Ерте ортағасырлық қытай мәдениеті
жүктеу/скачать 20,81 Mb.
|
|
Ерте ортағасырлық Қытай мәдениеті Орындаған: Алтай Дінмұхаммед Тексерген: Зипатолла. Ш. К Қытай жерінде құлдық қоғам ыдырағаннан кейін феодалдық қатынас дами бастады. Соңғы құлдық мемлекет Хань империясы құлаған кезде Қытай жері Ұлы Қытай қорғанынан Оңтүстік Қытай теңізіне дейін, сол кездегі шаруашылығы жақсы дамыған аймақтар -Хуанхэ, Янцзы өзендеріне және Сычуань, Шаньдань аймақтарына дейінгі жерлерді алып жатты. Қытай - ежелден жер шаруашылығымен айналысқан ел. Әсіресе суармалы егіс кең етек алды. Қытай елі күні бүгінге дейін жібек елі деп аталады. Оның себебі, Қытайда ежелден жібек құрты өсіріліп келеді. Сондықтан да Қытай мен Батыс Еуропа арасындағы сауда жолы Ұлы Жібек жолы деп аталады. Қолөнер өте жақсы дамыған, әсіресе қыштан жасалған ыдыстар, қола және темір бұйымдар шетке көп шығарылған. Қытайда жер иелігінің екі түрі болды. Император қолындағы жер мемлекет меншігі деп есептелді. Императорға қызмет атқарған адамдарға жер берілді, олар шаруалардың жерлерін басып алып, өздерінің жер иеліктерін кеңейтіп отырған. Сонымен қатар шаруалардың да үлестік жерлері болған. Әр шаруаға 120 му жер берілге н. Ежелгі Қытай мәдениеті бірнеше циклге бөлінген көптеген мифтермен тікелей байланысты. Аспан империясынан тыс ең әйгілі мифтер космогониялық болып табылады, олар адам мен табиғаттың бастапқы хаостан пайда болуын түсіндіреді. Концепциялардың біріне сәйкес, хаостың Иньдің қараңғы басы және Янның жарық басы болып бөлінуінің нәтижесінде тірі және жансыз заттар пайда болды. Инь – Ян Инь мен Ян бір-біріне тәуелді, үздіксіз қозғалыс жасайды, толқындар сияқты көтеріліп, төмендейді және өзара үйлесімділікті сақтайды. Ер мен әйел биде, махаббат пен өмірде серіктес болғандықтан, Инь мен Ян тек қарама-қайшылықтар ғана емес, сонымен қатар үйлесімді түрде бір-бірін толықтырады. Қала, қолөнер және сауда III-VII ғасырлар аралығында Қытай мемлекетінде қалалар көбейе бастады. Үздіксіз соғыстарда қалалар қирап,орнына қайтадан жаңа қалалар бой көтеріп отырды. Қалалар негізінен сауда жолдарында, теңіз жағаларында салынды. Ежелгі Қытай мемлекетінде Чанъань, Лоян, Тайюань, портты қала Гуанчжоу өсіп жетілді Қалалар көркейіп, қолөнер мен сауданың орталығына айналды. VII-IX ғасырларда темір өндіру ұсталық өнердің күшеюіне әкеліп, темірден шеге, кемелерге керекті зәкір, ауыл шаруашылығына қажетті құралдар шығарыла бастады. Мата тоқу өндірісі кең етек алды. Мата мақтадан тоқылды. Ежелгі қыш өндірісімен қатар фарфор өндірісі жедел өркендеді. Қытай фарфоры күні бүгінге дейін дүние жүзіне әйгілі. Сонымен қатар кітап басу ісі тез дами бастады. Қағаз өндіріліп, баспаханалар салынып, кітапты көптеп шығару қолға алынды. VI-VIII ғасырлар аралығында сауда жедел дамыды. Қалаларда жәрмеңкелер ұйымдастырылып, ішкі сауда күшейді. Қала саудасы тұрақты дүкендер мен жайма базарында жүргізілді. Сонымен бірге жекелеген тауарлар сатумен айналысатын базарлар да болды. Мысалы, жібек базары, дәрі-дәрмек, мал, киім, зергерлік бұйымдар сататын базарлар жұмыс істеп тұрды. Ішкі саудамен қатар, сыртқы сауда да дамыды. Монғолиямен, Оңтүстік Сібір елдерімен сауда жүргізілді. Дүние жүзіне әйгілі болған Ұлы Жібек жолымен Жоңғария, Қашғария және Жетісу, Оңтүстік Қазақстан, Өзбекстан, Түрікменстан арқылы Батыс Еуропа елдерімен сауда жасалды. Сауда керуендері Қытайдан жібек мата, шай, қағаз, алтын және күмістен жасалған тауарлар, сырлы қыш ыдыстар, дәрі-дәрмек т.б. артып, ұзақ қиырларға сапар шекті. Қытай теңіз арқылы да әр түрлі елдермен сауда жасады. Теңіз саудасының орталығы Цзяжу, Чжаньцзян, Гуанчжоу портты қалалары болды. Теңіз арқылы үнді, парсы, араб елдерімен сауда жасасты. Тынық мұхит аралдары және Жапония елімен сауда жүргізді. Сауда кеме өндірісінің өсуіне әкелді. Ірі сауда кемелері 600-700 адамға дейін алып жүре алатын дәрежеге жетті. Сауда ақша айналымын өсірді. Қытай - ежелден теңге шығарып келген ел. XI ғасырдың басында Қытайда қағаз ақша шыға бастады. V-VI ғасырларда Қытай мемлекетінде өнер, әдебиет және ғылым дами бастады. Адамдардың табиғат жөніндегі танымы кеңейіп, халық емшілігі, аспан әлемі туралы көптеген ғылыми жаңалықтар ашылды. Жоғарыда айтқанымыздай, Ежелгі Қытайда кағаз жасау, кітап шығару, шөптердің құрамын біліп, дәрілер әзірлеу ерте дамыды. Халық емшілігі ғылымы дүние жүзіне әйгілі бола бастады. Будда дінінің таралуы жаңа дүниетаным тудырып, идеалистік көзқарас қалыптасты. Материалистік танымның негізін қалаған философ Фань Чжэнь еңбегінің маңызы зор болды. Қытай жиһангерлерінің еңбегі жаңа жерлерді білуге мүмкіндік ашты. Қытай географтары Үндістанға, Орта Азия елдеріне сапар шегіп, ондағы тұрғын халықтар өмірінен еңбектер жазды. 645 жылы Үнді жеріне барған Сюань Цзянь үнді халықтарының тарихы туралы кітап жазды. Ежелгі Қытайдың сәулет өнерін аспан ғибадатханасы, Гугун сарайы, Пекин Ихеюань саябағы және басқалары сияқты көрнекті мысалдармен көрсетуге болады. Ғимараттардың түрлері (сарайлар, храмдар, тұрғын үйлер) және олардың сыртқы түрі (салтанатты, әсем, талғампаз) қытай ұлтына ғана тән эстетикалық ұмтылыстар мен құрылыс идеяларын біріктіреді. Архитектура Ежелгі Қытайдағы ғимараттарды салудағы негізгі ауыртпалық қабырғаларға емес, төбені ұстайтын раманың тіректеріне түсті. Қытайдың көркем мәдениеті даосизм мен конфуцийшілдік ілімдерінде қалыптасқан негізгі рухани құндылықтарды бойына сіңірді Даосизм Даосизм ілімі сөзбе-сөз аударғанда «жол», «жол» деп аударылатын дао принципіне негізделген.Дао – барлық бастаулардың бастамасы, «барлық нәрсені тудыратын туылмаған». Даоға сәйкес өмір ағымына қарсы тұрмай момындықпен жүру.Даосизмнің тағы бір қағидасы ву Вэй болып табылады, ол көбінесе «пассив» сөзі немесе «ағынмен жүру» ұғымымен анықталады.Әлемдегі оқиғалардың табиғаты. Ян және Инь күштерімен анықталады.Ерлік принцип - ойдың айқындығы, белсенділік және биіктік - ян күштеріне тән деп саналады, ал әйелдік - өмірдегі әлсіз, қараңғы және пассивті барлық нәрсе - инь әрекетіне жатқызылады. Назарларыңызға рахмет! жүктеу/скачать 20,81 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|