ГОСУДАРСТВО В РЕШЕНИИ ПРОБЛЕМ ПТИЦЕВОДСТВА

 

500 

-

 

налоговая  система  должна  предоставлять  субъектам  ряд  льгот,  однако  целесообразно 

предусматривать более низкие налоговые ставки с небольшим числом исключений, а не высокие 

ставки с множеством исключений. 

Оказание  прямой  финансовой  поддержки  птицеводческой  отрасли  по  сохранению, 

поддержанию,  модернизации  и  обновлению  производственного  потенциала  должно 

осуществляться в разных формах и складываться из следующих частей: 

-

 

регулирование цен на различных этапах маркетинговой деятельности; 

-

 

поддержка  доходов  птицеводов  –  прямые  или  непрямые  денежные  трансферты  между 

государством и производителями; 

-

 

поддержка в приобретении сырья; 

-

 

предоставление льготных кредитов; 

-

 

стимулирование  роста  эффективности  производства  путём  поддержки  развития 

инфраструктуры; 

-

 

поддержка маркетинга продукции; 

-

 

разработка программы развития рынка; 

-

 

оказание помощи в страховании имущества; 

-

 

развитие залоговых операций; 

-

 

повышение ввозных таможенных пошлин на продовольствие, готовых к потреблению; 

-

 

сохранение  дотаций  на  дефицитную  продукцию  птицеводства  с  учётом  зональных 

условий её производства и специализации хозяйств; 

-

 

создание оптовых рынков, проведение аукционов; 

-

 

организация целевого лизинга оборудования; 

-

 

проведение  государственных  целевых  программ,  принятых  ранее  и  не  реализуемых  в 

настоящее время. 

В  ближайшие  годы  следует  создать  систему  информационно-консультативного 

обслуживания птицеводства, доступную для всех участников птицеводческого рынка. На первом 

этапе  она  должна  работать  преимущественно  при  поддержке  государства,  в  последующем  –  на 

рыночной основе. 

Из  приведённого  ясно,  что  без  существенной  корректировки  экономической  политики 

государства в отношении птицепроизводителей, обеспечивающей реализацию главного двигателя 

предпринимательства  –  личного  интереса,  значительное  повышение  эффективности  работы 

птицеводческого сектора в ближайшей перспективе невозможно. [3] 

 

Список использованных источников: 

1.  Айдаров  Т.А.,  Сатымбекова  К.Б.  Государство  в  решении  проблем  птицеводства 

Казахстана. Сборник трудов МНПК, г Тамбов, Россия, 30.09. 2013г.

 

2.  Айдаров  Т.А.,  Сиязбеккызы  Б.  Құс  шаруашылығы  өнімдері  нарығын  мемлекеттік 

реттеудің тиімділігін арттыру механизмі. Труды МНПК университет «Мирас», 2014. 

3.  Айдаров  Т.А.,  Искаков  К.К.  Перспективы  повышения  конкурентоспособности 

казахстанского  сельского  хозяйства.  Труды  МНПК.  «Ауезовские  чтения  -  12»,  Шымкент,  2014, 

март. 

 

Досмуратова  Э.E. 

Аширбаева С.Б. 

Южно-Казахстанский государственный университет  им М. Ауезова,  

Шымкент, Казахстан 

 

УЧАСТИЕ НЕПРАВИТЕЛЬСТВЕННЫХ ОРГАНИЗАЦИИ 

 В ПРОБЛЕМЕ ЗАНЯТОСТИ ЮКО 

 

Трудовые ресурсы – это трудоспособная часть населения, которая по возрасту и состоянию 

здоровья  способна  производить  материальные  и  духовные  блага,  а  также  оказывать  услуги. 

Трудовые  ресурсы  включают  экономически  активное  население  (фактически  занятые  и 

безработные),  а  также  незанятое  по  тем  или  иным  причинам  (экономически  неактивное 

население). 

 

501 

Безработица  представляет  собой  макроэкономическую  проблему,  оказывающую  наиболее 

прямое  и  сильное  воздействие  на  каждого  человека[1].  Потеря  работы  для  большинства  людей 

означает  снижение  жизненного  уровня  и  наносит  серьезную  психологическую  травму.  Поэтому 

неудивительно, что проблема безработицы часто является предметом политических дискуссий. 

Наиболее угрожающим фактором роста безработицы и массового высвобождения людей из 

производства  является  развал  межхозяйственных  связей  и  свертывание  по  этой  причине 

производства  на  крупных  и  сверхкрупных  предприятиях  первого  подразделения.  Разрыв 

горизонтальных  экономических  связей,  нарушение  договорных  обязательств  по  поставкам 

продукции сопровождаются снижением объемов продукции, сокращением числа рабочих мест и 

работающих.  Перестройка  системы  управления  и  политического  устройства  общества 

сопровождается  сокращением  числа  занятых  на  руководящих  должностях  в  аппаратах 

государственного  управления,  в  армии.  Возникает  специфический  вид  безработицы  среди  лиц 

высокой  квалификации,  профессионально  непригодных  к  использованию  в  низовых 

хозяйственных звеньях производственной и непроизводственной сфер. 

        С  переходом  Республики  Казахстан  к  рыночным  отношениям  в  статистическом  анализе 

помимо  категории  «трудовые  ресурсы»  стала  использоваться  и  категория  «экономически 

активное население» (фактически занятые и безработные  – рабочая сила). Но для интегральных 

расчетов  по-прежнему  используется  категория  «трудовые  ресурсы»,  поскольку  она  включает 

помимо  фактически  занятых  и  безработных  тех,  кто  трудоспособен,  но  по  тем  или  иным 

причинам фактически не занят в общественном производстве[2]. 

Экономически неактивное население составляет в 2014 г. 502 тыс. чел.  

 

Таблица 1 – Трудовые ресурсы ЮКО 2010-2014 гг. 

 

Трудовые ресурсы 

тыс. 

чел.  

Экономически 

неактивное 

население 

Экономически активное население 

из них: 

Итого 

Безработные 

Занятые 

из них: 

Итого 

наемные  

работники 

самостоятельно    

занятое 

население 

2010 

448,3 

1 118,6 

74 

1 044,6 

558 

486,6 

2011 

463,7 

1 132,7 

75 

1 057,6 

545,2 

512,4 

2012 

465,7 

1 160,1 

68,4 

1 091,7 

577,7 

514 

2013 

473,7 

1 198,3 

68,4 

1 129,8 

595,6 

534,2 

2014 

502 

1243,4 

69,7 

1 173,7 

620,2 

553,4 

Примечание: ru.ontustik.gov.kz 

 

 

В  статистике  естественное  движение  трудовых  ресурсов  определяется  как  изменение  их 

численности,  не  связанное  с  процессом  миграции  населения  (вступление  в  трудоспособный 

возраст  подростков;  привлечение  к  занятости  пенсионеров,  а  также  лиц  моложе  16  лет; 

естественное выбытие за счет смертности лиц трудоспособного возраста, перехода на пенсию или 

инвалидности лиц трудоспособного возраста и т.д.). 

 

Изменение  численности  трудовых  ресурсов  за  счет  миграции  –  это  так  называемое 

механическое движение трудовых ресурсов. 

        Экономически  активное  население  (ЭАН)  региона  возрастает,  и  составило  в  2014  г.  1243,4 

тыс. чел[3].  

Из них занятые составляют 

 

273,8тыс. чел. (среди них наемных работников 620,2 тыс. чел., а 

самостоятельно занятых 553,4 тыс. чел.), безработные – 68,4 тыс. чел.  

Численность занятых увеличивается, а безработных – уменьшается как в абсолютном, так и 

в  относительном  выражении.  За  5  лет  с  2010  до  2014  года  численность  занятого  населения 

возросла с 88 до 94%, а численность безработного населения сократилась с 12 до 6%[4]. 

 

 

 

502 

Таблица 2 – Распределение безработного населения ЮКО по полу 

№ 

Годы 

Пол 

Женщины 

Мужчины 

1 

2010 

43,8 

30,2 

2 

2011 

45,0 

30,0 

3 

2012 

39,2 

29,2 

4 

2013 

36,5 

31,9 

5 

2014 

41,5 

28,2 

 

Доля женщин в общей численности безработных к 2014 году составила 59,5.% она выросла 

на 0,3% по сравнению с 2010 годом.  

Отмечаются  существенные  различия  в  соотношении  численности  и  удельного  веса 

работников  по  статусу  занятости  в  городах  и  селах  Казахстана.  В  период  1991–2009  гг. 

происходит  сокращение  численности  занятого  городского  населения  на  802,7  человек,  а  также 

удельного  веса  –  на  7,6  пункта.  При  этом  отрицательная  динамика  отмечается  у  наемных 

работников  –  на  1345,6  человек,  доли  –  на  14,1  пункта.  У  самостоятельно  занятого  городского 

населения  наблюдается  увеличение  численности  на  542,9  человек,  удельного  веса  –  на  14,1 

пункта. 

 

Таблица 3 – Доля молодежи среди безработного населения 

№ 

Годы 

Молодежь в возрасте 15-24 года 

Доля молодежи, % 

1 

2010 

11,4 

15,3 

2 

2011 

10,5 

14,0 

3 

2012 

4,1 

5,9 

4 

2013 

3,5 

5,1 

5 

2014 

1,9 

2,7 

   

Доля  молодежи  в  возрасте  15-24  года  в  общей  численности  безработных  к  2014  году 

составила 2,7%, она уменьшилась на 12,6% по сравнению с 2010 годом.  

Анализ  данных  показывает,  что  в  структуре  само  занятого  населения  ЮКО  выделяются 

следующие категории: 

1.

 

  работающие  на  сдельной  работе,  где  ежедневная  (ежемесячная)  оплата,  без  каких 

либо гарантий на постоянную работу, социальных, пенсионных отчислений  - 41,0% . 

2.

 

работающие на базаре, где ежедневный заработок зависит от продажи - 28,3%. 

3.

 

работающие сдельно, оплата ненормированная – 20,0%. 

Длительность работы само занятого населения на базарах и улицах области: 

1.

 

более 10 лет – 14,9% (45 чел.) 

2.

 

4-6 лет – 11,9% (36 чел.) 

3.

 

2-4 года – 10,9% (33 чел.) 

4.

 

около 2 лет – 10,9% (33 чел.). 

  Как  видно,  данная  категория  само  занятого  населения  вполне  адаптировалась  к 

экономическим условиям данного вида заработка.  

  Динамика смены временного трудоустройства респондентами показывает, что если 32,7% 

-  находятся  в  режиме  временного  найма  (в  основном,  респонденты,  работающие  в  различных 

сферах  формального  и  неформального  сектора  экономики),  то  27,4%  находятся  в  постоянном 

поиске  трудоустройства.  Для  20,2%  опрошенных  (в  основном,  молодежь)  это  первый  опыт 

сдельной работы. 

Само занятая категория населения — более мобильные и достаточно приспособившиеся к 

новым  экономическим  условиям  люди.  В  среднем  социальная  незащищенность  само  занятого 

населения  проявляется  не  только  в  отсутствии  доступа  к  некоторым  базовым  трудовым  и 

социальным гарантиям, но и в большей продолжительности их труда. 

Некоммерческие  организации  могут  работать  по  заказу  государства,  предоставляя 

социально  значимые  услуг  на  конкурсной  основе.  Они  также  могут  самостоятельно  определять 

виды  и  объем  оказываемых  ими  социальных  услуг,  как  платных,  так  и  бесплатных 

(финансируемых за счет пожертвований бизнеса и частных лиц). 

 

 

503 

62,7

14,7

14,7

8,0

36,8

24,6

21,1

19,3

43,8

32,5

11,3

10,0

15,0

8,0

14,0

5,0

35,7

19,0

33,3

11,9

57,0

30,0

3,0

18,0

55,9

29,4

2,9

17,6

0,0

10,0

20,0

30,0

40,0

50,0

60,0

70,0

Созак

Мактарал Туркестан Шымкент Шымкент Қазығұрт Казыгурт

01.  Да, но это работа сдельная – ежедневная

(ежемесячная) оплата моих услуг, без каких либо

гарантий на постоянную работу, социальных,

пенсионных отчислений

02.  Да, работа сдельная, но оплата разная в

разные дни, не уверен (а), что буду работать

здесь длительное время

03.  Да, стою на базаре – заработок зависит от

продажи

04.  Да, но работа сезонная – придется искать

другую

 

   

Рисунок 1. Количество само занятого населения ЮКО 

 

НПО, отражая интересы различных, в том числе незащищенных групп населения, играют 

важную роль в развитии демократии. Они занимаются защитой прав человека, через механизмы 

общественной  экспертизы  и  контроля  способствуют  прозрачности  и  эффективности  работы 

государственных служб. 

Некоммерческий  сектор  вносит  прямые  и  косвенные  вклады  в  экономическое  развитие. 

Прямые  вклады  связаны  с  тем,  что  негосударственные  некоммерческие  организации 

обеспечивают  занятость,  покупают  и  производят  товары  и  услуги,  необходимые  для  их 

деятельности, стимулируя тем самым совокупный спрос и увеличивая совокупное предложение. 

При  этом  НПО  могут  работать  в  нишах,  которые  при  естественном  положении  на  свободном  и 

конкурентном рынке не заинтересовали бы коммерческий сектор, поскольку они дают слишком 

маленькие нормы прибыли. 

Деятельность  НПО  помогает  улучшить  показатели  уровня  образования  и  здоровья  нации, 

что,  согласно  современным  исследованиям,  увеличивает  эффективность  экономики  и 

обеспечивает более высокие темпы экономического роста. Улучшая социальный климат в стране, 

некоммерческие  неправительственные  организации  вносят  вклад  в  обеспечение  социальной  и 

политической  стабильности,  которые  являются  необходимыми  условиями  опережающего 

экономического развития[5]. 

По  своей  экономической  роли  и  с  точки  зрения  обеспечения  занятости  населения 

некоммерческий сектор во многом схож с малым бизнесом. Дополнительно он выполняет важную 

социально-психологическую  функцию  поддержки  своих  сотрудников  и  добровольцев,  активно 

вовлекая  в  экономическую  деятельность  социально  уязвимую  часть  населения  (инвалиды, 

родители детей – инвалидов, безработные женщины старших возрастов и т.п.). Некоммерческий 

сектор вносит вклад в повышение качества принимаемых решений в области государственного и 

муниципального  управления,  а  также  в  укрепление  контроля  за  их  реализацией.  Большое 

значение  имеет  также  контроль  со  стороны  общественности,  в  первую  очередь  ассоциаций 

потребителей  и  экологических  организаций,  за  деятельностью  бизнеса.  Все  более  очевидной 

становится активная роль НПО в международных отношениях[6]. 

 

Список использованных источников: 

1. Назарбаев Н.А. «Послание - 2050», проект «Специальная экономическая зона» «Западные 

ворота Казахстана». Астана, 2014 год 

2. Указ Президента Республики Казахстан Назарбаева Н.А. от 2010 года  «Государственная 

Программа  по  форсированному  индустриально-инновационному    развитию  Республики 

Казахстан на 2010 - 2014 годы».  Астана,  2010 год -  144 с.  

 

504 

3. Айдарова А.Б., Досмуратова Э.Е., Абишева А.У. Роль НПО в решении проблем занятости 

Южно-Казахстанской области. Вестник КазНУ. Серия экономическая. №6 (106). 2014г. 

4.  Правовые  вопросы  структуры  и  деятельности  международных  организаций:  учебное 

пособие/под ред. Е.А. Шибаевой. М., 2008.  

5. Специализированные учреждения ООН в современном мире/под ред. Г.И. Морозова, В.Г. 

Шкунаева, В.М. Шундеева. М.: «Наука», 2006.  

6. Энциклопедия международных организаций/под ред. Л.Н. Галенской. Т.2. СПбГУ, 2006.  

 

Әбенов Е.М. 

Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ 

«Менеджмент» кафедрасының аға оқытушысы 

Қабылдин А.  

Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ 

«Мемелекеттік және жергілікті басқару»  

мамандығының 4-курс студенті 

 

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА МЕМЛЕКЕТТІК ҚЫЗМЕТ ТИІМДІЛІГІН 

АРТТЫРУДЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ-ЭКОНОМИКАЛЫҚ МЕХАНИЗМДЕРІ 

 

   Қазақстан  экономикасын  бәсекеге  қабілеттілігін  арттыру  факторларының  бірі  - 

мемлекеттік  қызметтің  тиімділігін  арттыру  механизмін  жетілдіру  болып  табылады.  Өйткені 

мемлекет  бәсекеге  қабілетті  болуы  үшін  оның  құрамындағы  әрбір  мекеме,  әрбір  ұйым,  өз 

кезегінде әрбір сол мекемеде қызмет ететін маманның іс-әрекеті мен қызметі де бәсекеге қабілетті 

болуы  тиіс.  Ал  маманның  бәсекеге  қабілетті  болуы  кез  келген  салада  сапалы  қызмет  етуге 

байланысты. Мемлекеттік саясат тікелей мемлекеттік қызмет арқылы жүзеге асырылатындықтан, 

мемлекеттік қызметті ұдайы жетілдіру — мемлекеттік маңызы бар мәселелер қатарында тұрады.   

  Мемлекеттік  басқару  органдары,  ең  алдымен,  мемлекеттік  басқару  қызметін  атқаратын 

күрделі  механизмдер  жүйесі.  Мемлекеттік  басқару  дегеніміз  –  адамдардың  әлеуметтік  қызметі 

және соның негізінде қалыптасатын қоғамдық қарым-қатынастар деп түсіндіріледі. Ол әлеуметтік 

ортада жүзеге асырылып, әлеуметтік ортаның ықпалын, әсіресе, қоғамның әлеуметтік құрылымы 

тарапынан  өзіне  тигізетін  ерекше  мәнді  ықпалын  басынан  өткізеді.  Мемлекеттік  басқаруды 

ғылыми  тұрғыдан  танып-білуде  әлеуметтану  әдістерінің  рөлі  барынша  түсінікті.  Мемлекеттік 

басқару қоғамның қандай да бір жекелеген саласына ғана қатысты бола алмайды.   

  Мемлекеттің әрбір саласына мемлекеттік органдардың ерекше түрлері сәйкес келеді. Осы 

орайда,  мемлекеттік  қызметтің  маңызы  айқындалады:  мемлекеттің  конституциялық  негізде 

баянды  етілетін  азаматтардың  мемлекеттік  органдар  мен  оның  аппаратындағы  мемлекеттік 

басқаруды, басқа да мемлекеттік міндеттер мен қызметтерді атқаруды жүзеге асыратын кәсіптік 

қызметі.  

   Еліміздің  инновациялық  даму  жағдайында  «электронды  үкіметтің»  енгізілуі  мемлекеттік 

қызметтерді  оңай  әрі  оперативті  алуға  азаматтарға  мүмкіндік  береді.  ҚР  электронды  үкімет 

порталы көрсетілетін мемлекеттік қызметтерді бірізді ыңғайлы жүйеге келтіру үшін «бір терезе» 

принципіне негізделген жүйе [1]. 

  Елбасы  Н.Назарбаев  Қазақстан  тәуелсіздікке  ие  болған  кездердің  бірінші  жылдарында 

әзірленген  Қазақстанды  2030  жылға  дейін  дамыту  стратегиясында  Қазақстан  Республикасының 

қазіргі уақытқа сай нарықтық экономикасы, тұрақты саяси жүйесі, ашық әрі толенрантты қоғамы 

бар мемлекет ретіндегі оң имиджін қалыптастыруды Қазақстанның ұзақ мерзімді басымдықтары 

ретінде белгілеген. Ал, 2011 жылы «Қазақстан Республикасы мемлекеттік қызметі жаңа моделінің 

тұжырымдамасы»  қабылданды.  Онда мемлекеттік  қызмет жүйесіндегі  ағымдағы  ахуалды  талдау 

ұсынылған,  Қазақстан  Республикасы  мемлекеттік  қызметінің  жаңа  моделін  қалыптастырудың 

негізгі  бағыттары  мен  оны  іске  асырудың  түйінді  тетіктері айқындалған. Мемлекеттік  басқару 

жүйесінің  бәсекеге  қабілеттілігін  және  халыққа  сапалы қызмет  көрсетуді қамтамасыз  етудің  аса 

маңызды  факторы  болып  -  меритократия,  тиімділік,  нәтижелілік,  транспаренттік  және  қоғамға 

есептілік қағидаттарына негізделген мемлекеттік қызмет жүйесін кәсібилендіру табылатыны хақ.  

  Елбасының  2012  жылғы  27  қаңтардағы  «Әлеуметтік-экономикалық  жаңғырту  - 

Қазақстан  дамуының  басты  бағыты»  атты Қазақстан  халқына  жолдауында,  халықаралық 

тәжірибені  ескере  отырып,  әкімшілік  реформаны  қарқынды  жүргізу  ретіндегі  төртінші 

 

505 

мәселесінде «Тұрғындарға мемлекеттік қызмет көрсетудің сапасын арттыру қажет, бұл сыбайлас 

жемқорлыққа  қарсы  тұру  мен  азаматтардың  мемлекеттік  органдардың  қызметіне  сенімін 

арттырудың маңызды қыры», -деп атап өтті.[2] 

   Мемлекеттік  қызмет  «ұлтқа  (қоғамға)  қызмет  ету»  ұғымының  синонимі  болуға  және 

мемлекеттік қызметтерді тұтынушы болып табылатын халыққа бағытталуға тиіс. 

  Мемлекеттік қызмет саясаттану, мемлекеттік басқару теориясы, әкімшілік басқару сияқты 

ХХ ғасырдың ғылыми бағыттағы элементтердің синтезі ретінде адамзаттың саяси құқықтық және 

әлеуметтік  мәдени  дамуын  көрсетеді.  Салыстырмалы  талдау  Еуропа  елдерінің  саяси-әкімшілік 

жүйелері  солтүстік-американдық  дәстүрден  ерекшеленетінін  көрсетеді.  Мемлекеттік  қызметтің 

демократиялануы халықтың егеменділіктің салдары ретінде, сондай-ақ «мемлекеттік» ұғымының 

мазмұнының  өзі  «қоғамдық»  қызмет  мағынасында  және  институционалды  дайындау  процесінде 

көрініс табатын, әрбір елдің өзіндік ерекшеліктеріне байланысты. Франция, Нидерланды, Дания, 

Ұлыбритания  сияқты  унитарлы  мемлекеттердің  өзгешелігі, басқарудың  екі  нұсқасы  арасындағы 

ауыспалы тепе-теңдік, яғни, бір жағынан жалпы ұлттық тәртіпті орнататын орталықтанған билік, 

екінші жағынан жергілікті құрылым ерекшеліктерін ескеретін, орталықсыздандыру. 

  Мемлекеттік  басқару  тарихына  көз  жүгіртер  болсақ,  ХІХ  ғасырдың  соңында  көптеген 

индустриалды  дамыған  мемлекеттер  тиімділік  пен  өнімділікті  анықтауға  тырысқан  болатын. 

АҚШ  алғашқылардың  бірі  болып,  тиімділікті  арттыру  мәселелерін  қарастырып,  оны  шешуді 

қолға  ала  бастады.  Итермелеуші  факторлардың  негізгісі  қоғам  мемлекеттік  қызметтің,  әсіресе, 

жергілікті  деңгейде  тиімділік  төмендігіне  алаңдағаны  болды.  Көптеген  қалаларда  жергілікті 

деңгейде  өнімділікті,  еңбек  нәтижелігін  арттыруға  бағытталған  қозғалыстар  жүріп  жатты. 

Кейіннен  бұл  процесс  жоғары  мемлекеттік  органдар  дәрежесіне  дейін  көтерілді.  Осылайша, 

АҚШ-та жалпыұлттық тиімділік бюросы құрылды[3].  

   Стратегиялық  мақсаттарға  табысты  қол  жеткізу  мен  бәсекеге  қабілетті  дүниежүзінің 

алдыңғы қатарлы елдерінің қатарына ену бойынша басымдықтарды жүзеге асыру үшін Қазақстан 

Республикасының  Президенті  Н.Ә.Назарбаевпен  2006  жылдың  қыркүйек  айында  мемлекеттік 

басқару  жүйесін  жетілдіруге  бағытталған  әкімшілік  реформалары  бастама  алды.  Елбасы 

Қазақстан Республикасы Парламенті сессиясының ашылуында «Корпоративті басқару, ашықтық 

және  қоғам  алдында  есеп  беру  қағидаттарын  шетелдің  озық  үлгілерін,  тәжірибелерін  қолдана 

отырып, мемлекеттік басқаруды жаңғыртуымыз керек» деп атап көрсеткен болатын. 

  Мемлекеттік  қызметтің  тиімділігін  арттыру  үшін  мемлекеттік  қызметшілердің  біліктілік 

сапасын көтеріп, қоғамда оң престижін қалыптастыру қажет.  Елбасы Н.Назарбаев елімізде  ашық 

әрі толенрантты қоғамы бар мемлекет ретіндегі оң имиджін қалыптастыруды Қазақстанның ұзақ 

мерзімді  басымдықтары ретінде  белгілеген.    Қазіргі  кезде  мемлекеттік  қызметшінің  төзімділігін 

арттыруға,  оның  оң  имиджін  қалыптастыруға  бағытталған  жұмыс  кез  келген  ұйымда  жаппай 

жүзеге  асырылуда.  Атап  айтқанда,  кез  келген  деңгейдегі  мемлекеттік  қызметшілерді  қайта 

даярлау  және  олардың  біліктілігін  арттыру  курстарының  тақырыптар  тізіміне  конфессияаралық 

келісім  және  діни  экстремизмге  қарсы  тұру,  конфессияаралық  қарым  —  қатынастардың 

теоретикалық  —  әдістемелік  негіздері,  этносаралық  қарым  —  қатынастарды  басқару,  т.б. 

тақырыптар  енгізілген.   Бүкіл  Қазақстан  аумағында  қызмет  ететін  мемлекеттік  қызметшілердің 

төзімділігін арттыру мәселесі мемлекеттік деңгейдегі мәселелер қатарында. 

   Мемлекеттік  қызметшілердің  төзімділігін  қалыптастыру  мен  дамытуға  ықпал  ететін 

факторлардың үш тобын атап өтуге болады. 

   Біріншіден,  мемлекеттік  қызметшілердің  төзімділігін  қалыптастыруға  жалпы  әлеуметтік 

және  кәсіби  контекст  ықпал  етеді.  Қоғам,  оның  кез  келген  саласы  кәсіптенген  мамандарда 

төзімділік  көріністеріне  деген  қажеттілігі   қаншалықты  деңгейде  бар  екендігінің,  аталған 

көріністерге  баға  беріп,  қызмет  субъектісін  төзімділік  көріністеріне  ынтылындыра  алуының 

маңызы зор. 

   Екіншіден,  кез  келген  саланың  қызметкеріне  белгілі  бір  талаптар  қалыптасуына  негіз 

болатын тиісті нормалардың, төзімділік эталондарының бар болуының және аталған нормалардың 

түзетілуінің ролі зор. 

   Үшіншіден,  мемлекеттік  қызметші  тұлғасының  бағытталынуы,  оның  себептерінің, 

құндылықтарының  бағдары,  сатылылығы,  сондай-ақ  мемлекеттік  қызметшіде  төзімді  өзара 

әрекеттесу  саласындағы  білімдер  мен  дағдылар  жүйесінің  қалыптасқандығы   төзімділікті 

қалыптастыру мен дамытудың маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. 

 

506 

   Мемлекеттік  қызметке  азаматтар  қабылданарда,  тест  тапсыру  сынағынан  өтеді. 

Жасыратыны  жоқ,  кейбір  қызмет  орындарына  тамыр-таныс  арқылы  жұмысқа  кіріп  жатқанын 

естіп  жүреміз,  баспасөзде  жазып  жатады.  Жауапқа  тартылып  жатқан  лауазым  иелері  де  бар. 

Сондықтан бұл салада жетілдіруді қажет ететін мәселелер аз емес. 

   Жалпы,  әлем  елдері  бойынша  алсақ,  мемлекеттік  қызметтің  тарихы  терең,  мыңдаған 

жылдарға  кетеді.  Мысалы,  Қытайда  қызметке  алынатын  адамды  сынақтан  өткізген  кезде,  оны 

қабылдаушы  мекеме  де,  комиссия  мүшелері  де  білмейді.  Ол  адамның  тек  қана  коды  болады. 

Барлық  сынақтан  өткен  соң,  кім  екені  анықталады.  Бұл  жерде  жемқорлық,  таныс  арқылы  өтуге 

жол берілмейді.  Кейбір елдерде,  бір  рет  сынақтан  өтіп,  мемлекеттік қызметке  қабылданған  соң, 

мекеме ішіндегі ауыс-түйістер жұмыс істеген жерінің мінездемесі, сондай-ақ онымен әңгімелесу, 

эссе  жазу,  өзінің  қызметі  мен  тәжірибесін  көрсету  арқылы  жүзеге  асырылады.  Біздің  елде  де 

қызметте  жоғарылау  сол  адамның  қабілетіне,  білімі  мен  біліктілігіне  қарай  болса,  мемлекеттік 

қызметте кәсіби шеберлігі мықты азаматтар қалыптасар еді. 

   Қазіргі  таңда,  мемлекеттік  органдар  мен  мемлекеттік  қызметшілердің  қызмет  тиімділігін 

арттыру  бойынша  талдаулар  мен  зерттеулер  саны  көптеп  кездеседі.  Тиімділік  теориясының 

дамуына  экономика,  басқару  және  мемлекеттік  басқару  теориялары  зор  үлес  қосады.  Алайда, 

бағалау  көп  жағдайда  көрсеткіштер  және  аттестациялау  түрінде  жүргізіліп  келеді.  Бағалаудың 

мұндай түрлері мемлекеттік қызметшілер тарапынан ресмилік деп, олардың еңбегіне сай жалақы 

алуына  еш  әсерін  тигізбейді  деп  қабылданады.  Осылайша,  мемлекеттік  органдар  жұмыс 

нәтижелігін, тиімділігін арттыру, мемлекеттік қызметтің кадрлық әлеуетін қалыптастыру, қолдану 

мен дамытудың маңызы арта түсті. 

   Ендігі кезек Елбасы атқаруды тапсырған реформалар арқылы кәсіби мемлекеттік қызметті 

жаңа  сапаға  шығару.  Ал бұнда  не жаңалықтар қамтылады? Экономика  ғылымдарының  докторы 

Мырзагелді  Кемелдің  айтуынша,  мемлекеттік  қызметшілерге  қатысты  реформада  ең  алдымен 

жалақыны  қызмет  нәтижесіне  қарай  төлеу  мәселесі  өзекті  болып  табылады.  «Бұл  мемлекеттік 

қызметтің  абыройын  көтереді.  Қолынан  жұмыс  келмейтіндер  амалсыз  орнын  босатады.  Сөйтіп, 

кешегі  Кеңес  заманынан  келе  жатқан  теңгермешіліктен  құтыламыз.  Екінші  мәселе,  қызметтік 

пәтер  беру  деген  өте  дұрыс  мәселе  дер  едім.  Өйткені  баспана  мәселесі  шешілген  қызметкер еш 

нәрсеге  алаңдамай,  өз  жұмысына  құлшына  кірісері  хақ.  Бұл  өте  дұрыс  шешім.  Сондай-ақ  жаңа 

этикалық  ережелерді  енгізудегі  оңды  қадам.  Расында,  мемлекеттік  қызметтің  жаңа  этикалық 

кодексін  жасайтын  кез  пісіп  жетілді»,  -  дейді  Мырзагелді  Кемел.  Оның  пайымынша,  Елбасы 

ұсынған  «100  нақты  қадам»  елімізде  «2050  -  стратегиясын»  жүзеге  асыру  мен  Қазақстан 

мемлекеттілігін нығайтуға, жолдан адаспауға, күрделі кезеңнен сенімді өтуге жағдай туғызатын, 

«аурулардың  сыртқы  белгілерін»  сылап-сипап  қою  емес,  оларды  «жүйелі  емдеу»  болып 

табылатын қоғам мен мемлекетті түбегейлі қайта өзгертуге негіз қалайтын жоспар.  

   Мемлекеттік  қызмет  институционалдануының  шетелдік  тәжірибесінің  нәтижелерін 

келтіре  келе,  кешенді  және  координацияланған  процесс  әдістерін  талап  ететінін  атап  өту  керек. 

Ең маңыздысы, бұл шарттар мемлекеттік қызмет жүйесін реформалау шеңберіне жатады. Еуропа 

елдеріндегі  мемлекеттік  қызметкерлер  үшін  қызметтік  мамандандырылғандығын  бағалау 

мақсатында  ресми  және  бейресми  түрде  мемлекеттік  аттестациядан  өту  жүйесі 

қалыптастырылған. Германияда мемлекеттік басқарудың федералдық заңына сәйкес федералдық 

мемлекеттік қызметшілердің білімі мен жұмысты атқаруы әр бес жыл сайын және қажет болған 

кез-келген жағдайда  да  бағаланып  отырады.  Ал, Данияда өзінің бейресми  рәсімімен және  ашық 

диалогымен сипатталатын персоналды бақылау жүйесі жетілдірілген. Персоналды бағалау тігінен 

(тікелей басшыларымен) және көлденеңінен (жұмыстағы әріптестерімен) өткізіледі [4]. 

   Қазақстанда  алдағы  кезеңде  мемлекеттік  органдардың  тиімділігі  мен  еңбек  нәтижелігін 

арттыру  бағытында  нақты  жұмыстар  атқарылып  келеді.  Мемлекеттік  органдар  қызметін  нақты 

бағалайтын  жүйе  қажеттігі  туындап,  оның  нәтижесінде  Қазақстан  Республикасы  Президентінің 

бастамасымен  2010  жылғы  19  наурыздағы  №954  Жарлығымен  «Орталық  мемлекеттік  органдар 

мен  облыстардың,  республикалық  маңызы  бар  қаланың,  астананың  жергілікті  атқарушы 

органдары 

қызметінің 

тиімділігін 

жыл 

сайынғы 

бағалау 

жүйесі» 

бекітілді[5]. 

  

Қазақстанда 

жүйені 

әзірлеуге 

бірқатар 

алғышарттар 

әсер 

етті: 

– мемлекеттік органдардың бюджеттік бағдарламаларды іске асыру тиімділігін бағалау мен олар 

көрсететін мемлекеттік қызмет сапасы арасында өзара байланыс жоқтығы; 

–  көрсетілетін  мемлекеттік  қызмет  сапасын  бағалау  мен  бақылау  жүйесінің  болмауы; 

– мемлекеттік қызметшілердің қолданыстағы еңбекке ақы төлеу жүйесінің олар көрсететін қызмет 

 

507 

сапасын  ынталандыру  деңгейінің  төмендігі.  Осыған  орай,  бағалау  жүйесіне  сәйкес,  мемлекеттік 

қызметті реформалаудың негізгі мақсаты болып азаматтық қоғам дамуы мүддесін көздей отырып, 

мемлекеттілікті нығайту таңдалды. 

   Елбасымыз  таяу  жылдарға  арналған  «100  нақты  қадамды»  белгіледі.  Оны  қазірдің  өзінде 

әлемнің саяси сарапшылары маңызды шешім екенін мойындады. Расында «100 нақты қадам» бұл 

жаһандық және ішкі сын-қатерлерге жауап және сонымен бір мезгілде, жаңа тарихи жағдайларда 

ұлттың  дамыған  мемлекеттердің  отыздығына  кіру  жөніндегі  жоспары»  деп  бұқаралық  ақпарат 

құралдарында атап көрсетілген.  

   Елбасы  ұсынған  5  институттық  реформаның  ең  алғашқысы  мемлекеттік  қызметкерлер 

корпусын  кәсіби  және  автономиялы  етуге  бағытталған.  Бүгінде  елімізде  99  мыңнан  астам 

мемлекеттік қызметкер бар. Заман талабына сай «А» және «Б» корпустары жасақталды. Атап айту 

керек, ТМД елдерінде мемлекеттік қызметтің мұндай түрге бөлінуі әлі қолға алынған да жоқ [6]. 

   Бізде  бұл  салада  жүйелі  жұмыс  қалыптаса  бастаса  да,  Елбасы  оны  одан  әрі  жетілдіріп, 

еліміздің ілгері дамуының ең басты кілті басқарушылық тетіктерде тұрғанын тап басып таныды. 

Өйткені, «нақты 100 қадамның» 15 қадамы кәсіби мемлекеттік аппарат құруға арналған. Себебі, 

заманауи  мемлекет  құруда  кәсіби  аппараттың  рөлі  өте  зор.  Осыдан  100  жылдай  бұрын  Алаш 

қайраткерлерінің  бірі  Әлімхан  Ермеков  былай  деген  еді:  «Атқарушы  хәкім  (орысша: 

исполнительная власть) – халықтың бақташысы. Мұның халыққа жақын тұруының, баққан елмен 

жақсы  таныс  болуының,  бар  ойын,  білімін,  қызметін  елге  бергенде  ғана  халыққа  қанша  артық 

жақсылық екенін жазып та керегі жоқ». 

   Мемлекеттік  қызмет  тиімділігін  арттыру  мақсатында  әрі  осыған  дейін  Елбасының 

мемлекеттік  басқару  жүйесін  реформалауға  қатысты  ой-пікірлері  мен  пайымдауларының 

қисынды  жалғасы  ретінде  Қазақстан  Республикасы  Президентінің  2011  жылғы  21  шілдедегі  № 

119  Жарлығымен  бекітілген  Қазақстан  Республикасы  мемлекеттік  қызметі  жаңа  моделінің 

тұжырымда  масы  қабылданды.  Аталған  құжатта  мемлекеттік  қызмет  жүйесіндегі  ағымдағы 

ахуалға  талдау  ұсынылып,  Қазақстан  Республикасы  мемлекеттік  қызметінің  жаңа  моделін 

қалыптастырудың негізгі бағыттары мен оны іске асырудың түйінді тетіктері  айқындалған. 

   Жоғарыда  аталған  құжатта  мемлекеттік  қызметті  жетілдіру  басымдықтары  айқындалған. 

Атап айтқанда, олар келесідей: 



 

мемлекеттік 

қызметке 

конкурстық 

іріктеу 

тәртібін 

жетілдіру 

және 

оның 

транспаренттілігін арттыру; 



 

қазіргі  кезде  оқыту  процесінің  сапасын  басқару  жүйесін  жаңғырту  және  мемлекеттік 

қызметшілерге  арналған  оқу  бағдарламаларына  оқытудың  инновациялық  әдістерін  енгізу 

қажеттілігі; 



 

мемлекеттік қызметшілерге білім беру жүйесі практикалық маңызы бар және мемлекеттік 

органның  мақсаттары  мен  міндеттеріне  сай  келетін,  кәсіби  білім  мен  дағдыларды  дамытуға 

бағытталыну; 



 

мемлекеттік қызметшілерді оқыту жөніндегі жұмысты тиімді үйлестіру; 



 

мемлекеттік  қызметшілердің  жұмыс  сапасы  мен  түпкілікті  нәтижелерін  бағалауға 

бағдарлау  арқылы  жетілдіру  және  аттестаттау  қорытындылары  мен  мансаптық  өсудің  өзара 

байланысын қамтамасыз ету; 



 

мемлекеттік қызметшілерді ынталандыру. 

  

Мемлекеттік органдар жұмыс нәтижелігін арттырудың халықаралық тәжірибеге жаңадан 

еніп  келе  жатқан  әдістерінің  бірі  –  АҚШ  ғалымдарымен  жасалған  теңдестірілген  көрсеткіш 

жүйесі.  Теңдестірілген  көрсеткіштер  жүйесін  мемлекеттік  органдар  қызметіне  ендіру  бір  қара-

ғанда  жеңіл  әрі  қарапайым  болып  көрінгенімен,  шын  мәнінде  үлкен  күрделі  әрекеттерді  талап 

ететін іс. Әрине, теңдестірілген көрсеткіштер жүйесі мемлекеттік органдардың жұмыс нәтижесін 

көтеруде, 

жалпы 

мемлекеттік 

басқаруда 

маңызы 

жоғары. 

  

Теңдестірілген  көрсеткіштер  жүйесін  мемлекеттік  органдарда  қолдану  стратегиялық 

менеджмент  пен  ұйым  құндылықтарын  басқару  жаңалықтарына  сай  келу  емес,  жоғары 

нәтижелерге  қол  жеткізу  үшін  ойластырылып  жасалған  таңдау.  Теңдестірілген  көрсеткіштер 

жүйесі, бірінші кезекте стратегиялық жоспарлар мен алға қойылған міндеттерді жүзеге асырудың 

тиімді құралы. 

   Теңдестірілген 

көрсеткіштер  жүйесін  мемлекеттік  органдар  қызметіне  ендіру 

мүмкіндіктерін  қарастырып  көрейік.  Қазіргі  таңда,  Қазақстанда  орталықсыздандыру  қарқынды 

жүріп  келеді.  Орталық  мемлекеттік  органдардың  функциялары  жергілікті  органдарға  берілуде. 

 

508 

Жергілікті  атқарушы  органдар  үшін  инвесторлар  тартуда  жаңа  мүмкіндіктер  пайда  болып,  олар 

халықаралық экономикалық, сауда-қаржылық, гуманитарлық байланыстарда дәнекерге айналуда. 

   Көп  жағдайда,  жергілікті  органдар  өздері  шешім  шығарып,  оларды  іске  асыруда  қаржы 

көздерін өздігінше іздестіреді. Әлеуетін экономикалық даму арқылы арттыра алатын қабілеті бар. 

Теңдестірілген  көрсеткіштер  жүйесі  арқылы  мемлекеттік  орган  басшылығы  қызметтің 

көрсеткіштері  жүйесін  қалыптастыруға  мүмкіндік  алады.  Олардың  жетістігін  бақылай  алады. 

Сондай-ақ,  мемлекеттік  орган  өз  иелігінде  табысын  басқаруға  тиімді  құралды  меңгереді. 

  

Қорыта  келе,  мемлекеттік  орган  немесе  кез  келген  ұйымда  болсын  жұмыс  нәтижелігін 

арттырудың қолданыстағы әдіс-тәсілдерімен қоса, доктор Ицхак Калдерон Адизес аталған мәселе 

бойынша өзінің пікірін білдіреді: «кез келген ұйымда жұмыс нәтижелігін, қызметтің тиімділігін 

арттырудың басты алғышарты – қызметшілердің өз ісіне деген құрметі мен сүйіспеншілігі болып 

табылады». Яғни, әр адам өз ісінің маманы болмаса, қызметте де жақсы нәтиже көрсете алмайды 

деген  сөзбен  қорытындылағым  келеді.  Ендеше,  Мырзагелді  Кемел  айтпақшы,  айқындалған 

дүниелерді рет-ретімен әрі сапалы жүзеге асыру өзекті болып отыр.  

 

жүктеу/скачать 8,24 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: