Қазақстан республикасы жоғары оқу орындарының Қауымдастығы с. Қ. Тұртабаев
жүктеу/скачать 1,75 Mb. Pdf көрінісі
|
| 12
1.2. Биологиялық мембраналар Жасушалар мембраналарының бір-бірінен құрамы, қасиет те- рі жəне органелла түрлері бойынша айырмашылықтары болады. Эукариоттарда мембрана топтарының түрлері: плазматика- лық, ядролық, эндоплазмалық ретикулум, митохондрий, хлоро- пластық т.б. Мембраналар түрі көп болғанымен құрылыстары ұқсас келеді. Мембраналар құрамында көмірсулар гликолипид- тер түрінде кездеседі, мөлшері 0,5-10%-ға дейін болуы мүмкін. Көмірсулар мембрананың сыртқы бетінде орналасады. Бұл зат- тардан басқа мембрана құрамында су, минералды тұздар жəне кейбір минорлы (РНҚ 0,1% дейін) қосылыстар кездеседі Мембраналар негізінен май мен белоктардан тұрады. Май- лардың белоктармен салмақтық қатынасы 1:4 немесе 4:1 болып келеді. Мембраналарда көмірсу компоненттері де кездеседі. Он- дағы майларға құрамында гидрофильді жəне гидрофобты топ- тары бар, молекулалары оншалықты үлкен емес майлар тобы жатады. Сулы ортада майлардың мұндай молекулалары өте жыл- дам липидтік қосқабат түзеді, ал мұндай қосқабаттан полярлы молекулалар өте алмайды. С. Дж. Синджер мен Л. Г. Николсон: «биологиялық мембраналар липидтік қос қабаттан тұрады, тіпті мембрананы белоктар жүзіп жүрген липидтер «теңізі» деп қарау керек» деген. Мұны cұйықты-мозайкалық модель деп атайды. Мембраналардың құрамына майлардың негізгі үш тобы кіреді: фосфолипидтер, гликолипидтер, холестерол (3-кесте). Мембрананың көптеген қызметі, оның құрамына кіретін белоктардың қасиетімен анықталады. Мембрана белоктары на- состық, рецепторлық, ферменттік қызмет атқарады. Мембрана белоктары липидтік қос қабатқа еніп тұрады да, өздеріне тəн активтілік көрсетеді. Мембрана белоктарын екі топқа бөлуге бо- лады: шеткейлік немесе липидтік қосқабатқа жанасып тұрушы белоктар жəне интегралды немесе липидтік қосқабатқа батып тұрушы белоктар. Шеткейлік (перифериялық) белоктар қосқабаттың гидрофоб- ты шетімен байланысады, ал интегралды белоктар қосқабаттың гидрофильді соңына батып тұрады. |