Б. А. Джаамбаева Философия Оқулық
жүктеу/скачать 1,78 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Вильгельм Дильтей
- «рух туралы ғылымдардың»
- «Ойланып-толғану»
- «байланыстылығы»
| «дивинация», «болжау» жасау ӛте маңызды. Бұл – автордың стилистикалық
шығармашылығынан туындайтындықтан түсіндіруші үшін ерекше мәнге ие (бұл әсіресе тілді кеңейтіп, шығармашылық жетілдіретін поэтикаға қатысты ӛте маңызды). Оның пікірінше, тілді түсіну алдын-ала дайындалған түсінудің «техникасына» бағынбайтындықтан, ол конгениальды шығармашылық, «ӛнер» деп танылуы керек. Ф. Шлейермахер герменевтиканың түсінудің жалпы теориясы ретінде негізін салды, мәтіннің заттық-тұлғалық, жеке-тұлғалық қырлары болатынын анықтады. Ол мәтін мазмұнын (яғни ондағы сипатталатын нәрсені) мәтіннің тұлғалық белгілеріне (яғни ондағы оқиғаның қалай ӛрбігеніне), мазмұндау стиліне тән ерекшеліктерге, мәтіндегі негізгі ойға қарама-қарсы қойды. Герменевтикада ең маңыздысы, Шлейермахер бойынша, ойда жасалған мазмұнның тұлғалық жағын ұғу емес, «нақты мәтінді туғызған ойланушы индивидті» түсіну. Немістің мәдениет тарихшысы және философы Вильгельм Дильтей (1833-1911 жж.) неміс идеализмінің де, романтизмінің де, ӛзінің дәуірінде ӛзекті болған позитивизмнің де әсерін басынан кешірді. Ол неокантшылдардың пайымына сүйенді, ғылыми жаратылыс танымы мен мәдени-тарихи таным бір-біріне қарама-қарсы болады деді. «Ӛмірде табиғат пен ғылым және рух туралы ғылымдардың барын» құптады. Дильтей гуманитарлық білімдерді жаратылыстану ғылымдарының деңгейіне «кӛтергісі» келді, сӛйтіп оған қажетті білімге тән категориялық аппаратты және оның жалпы ұстанымдары мен зерттеу жолдарын анықтауға тырысты. Мұндай жағдайда бұл білімдер қатаң, ғылымиланған формаға тұрпатқа ие болады деді. Осылайша «рух туралы ғылымдардың» теориялық негіздерін анықтаумен айналысты. Бірақ ол ғылымның категорияларын рухани салаға әкелу мәселесі қойылмады. «Тарихи ақылға сын туралы ойлар» атты еңбегінде Дильтей Канттың, әсіресе Гегельдің ақылгӛйшіл (ойшыл) философиялық жүйелері мен Ағартушылықтың интелелктуализмін түсіндіруге тырысты. Гуманитарлық ғылымдар ӛмірге негізделеді, оған толғану, түсіну, түсіндіру сияқты ӛмірлік белгілердің телеологиялық (яғни оған тән мақсаттардың ішкі қасиеті) байланысы дәлел болады деді. Дильтей бойынша, рухани әлем туралы білімдер ӛзге адамдарды түсіну, олар турасында ойланып-толғану, тарихи қозғалыстың әрі объективті рухтың субъектілері ретінде қауымдастықтарды тарихи түйсіну арқылы қарым- қатынасқа түсу барысында пайда болады. «Ойланып-толғану» осының барлығының фундаменталды алғышарты, онда ойлаудың қарапайым әдістері бар (ойланып-толғанудың интеллектуалдылығы). Сол сияқты ӛткен ӛмір туралы пайымдаулар да бар және ол пайымдаулар нақтылық сипат алған. Осындай қарапайым актілердің нәтижесінде «бірлік», «сан алуандылық», «теңдік», «айырмашылық», «деңгей», «қатынас», «ықпал», «күш», «құндылық» және т.б. ұғымдардан формалды категориялар пайда болады. Осы айтылғандардан мынадай түйін шығаруға болады: таным субъектісі барлық заттармен біртұтастықта, ол зат объективтенудің барлық деңгейінде сол қалпында қалады. Егер оның шындыққа, шынайы уақытқа қатыстылығы үнемі байқалып отыратын болса, ойланып-толғанудың мазмұны ӛзгереді. Дильтей бойынша ӛмірдің екінші бір маңызды қыры – оның «байланыстылығы» болып табылады. Тарих әлемінде себептер ғылыми жаратылыс жолымен пайда болмайды, ӛйткені оның міндетті түрде салдары болады. Тарих ықпал ету мен қайғырудың, әрекет пен қарсы жүктеу/скачать 1,78 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|