Фунциональдық фитоценология ғылымы дамуының негізгі кезеңдері, фитоценоздардың қалыптасуы, құрылымы. Фитоценология пәнінің мақсаты және ғылымдар жүйесіндегі орны


ЖЕР ШАРЫНДАҒЫ ӨСІМДІКТЕР ЖАБЫНЫНЫҢ ТАЗА ӨНІМІ ЖӘНЕ БИОМОССАСЫ /БАЗИЛЕВИЧ, РОДИН, РОЗОВ



бет29/43
Дата14.09.2023
өлшемі10,03 Mb.
#107233
түріҚұрамы
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   43
Байланысты:
ФУНКЦИОНАЛЬДЫҚ Фитоценология лекция

ЖЕР ШАРЫНДАҒЫ ӨСІМДІКТЕР ЖАБЫНЫНЫҢ ТАЗА ӨНІМІ ЖӘНЕ БИОМОССАСЫ /БАЗИЛЕВИЧ, РОДИН, РОЗОВ,
1970/.

Термиялық поястар, биоклиматтық облыстар

Аудан 10
/6км2

бірінші өнім құрғақ зат

Биомасса /құрғақ зат/

орташа бір жылда

барлығы
10 т бір жылда

орташа
т/га

барлығы
10 т

  1. Полярлық

  2. Бореальдық

  3. Суббореальдық ылғалдық

Жартылай құрғақ
Құрғақ

8,05
23,20
7,39
8,10
7,04

1,6
6,5
12,6
8,2
2,8

1,33
15,77
9,34
6,64
1,99

17,1
189,2
342,0
20,8
11,7

13,77
439,06
253,58
16,85
8,24

Жиыны

22,53

7,9

17,99

133,6

278,67

4. субтропикалық ылғалды
Жартылай құрғақ
Құрғақ

6,24
8,29
9,73

25,5
13,8
7,3

15,92
11,49
7,14

366,1
98,7
13,9

228,42
81,90
13,58

Жиыны

24,26

14,2

34,55

133,5

323,90

Тропикалық ылғалды
Жартылай құрғақ Құрғақ

26,50
16,01
12,84

29,2
14,1
2,0

77,32
22,59
2,62

440,4
107,4
7,0

1666,17
171,96
9,01

Жиыны

55,35

18,5

102,5 3

243,3

1347,1

Құрлық /өзендерді, көлдерді, мұз айдындарын есептемегенде/
Континенттер/тұтас/
Мұхиттар
Планета/ тұтас/

133,4
149,3
361,0
510,3

12,8
11,5
1,7
4,5

171,54
172,54
60,0
232,54

180,1
160,9
0,005
47,1

2402,5
2402,54
0,17
2402,71


КЕСТЕ 9. Әртүрлі фитоценоздардағы фитомасса, өнімділік және опад /Родин және Базилевич, 1965/



Өсімдік қауымдары

Фитомасса ц/га

Өнім ц/га
Опад ц/га

барлығы

Балауса көк масса

Көпжылд ық жер
үстіндегі масса

Жер астындағ ы масса

1

Арктикалық тундра

50

-

15

35

10

10

2

Бұтақты тундра

280

32

17

231

25

24

3

Солтүстік тайгадағы қарағайлық
/ТМД/

807

62

567

178

-

33

4

Солтүстік
тайгадағы шыршалық /ТМД/

1000

80

700

220

45

35

5

Орталық тайгадағы шыршалық /ТМД/

2600

160

1850

600

70

50

6

Оңтүстік тайгадағы қарағайлық /ТМД/

2800

140

2024

636

61

55

7

Оңтүстік тайгадағы шыршалық /ТМД/

3300

165

240

735

85

41

8

ТМД-дағы қайыңдық

2200

45

1650

505

120

70

9

Орталық
Европадағы Бучиналар

3700

50

2700

950

103

90

10

ТМД-дағы еменді орман

4000

40

3000

960

90

65

11

Шалғындық дала ТМД

250

80

0

170

137

131

12

Орташа қуаң дала /ТМД/

250

45

0

205

112

112

13

Құрғақ дала ТМД/

100

15

0

85

42

42

14

Жартылай бұташалы шөл /ТМД/

43

1

4

38

12,2

12

15

Эфемерлі –
жартылай бұташалы
шөл /ТМД/

125

18

3

104

95

94

16

Эфемерлі жартылай бұташалы шөл /Сирия

60

2

20

35

25

24

17

Қыналы-жартылай бұташалы шөл /Сирия

9,4

1,3

5,5

2,6

5,1

5,0

18

Субтропикалық жавпырақты орман

4100

120

3160

820

245

210

19

Индиядағы құрғақ саванналар

268

29

126

113

73

72

20

Ганадағы саванналар

666

83

544

39

/120
/

/115/

21

Ылғалды тропикалық орман

5000

400

3700

900

325

250

22

Брилядағы таудағы мәңгі жасыл ормандар

17241

906

13060

3275

-

-

23

Ормандағы сфагнумды батпақтар /ТМД/

370

151

179

40

34

25

24

Далалы сфагнумдылықтағы шалғындық

306

26

0

280

119

119

25

Қарасексеуілдер

538

10

41

487

120

103

26

Шөлдегі кебірлер

16

2

4

10

6,1

6

27

Тақырлардағы балдырлар қауымы

1,1

0,1

0

1,0

1,1

1,1

28

Шөптесін тоғайлар

1100

600

0

500

765

765

29

Американдық мангр-тоғайлары

1273

78

551

644

93

-

Автотрофты популяциядағы жиналған энергияның өсімдіктермен қоректенетін жануарларға /фитотрофтварға/ одан бірінші қатардағы
фитотрофтарды жейтін ет қоректілерге /сапротрофтарға/ одан сапротрофтарды жейтін екінші қатардағы ет қоректілерге ауысқанда энергия мөлшерінің бір трофикалық дәрежеден екіншіге ауысқанда шамамен 10 есе

Өсімдіктер жабынындағы азықтық пайдалы қорын дәл дұрыс есептеп шығару үшін сынақ аудандарының саны қанша болуы керек деген сұрақтар туады. Фитомассаның +- 10% дәлдікпен анықтау үшін 1 м2- ден 10 сынақ ауданынан алған жеткілікті немесе 4 м2-ден алатын болсақ 3-4 сынақ ауданы жеткілікті деп саналады. Фитоценоздың структурасына байланысты сынақ ауданының саны көпте, азда болуы мүмкін. Дәлірек мәліметтер алу үшін ондаған кейде тіпті жүздеген сынақ аудандарын алу қажет.
Пішенді /укос/ үлпілдеген –құрғақ жағдайында таразыға өлшеп 1 м2 тиісті, сосын 1 гектарға тиісті азықтық массаның орташа санын есептеп шығарады. Бұл көрсеткіштер географиялық аймақтарға және жайылымдықтың типтеріне байланысты өзгеріп отырады. Мысалы, бір ірі қара малды ұстау үшін шөлді-далада –4,0-5,0 га, ал шөлдегі жайылмдықтарда 6-8 га жер керек. Бір қойға жоғарыда көрсетілген аудандардан төрт есе кем керек.
Жайлымның сиымдылығын қой-күн, қой-ай, сиыр-ай, жылқы-күн, жылқы-ай деп есептеп шығарады. Бұл көрсеткішті мына формуланы пайдаланып есептеуге болады. Егер жануарлардың бір түріне азықтың қаншаға жететіндігін білгіміз келсе:
1/ Е =АхБхВ/П;
Ал егер жануарлардың бір түрі азықтың қанша айға жететіндігін білгіміз келсе онда төмендегі формуланы пайдаланамыз.
2/ Е= АхБхВ/Пх30;
Бұл формуладағы Е-жайлымның сиямдылығы, А-жайлымды пайдалану кезеңіндегі фитомасса мөлшері /кг/га/, Б- ұтымды пайдалану коэфиценті, В- жайлым ауданы /га/, П- жануарлардың белгілі бір түріне бір тәулікке қажетті азық /кг/.
ФИТОЦЕНОЗДЫҢ ДИНАМИКАСЫ
1. Фитоценоздың динамикасы туралы жалпы түсінік 2. Қарапайым және күрделі алмасулардың компоненттері.

  1. Қарапайым алмасулардың топталуы (таблица)

  2. Фитоценоздың эволюциясы.

  3. Сукцессия туралы түсінік.

  4. Катализмдер

Фитоценоздар және олардан құралатын өсімдіктер жабыны бүтіндей еш уақытта біркелкі болып қалмайды. Өсімдіктер қауымы өте динамикалық құбылыс. Олардың динамикалылығының кейбір жақтары туралы фитоценоздардың тәуліктік, маусымдық және әртүрлі жылдардағы өзгерулерін өткен лекциялардың бірінде /4-ші тарауда/ айтқанбыз. Ол өзгерістер қайтқыш, яғни бастапқы қалпына келетін өзгерістер болатын. (Флуктуациялық)
Бірақ өсімдіктер қауымы құрамының және структурасының бір орташа дәреже айналасында таза бастапқы қалпына келетін өзгерістермен қатар басқада кері дамымайтын, қайталамайтын өзгерістер болады. Фитоценоздар структурасының кері дамымайтын, қайталамайтын /немесе ұзақ циклді/ ішкі және сыртқы себептерге байланысты өзгеруін фитоценоздардың динамикасы деп атайды.
Қарапайым алмасуларды топтастырғанда 1) сукцессия/ бір фитоценоздың орнын екінші фитоценоз басып алмастыруы/, 2) фитоценоздар эволюциясы және 3) катапклизмдер/ астан-кестен өзгеріс/ олардың ірі бөлімдері болып саналады.
Күрделі алмасулардың компоненттері болып фитоценоздар эволюциясы сингенез гректің Syn- бірге, және Genesis – шығу фитоценоздың қалыптасу процесі эндоэкогенез гректің endon- ішінде, oikos- үй, орын және Genesis- шығу; табиғатқа немесе антропогендік факторларға байланысты түгел ландшафтың даму процесінің салдарынан болатын антропогендік сукцессия жатады.
ҚАРАПАЙЫМ АЛМАСУЛАРДЫҢ ТОПТАЛУЫ.
Геоботаника ғылымынва еңбегі сіңірген атақты ғалымдардың /Сукачев, 1954, Рошенко, 1961, Александрова, 1964, Ниценко, 1965/ жұмыстарын негізге алып және өздерінің мәліметтеріне сүйене отырып Б.М. Миркин, Г.С. Розенберг /1978/ өсімдіктер жабынындағы қарапайым алмасулардың топтасуын /классификациясын/ берді /сурет №19/.
Алмасулардың топтасуындағы оның ең ірі бөлігі ретінде алмасу класы қабылданған. Оның маңызды белгісі-өзгеру сатысының бір ізбен жүретіндігімен бөлінеді.
Бірінші класс –фитоценоздың эволюциясы бұған кіретін өзгерістердің нәтижесінде табиғатта бұрын болған фитоценоздар типі қалыптасады.
Екінші класс – сукцессия-өзгерістер ақырындап жүреді, соның нәтижесінде өсімдіктер жабынының басқа учаскелелерінде кездесетін фитоценоздар пайда болады.
Үшінші класс- каталлизмдер / астан –кестен өзгеріс/ - бұлардың табиғаты басқа, өсімдіктерге кенеттен кейбір факторлардың әсер етуі нәтижесінде балады. Солның салдарынан бұрін тіршілік етіп жатқан фитоценоз жарымжартылай немесе түгелдей жоғалады.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   43




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет