Ерте темір дәуіріндегі Қазақстан Алғашқы мемлекеттер

Ерте темір дәуіріндегі Қазақстан

Сақтар б.з.б. 1мыңжылдықта
Парсы-құдыретті еркектер
Иран-жүйрік атты турлар
Грек-азиялық скифтер
Скиф сақ заманында тайпалардың материалдық мәдениетінде қару жарақтың ат-әбзелдердің айрықша түрлері пайда болды, «скиф, сақ, аң стилі» деген атау кең таралды.
Үлкен «патша» обаларына қару-жарақ, ат әбзелдер, әшекейлер бірге жерленді.
Сақ тиграхауда, сақ парадарая, сақ хаомаварга
Исседон, Аргеппей, Аримаспы

Сарматтар б.з.б. II ғасырда қазіргі Батыс Қазақстан мен Қара теңіздің солтүстік аймағын мекен еткен.
Оларда әйелдер үстемдігі болған.
Грек, рим, тарихшылары соның ішінде Диодор, Геродот, Үлкен Плиний өз еңбектерінде жазып кеткен.
Геродот «савроматтардың» тілі скиф тілі деп жазды.
Аландар, Яньцай – көшпелі тайпалар бірлестігі. Б.з.б. 1 Мыңжылдықтың соңы мен мыңжылдықтың басында Батыс Қазақстан мен Солтүстік Кавказ даласын мекендеген.
Негізі сарматтар иран тілді ел болған. Бірақ, сарматтар мекендеген жерге ғұндардың келуіне байланысты, олар түркі тілінің ықпалына көшеді.

Ғұндарды Еуропа тарихинда хунну немесе сюнну деген атпен атаған.
Б.з.д. 209 ж. Туман атты көсемнің баласы Мөде өзін «СЕНГИР» деп жариялап,Ғұн мемлекетін құру барысында қызмет ете бастады.
Ғұндар б.з.б. IV-III ғасырларда қазіргі Манғолия мемлекетінің территориясында, Қытайдың батысынды және Оңтүстік Сібір жерлерінде көшпелі ғұн тайпаларының күшті саяси бірлестіктері қалыптасты.
Деректерге қарағанда, ғұндарі,36 ұлыстан, 24 рудан т.
Әскери жүйе құрылымы-сол, орталық, оң қанат.

Үйсіндер шамамен б.з.д 160 ж Жетісу өлкесінде мекендеді.
Жоғары билеушісі-гуньмо.
Тайпа көсемдері мен рубасылары-бектер.
Астанасы Чигучен(Қызыл аңғар).
Үйсін мемлекеті үш бөлікке бөлінді батыс, орталыұ және шығыс болып.
Үйсін құрған мемлекетке 120 мың түтін қараған, жан саны 630 мың болып, 188мың 800 сайлаулы әскер ұстаған.
Қытай тарихшысы Сыма Цян мен Бан Гудың «Хаттамасы» мен «Жылнамасында» мынадай деректер бар «Үйсін мемлекетінің жері......»
Үйсіндердің негізгі орналасқан жері-Іле даласы.
Архиалогиялық ескерткіштері іш кезеңге бөлінеді
Ерте қорымдар Қапшағай, Өтеген, Қызылеспе
Орта кезең қорымдар Қаратума, Тайғақ, Алтынемел, Талғар
Соңғы кезең қорымдары Қапшағай, Шолақжиде, Үңгірқора.

Б.з.б. II ғ. «халықтардың ұлы қоныс аударуы»
Халқы 120 мың оотбасы, 600 мың адамы, мың әскер саны 120 мың адамды құраған.
Саяси экономикасы Қытай, Рим, Парфия және Кушан елдерімен ораұтас болған.
Мемлекет орталығы Сырдариядағы Битьян қаласы.
Патшаласы Ябғу деп аталған.
Қазақстан археологы К.Аұышев бастаған экспедицияның аныұтауы б.ша қаңлылардың I ғ. Саяси орталығы Отырар қаласы тарихи деректерде «Тұрар» «Тарбан» деп аталып кеткен.
Теңгелері шығарылған аймақ-Ташкент.
А.М.Бернштармның пікірінше,Кангюйлер түрккі тілдес болған
Б.А.Литвинскийдің пікірінше, олар иран тілдес сақтар тұқымы.

Массагеттер - ежелгі грек авторларының деректері бойынша Каспий мен Арал теңізі аралығын мекендеген тайпалар тобының ортақ атауы.
Савроматтар мен сармат - тайпалары түркі халықтарының, қазақ ұлтының қалыптасу тарихына терең із қалдырған алғашқы мемлекет бірлестіктерінің бірі.
Сармат - Алан - көшпелі тайпалар бірлестігі. Б.з.б. 1 мыңжылдықтың соңы мен б.з. 1 мыңжылдықтың басында Батыс Қазақстан мен Солтүстік Кавказ даласын мекендеген.
Аорстор және Роксоландар - сармат одағына кіретін тайпалар болып табылады

Достарыңызбен бөлісу: