ӘДІСТЕМ Еа..... ...........................
104
3

5.5. 
ЗЕРТХАНАЛЫҚЖАТТЫҚТЫРУ 
ТАПСЫ
рм
АЛАРЫ
..............................106
6-ТАРАУ. АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЛЛАР СЫЗЫҒЫ........... -109
6   1. МӘТІНДІК АҚПАРАТПЕН ЖҮМЫС ЖАСАУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ.................1 1 0
6   2   ГРАФИКАЛЫҚ АҚПАРАТПЕН ЖҮМЫС ЖАСАУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ........ 1 2 2
6 .3 . 
С  
АНДЫ 
Қ 
АҚПАРАТТЫ 
ӨҢДЕУ  ТЕХНОЛОГИЯСЫ. 
ЭЛЕКТРОНДЫҚ 
КЕСТЕЛЕР.............................................................................................. ................................. !
6.4.
 Д е р е к т е р  қ о р ы  ж ә н е  АКПАРАТТЫҚ ж ү й е л е р .................................. —• і 4 -
6.5.
 Ж е л іл іл ік  а қ г іа р а т т ы қ  т е х н о л о г и я л а р ------------------------------------ 1 5 2
6 .6 . З
е р т х а н а л ы қ
 
ж а т г ы қ т ы р у
 
т а п с ы р м а л а р ы
....................................... 1 7 0
7-ТАРАУ.  ИНФОРМАТИКАНЬЩ  ПРОПЕДЕВТИКАЛЫҚ  КУРСЫН 
ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ................................................ ........................... 180
7  1  И
н ф о р м а т и к а н ы
  БАСТАУЫШ 
с ы н ы п т а н
 
б а с т а п
 
е н п з у д щ
 
а л ғ ы
1 ЯП
ШАРТТАРЫ---------- ----------------------------------------- ------------------------------------------‘
7 .2 . ПРОПЕДЕВТИҚАЛЫҚ КУРСТЫҢ НЕПЗДЕМЕЛЕР1----------------------------- 1 8 2
7.2.1.12 жылдык жалпы орта білім беру жүйесіяін багыттары.. 183
7.3. 
Б а с т а у ы ш   м е к т е п т е   и н ф о р м а т и к а н ы ң   ПРОПЕДЕВТИКАЛЫК
КУРСЫН  ОҚЫТУДЫҢ МАҚСАТЫ MEH МІНДЕТГЕРІ--------------------------------- 1 8 5
7.4. 
Б а с т а у ы ш   м е к т е п т е   и н ф о р м а т и к а н ы ң  м а з м ү н д ы қ  қ ү р а м д а с
БӨЛІКТЕРІНІҢ ҚАЛЫПТАСУ ҮРДІСІ.................................. .......................................... 1 8 8
7.5. 
Б а с т а у ы ш   м е к т е п   о қ у ш ы л а р ы н а   и н ф о р м а т и к а н ы   о қ ы т у д ы
ҮЙЫМДАСТЫРУ Ә ДСТЕРІ-----------------------------------------------------------------------1 9 0
7 5  1  Бастауыш  сынып  информатикасын  окытудағы  акпараттык
1QS
технологиялардың рөлі.... ..................... - ----------- -------------------
7 5 2 
Компьютерлік 
окыту 
багдарламаларын 
колдану
198
әдістемесі................................... -......................... ............................. *170
7.6. 
Б а с т а у ы ш  
м е к т е п т е  
к о м п ь ю т е р ®  
қ о л д а н у д ы ң
САНИТАРИЯЛЫҚ-ГИГИЕНАЛЫҚ т а л а п т а р ы
....... ............................................... 2 0 0
7 .6 . З
е р т х а н а л ы қ
 
ж а т т ы к г ы р у
 
т а п с ы р м а л а р ы
----------------------------- 2 0 2
1 -ҚОСЫМША.................................................... .....................................203
ПАЙДАЛАНЬІЛҒАН ӘДЕБИЕТ
............................................ - ........- ........- ........2 1 0
4

КІРІСПЕ
«Информатиканы  окытудың  теориясы  мен  әдістемесі»  курсы 
болашак  информатика  мұғалімдерін  кәсіптік  дайындаудың  маңызды 
компоненті  және  «5В011100  -   информатика»  мамандығы  бойынша 
Қазақстан  Республикасы  мемлекеггік  жалпыға  міндеггі  білім 
стандартының  жоғары кәсіптік  білім  беру пөндерінің құрамдас  бөлігі 
болып табылады.
Оку күралының мазмұны әдістемелік курстар үшін дәстүрлі  екі
-   жалпы  және  нақты  (немесе  дербес)  окыту  әдістемесі  бөлімдерінен 
кұралады.  Сондықтан  информатиканы  окытудың  жалпы  және  нақты 
оқыту әдістемелері бойынша, әр бөлім жеке кітап болып шыюы.
Құралдың  бірінші  бөлімі  информатиканы  оқытудың  жалпы 
әдістемесі мәселелерін ашатын алты тарауды құрады.  Бірінші тарауда 
информатиканы  оқыту  әдістемесі  пәнінің 
педагогикалык  ғылым 
ретінде  қалыптасуы,  информатиканы  оқытудың  әдістемелік  жүйесі, 
оқыту  максаттары  баяндалды.  Екінші тарау информатиканы  оқытуды 
үйымдастыру  мәселелеріне  бағыггалды.  Информатиканы  оқыту 
формалары  мен  әдістері,  информатиканың  қазіргі  сабағы,  сабақтың 
ерекшеліктері, үшбірлік мақсаты, құрылымы анықталып, тақырыптық 
және  жеке  сабақты  жобалау  әдістемелік  мәселелері  сипатталды. 
Информатика  пәні  бойынша  білімді  бақылау,  тексеру  және 
бағалаудың  әдістемелік  жүйесі,  үшінші  тарауда  баяндалды.  Төртінші 
тарау  информатика  пәні  бойынша  сыныптан  тыс  жұмыстың 
әдістемесіне  және  дидактикалық  негіздеріне  арналды.  Информатика 
кабинетінің  кызметі,  жұмыс  істеу 
шарттары,  оған  қойылатын 
санитариялық-гигиеналық  талаптары  бесінші  тарауда  қарастырылды. 
Алтыншы  тарауда  жас  маманға  арналған  әдістемелік  нұсқаулар 
сипатталды.  Сонымен  қатар  әр  тараудың  аяғында  өткізілетін 
семинар/практикалық  сабақтардың  мақсаты  анықталып,  ұсыныстар 
берілді.
Оку  құралының  екінші  бөлімі  информатиканы  нақты  окыту 
әдістемесін  жеткілікті  карастыруға  бағыггалды.  Информатиканың 
базалык 
курсының  стандарт 
бойынша 
бекітілген 
мазмұндык 
сызықтарын  оқыту  әдістемелері  жүйелі  түрде  камтылды.  Акпарат 
және  ақпаратгык  процестері,  ақпаратты  ұсыну,  компьютер  бағыты, 
формализациялау  және  модельдеу,  алгоритмдеу  және  бағдарламалау, 
акпараттык  технологиялар  мазмұндық  сызықтарьш  оқытудың  нақты 
әдістемелері  толық  қарастырылып  сипатталды.  Информатиканың 
пропедевтикалык  курсын  оқыту  әдістемесі  баяндалды.  Әр  тараудың 
мазмұндык бағытына сәйкес зертханалық сабақтарды өткізуге кеңінен
5

жеткілікті  әртүрлі  жаттыктыру  тапсырмалары  берілді.  1 -косымшада 
базалык  курстын  мазмұндык  сызыктары  бойынша  логикалы  түрде 
күрылымданған сызбалар бейнеленді.
Авторлар:  Т.Қ.  Қойбагарова  бірінші  кітаптың  төрт  (1,  2,  5,  6), 
екінші  кітаптың алты  (1-6) тарауларын  жазды,  кітаптардыя мазмұнын 
жүйелеп  күрылымдады.  Р.А.  Ельтинова  бірінші  кітаптың  скі  (3,  4), 
екінші  кітаптың  7-тарауын  жазды,  аударма  жүмысының  аумакты
көлемін орындады.
Оку  қүралы 
педагогикалык  жоғаргы 
оку  орындарыньщ 
«Информатика»  мамандышнда  окитын  студенттсргс,  информатика 
мұғалімдеріне,  әдіскерлерге  және  оку-ағарту  мамандарынын  білімін 
жетілдіру саласында жүмыс жасайтын мамандарга арналған.
6

2-БӨЛШ . 
ИНФОРМАТИКАНЫ 
НАҚТЫ 
ОҚЫТУ 
ӘДІСТЕМЕСІ
1-тарау. Ақнарат және ақпаратты қ процестер сызығы
1.1. Ж алпы әдістемелік нұсқаулар
Информатика пәні мұғалімінің  әдістемелік  шеберлігі  сабақтағы 
күнделікті  әбігерлікпен,  ұйымдастырушылық  және  техникалық 
мәселелерді шешумен жалпыға бірдей білім беретін, дамытатын және 
прагматикалық  сынды  пәнді  окытудың  басты  максаттарын  жоғалтып 
алмауға  бағытталуы  тиіс.  Бұл  міндетгерді  шешуге  төмендегі 
ұсынымдар көмектесуі керек.
1 .Ақпарат  -   курстың  орталъщ  түсінігі.  Акпарат  түсінігі  — 
бүкіл  курстың  негізі.  Мұны  мұғалім  кез  келген  тақырыпты 
баяндағанда  ойынан  шығармауы  тиіс.  Әрбір  бөлім  —  ақпарат  пен 
акпараттык  үрдістер  (ЭЕМ  -   акпаратпен  жүмыс  істейтін  әмбебап 
құрал, алгоритм -  басқарушы ақпарат) туралы әңгіме.
2.Жүйелілік  устанымы  (принципі).  Пәнді  оқу  барысында 
оқушылардың  санасында  өзара  тығыз  байланыскан  білім  жүйесі 
қалыптасады.  Курстың  логикасы  оньщ  құрылымында  да,  жеке 
бөлімдердің  мазмұнында  да  байкалуы  тиіс.  Оқушылар  әр  бөлімнің 
қажеттілігі  мен  курстың  жалпы  қүрылымында  алатын  оның  орнын 
түсіну керек, жеке тақырыптар «ағаштарынан» пәннің білім жүйесінің 
«орманын» көру керек.
3 
.Курстың  іргелі  және 
прагматикалық  қурамдастарын 
игерудегі параллелъдік принципі.  Курстың іргелі (жалпы білім беретін) 
және  прагматикалық  (технологиялық)  құрамдас  бөліктері  қатар 
(параллельді)  жүруі  тиіс.  Әртүрлі  бөлімдерде  олардың  арақатынасы 
әртүрлі.  АТ-мен  байланысты  бөлімдерде  де  міндетті  түрде  іргелі 
кұрамдас бөлігі болады. Базалық курс үшін ол бірінші ретте.
4. Орындауіиы  принципі.  ЭЕМ қосымшаларына  катысты  барлық 
такырыптарда: 
«ЭЕМ 
+ 
қолданбалы 
БҚ 
(багдарламалық 
ңамсыздандыру)  =  ақііаратпен  белгілі  бір  жумысты  орындаушьі» 
әдістемелік  тұжырымдамасы  жүзеге  асады.  Мұнда  орта,  жұмыс 
режімі,  бұйрықтар  жүйесі,  деректер  (өңделетін  акпарат)  сияқты 
кұрамдастармен  сипатталатын  орындаушының архитектурасы туралы 
сөз етуге болады.
5. Өзін-өзі  оқыту  әдістемесін  меңгеру  принципі.  Информатика 
мен  компьютерлік  технологиялар  -   жылдам  дамып  келе  жатқан 
салалар.  Сондықтан  қызметі  компьютермен  байланысты  адамға 
әрдайым  өзбетімен  білімін  көтеріп  отыруға  тура келеді.  Материалды 
баяндаудың  әдістемелік  реттілігі  (өсіресе  AT  арналған  бөлімдерде)
7

осы  пәнде  оқушыларға  өзін-өзі  окытуды  үиымдастыру  жүиесш 
беретіндей 
болу 
керек. 
Қосымша 
аныктама 
әдебиеттерін 
оқушылардың өз бетімен қолдана білуіне үйрету керек.
6. 
Тарихилық 
принципі. 
Оқушылар 
міндетті 
түрде 
информатиканың  тарихымен  танысу  керек,  онымен  байланысты 
негізгі  атауларды  білуі  тиіс.  Тарихи  аркауды  білу  окушыньщ 
санасында  оқылатын  пән  туралы  біртұтас  көзкарас  калыптастыруға,
#
оны  қоғамның  даму  тарихы  мәнмәтінінде  қарастыруға  көмектеседі. 
Мектептің бір де бір пәні «түлғалар мен оқиғаларсыз» болмауы таіс.
Базалык  курсты  оқыту  әдістемесін  карастыра  отырып,  білім 
стандартының  құрылымына  көңіл  бөлуіміз  керек.  Сондыктан  жалпы 
білім 
беру 
стандартының 
қүрылымына 
сәйкестіріп 
және 
М.П.  Лапчиктің  еңбегіне  [26]  сүйене  отырып  баяндайтын  боламыз. 
Информатиканы 
оқыту 
әдістемесінің 
мазмүндық 
сызықтарын 
1.1 -суретте анықталған ретпен қарастырамыз.
Акпарат 
және 
ақпараттық 
процесстер 
мазмүндық сызығы
Ақпаратты  ұсыну мазмүндык сызығы
Компьютер  мазмүндық сызығы
Формализациялау  ж әне  модельдеу  мазмүндык 
сызығы
Алгоритмдеу  және  бағдарламалау  мазмүндық 
сызығы
Акпараттык
|Н
технология лар 
мазмүндық
сызығы
1.1-сурет. Базалық курстың мазмундық сызыцтары
Мазмұндық «Ақпарат  және ақпараттық процестер»  бағытының 
білім  жуйесі  -   граф  түрінде  1-схемада  анықталған  (1-қосымшаны 
қараңыз)  [26,589-бет].  Бұл  схемада  «Ақпарат 
және  ақпараттық 
процестер»  және  «Ацпаратты  у сыну»  бағыттарының  құрылымдары 
біріктірген.  Екеуін  «Ақпарат»  аггы  кіріктірілген  мазмұндық  сызық 
ретінде  қарастыру  кажет.  Акпарат  багыты  базалық  курстың  бүкіл 
мазмұнын  қамтиды,  себебі  ол  курстың  орталық  ұғымы  болып 
табылады.  Базалық  курстың  кез  келген  тақырыбында  ақпаратгак
Информативным 
базалық 
курсының 
мазмүндық сызықтары
8

процестерді  және  ақпаратш   түрлі  әдістермен  ұсыну  жөнінде 
айтылады.  Сондыктан  1-схемада  пәннің  жалпы  ұғымдарының 
кұрылымдары ұсынылған.
Бұл мазмұндық бағыттың қарастыратын басты сұрақтары:
■  ақпаратты аныктау;
■  ақпаратты өлшеу;
•  акпаратты сақтау;
•  ақпаратты тасымалдау;
•  ақпаратты өңдеу.
Бүл бағыт бойынша койылатын негізгі максаттар:
“  «акпарат» 
үғымынының 
мәнін 
—  адам 
өмірі 
және 
әрекеттерінің негізінде аныкгау;
~  «ақпараттық  үрдістер»  үғымьш  енгізу  және  олардың  үш 
түрін: сақтау, тасымалдау және өңдеу үрдістерін көрсету;
-   ақпараттық үрдістерде тілдердің атқарушы рөлін ашу.
1.2. Акпарат үгымын  аныктау мәселелері
Тақырыпты оқыпіу бойынша әдіспіемелік нусқаулар
Карастырылатъш сүрактар:
■  ақпарат адам үшін не болып табылады;
■  білімді  саралау  мөселесі,  декларативті  және  процедуралық 
білім (акпарат);
•  ақпаратқа кибернетикалық  түрғыдан қарау;
•  акпаратты қабылдау кезінде адамның сезім мүшелерінің рөлі.
1.  Ақііарат угымын субъект и в mi тургыдан анықіпау
Акпарат -  ғылымның іргелі угымы, сондыктан оны кандайда бір 
қарапайым  үғымдар аркылы жеткілікті анықтау мүмкін емес. Базалық 
курста акпарат үғымын— субьективті және кибернетикалық түрғыдан 
аныктау әдісі карастырылады.
Субъективны  тургыдан  қарау  —  ақпарат  үғымын  адамның 
өмірінде  және  іс  әрекетінде  атқаратын  рөліне  байланысты  аныктау. 
Әдетте  «акпарат»  сөзін  бір  хабардың  магынасы,  маңыздылыгымен 
байланыстырамыз.  Осы  жағынан  алғанда,  телеграмма  берушінің 
келетін  күні  бізге  белгілі  болса,  онда  оны  хабарлайтын  телеграмма 
ешкандай  да  акпарат  бермейді.  Алайда,  магына  мен  маңыздылық 
адамға байланысты, субьективті үғымдар.
Субъективті  түрғыдан  акпарат  үғымын  ашқанда,  балалардың 
акпарат  жөніндегі  интуитивті  ішкі  ойларына  сүйену  кажет.  Әңгімені 
негізінен  балалар  жауап  бере  алатын  сүрак  қоя  отырып,  диалог 
түрінде жүргізген дүрыс.
9

Ацпарат 
-  
информатикадағы 
алғашқы, 
сінықтамасы
берілмейтін  үғым.  Сондықтан  окушылардан  бірден  ақпараттың
анықтамасын  талап  ету  дүрыс  емес.  Бүл  үғымға  оқушыларды  сұрақ
кою  арқылы  жеткізу  керек.  Мысалы,  сүрақтарды  қою  ретін  мына 
түрде қүруға болады:
-  Аңпаратты қайдан алуга болады?
Мына жауапты сөзсіз естуіңіз мүмкін:
-  Теледидардан, радиодан,  кіпюптан.
Содан  соң,  бүгін  алған  акпараттан  мысал  келтіруін  өтініңіз. 
Мысалы, оқушылардың біреуі былай жауап беруі мүмкін:
—Таңертең радиодан ауа райын естідім.
Кейін мүғалім окушыларды мынадай қорытындыға әкеледі:
~  Ягни,  сен  ауа  райының  қандаи  болатынын  білген  жоқсың,
бірақ радиодан  естіген соң білдің!  Сондықтан ақпаратты қабылдап, 
сен жаңа білім алдың.
Сонымен,  мүғалім  оқушылармен  бірге  акпараттың  мына 
анықтамасын  алады:  адам  уіиін  ақпарат  -   әртүрлі 
ақпарат
таратуші  көздерінен  алатын  білім.
 
Бүдан  кейін  балаларга  түсінікті 
мысалдар келпріп, бүл анықтаманы бекіту қажет.
Ақпарат  аныктамасын  адамдардың  білімі  деп  қабылдаган  соң, 
өзінен-өзі  — біздің  жадымызда  сақпгалган  білімнің  магынасы  деген 
корьпынды туындайды. Себебі адамның жады -   ақпаратты сактайтын 
қүрал.  Яғни,  адамның  жадында  сақталған  ақпаратты,  ішкі,  жедел 
акпарат деп  атауға  болады.  Әйтсе  де,  адамдар  ақпаратты  өз  жадында 
сақтап  қана  қоймай, жазба түрінде  қағазда, магниттік тасымалдауыш-
тарда,  т.б.  сактайды.  Мүндай  акпаратты  сыртқы  (адам  түрғысынан 
Караганда) дсп атауға болады.
2. Адам білімін саралау мәселелері
Сонымен,  сөз  адамның  білімін  саралау  мөселесіне  ауысты. 
Білімді  саралау  -  өте  күрделі  мәселелердің  бірі.  Бұл  меселемен 
«Жасанды  интелект»  гылымы  айналысады.  Онын  басты  мақсаты  -  
адамның білімін саралау жөне модельдеу болып табылады.
Информатиканын 
базалык 
курсы 
шеңберінде 
білімді  -
және  процедуралық 
(оаламасы -  орындау тәртібі) деп бөлуімен шектелсе жеткілікті.
Декларативті  білімнің  сипаттамасын  мынадай  сөздерден
бастауга болады:  «Мен не екенін білемен» (орысш. -  «Я знаю,  что...»).
Ал,  процедуралық білімнің сипаттамасын мынадай сөздерден бастауға
оолады:  «Мен  қалай  орындауды  білемін»  (орысш.  -  «Язнаю,  как...»).
Мұнда,  осы  сипаттама  негізінде,  оқушылар  білімнің  екі  түріне  де 
мысаддарды сенімді келтіре білуін талап ету қажет.

Келешекте  окушыларды  компьютердің  жұмысымен  және 
кұрылғыларымен таныстыру  үшін  білімді  осылай  бөлінуін  алдын  ала 
(проподевтикалық)  талдап  алу  өте  қажет  екенін  мұғалім  жақсы 
түсінуге тиіс.
Компьютерде  адамға  үксас  ішкі  -   жедел  және  сыртқы  — ұзақ 
уакыпы  жады 
болады. 
Компьютердегі 
ақпарат  туралы 
сөз 
козғалғанда  окушылар  ондағы  барлық  ақпаратты  -   деректер  және 
багдарламалар деп екіге бөлінетінін білетін болады. Яғни, деректер — 
декларативті, 
ал 
багдарламалар 
-  
процедуралық 
акпаратқа 
жатқызылады.
Компьютермен  адамның  ақпараттык  қызметі  арасындағы 
ұксастықты,  дидактикалық  тәсілмен  салыстыру,  окушыларға  ЭЕТ- 
ның жүмысы мен мағынасы тиімдірек жеткізіледі.
3. Ақпарат угымын кибернетикалық тургыдан анықтау
Информатика және кибернетика бір-бірімен тығыз байланысты. 
Кибернетиканың  негізін  1940-жылдардың  аяғында  америка  ғалымы 
Норберт Винер қалады.  Қазіргі информатика пәнінің пайда болуында 
кибернетиканың 
рөлі 
орасан 
зор 
болғанымен, 
бүгінгі 
күні 
кибернетика информатиканың бір саласы ретінде қарастырылады.
Кибернетика  күрделі  маіииналар,  тірі  агзалар,  қогамдық
жүйелермен  жұмыс  істеуге  қолайлы.  Бірак  ол  олардың  ішкі 
механизмін  түсінуге  ұмтылмайды.  Оның  карастыратыны  -   жуйелер 
немесе  олардың  компоненттері  арасынағы  арақатынастар  болып 
табылады. Сондыктан кибернетиканы -  тірі және жансыз жүйелерде 
басқару  процестерінің  жалпы  касиетгерін  зертгейтін  гылым  деп 
анықтайды.
Күрделі  жүйелерді  сипатгауда  кибернетикада  «қара  жәилік» 
моделі  қолданылады.  «Қара  жәшік»  және  «кибернетикалық  жүйе» 
терминдерін  синонимдер  ретінде  қарастыруға  болады.  «Қара 
жәшіктің» басты сипаттамасы — кіретін және іиыгатын ақпарат.
Осындай  екі  кара  жәшікті  алып  карастыратын  болсақ,  олардың 
арасындагы аракатынас ақпаратты алмастыру аркылы жүзеге асады. 
Кибернетикалық  жуйелер  арасындагы  ақпарат  кейбір  тізбекті 
сигналдар турінде тасылады.
Акпараттык  алмасу  барлык  жерде,  жан-жакта  -   адамдар,
жануарлар,  бірлесіп  жумыс  жасайтын  техникалық  қурылгылар, 
адамдар мен  техникалық  қурылгылар,  т.с.с.  арасында  жүріп  жатады. 
Осы 
жағдайлардың 
бөрінде 
ақпараттың  табиғаты 
өртүрлі 
акустикалық,  жарықтық,  графикалық,  электрлік,  т.б.  сигналдар 
тізбекгерімен жіберіледі.