Қазақстанның XIV ғасыр – XVIII ғғ. басындағы мәдениеті

XIV-XVIII ғасырдың басындағы Қазақстанның мәдениеті бұл ел тарихындағы қызықты және бірегей тарау болып саналады. Осы уақыт ішінде Қазақстан әртүрлі мәдени және өркениеттік ағымдардың тоғысқан жері болды, нәтижесінде бай және алуан түрлі мәдени құрылым қалыптасты.

Бұл кезеңнің басты белгілерінің бірі көшпелі мәдениет болды. Бұл кезеңде қазақ халықтары негізінен мал шаруашылығына және көшпелі өмір салтына тәуелді көшпелі қоғамда өмір сүруді жалғастырды. Көшпелілер мәдениетінің ең бір таңғаларлық белгілерінің бірі – қоғамның өзіне тән әлеуметтік құрылымы мен ұйымының қалыптасуына әсер еткен қозғалыс еркіндігі. Қазақстан халықтары жоғары ұтқырлықпен және әртүрлі табиғи-климаттық жағдайларға бейімделу қабілетімен ерекшеленді.

Бұл кезеңде көшпелі мәдениетпен қатар отырықшы мәдениет те дамып, отырықшы халық қалыптасып, қалалар дамыды. Жетісу (Түркістан), Шымкент, Орал сияқты ірі сауда және қолөнер орталықтары көлемі ұлғайып, басқа халықтармен, өркениеттермен тауар алмасу, ой-пікір алмасу орталықтарына айналды. Бұл мәдени алмасуға және білімнің таралуына ықпал етті, бұл сайып келгенде жергілікті мәдениет пен өнердің дамуына әсер етті.

Бұл кезеңде Қазақстан мәдениетінің маңызды саласының бірі өнер болды. Қазақстан халықтарының көшпелі мәдениеті музыка, поэзия, би арқылы көрініс тапты. Қазақтың дәстүрлі музыкасы терең сезіммен ерекшеленіп, домбыра сияқты дәстүрлі музыкалық аспаптарды пайдаланған. Ауызша мұраға негізделген поэзия мәдени дәстүрлер мен құндылықтарды жеткізу және сақтау құралы қызметін атқарды. Би де мәдениеттің маңызды аспектісі болды. Ол тек музыка мен поэзияны сүйемелдеумен қатар, халық аңыздары мен әңгімелерін де жеткізді.

XIV-XVIII ғасырлардағы Қазақстанның мәдениеті де әдемі және алуан түрлі қолөнермен ерекшеленді. Шеберлер тері өңдеу, кілем тоқу, зергерлік бұйымдар жасау, керамика, тоқымашылық сияқты салаларда озық шықты. Осы қолөнер дәстүрлерінің арқасында Қазақстанның мәдениеті өркендеп, дамып, жергілікті қолөнершілердің шеберлігі облыстан тысқары жерлерге де белгілі болды.

Сөз соңында осы кезеңдегі Қазақстан мәдениетіндегі діннің рөлін атап өткен жөн. XIV ғасырда басталған ислам дінінің өрлеуі қазақ халқының тұрмыс-тіршілігіне, мәдениетіне орасан зор әсер етті. Мұсылман діні моральдық және этникалық нормаларға негіз болды, ал мешіттер мен қала ғимараттарын салуда ислам сәулет өнері басым стильге айналды.

Сонымен, XIV-XVIII ғасыр басындағы Қазақстан мәдениеті әртүрлі мәдени ықпалдар мен жергілікті халықтың өзіндік ерекшеліктерін біріктірген тірі тарихи қабатты білдіреді. Көшпелі өмір, қолөнер, музыка, поэзия және ислам діні осы кезеңдегі қазақстандық мәдени мұраның байлығы мен сұлулығын құрайтын элементтер.