Кэкен Аханов грамматика теориясының негіздері ж о га р ы оку оры ндары ны ц филология ф акульт ет т еріне арналган оқу цүралы


§  28.  Жұрнақ  пен  жалгаудың  бір-бірінен  айырмашылығына



Pdf көрінісі
бет39/237
Дата31.12.2021
өлшемі5,78 Mb.
#21265
1   ...   35   36   37   38   39   40   41   42   ...   237

§  28.  Жұрнақ  пен  жалгаудың  бір-бірінен  айырмашылығына 
тоқталғанда,  олардың мына бір ерекшеліктерін атап айту  кажет.
1. 
Жұрнақтармен  салыстырғанда,  жалғаулардың  қолданылу 
өрісі  мен  шеңбері  анағұрлым  кең.  Жалғаулар  белгілі  бір  сөз 
табына  енетін  сөздерді  талгамай,  олардың  күллісіне  бірдей 
жалғана  береді.  Мысалы,  қазақ  тілінде  зат  есімдер  тобына  енетін 
сөздердің  бэріне  бірдей  септік жалғаулары  да,  көптік жалғаулары 
да,  тэуелдік  жалғаулары  да  жалғана  береді.  Етістіктердің  тобына 
енетін  сөздердің  күллісі  бірдей жіктеле  алады.  Жұрнақгар  белгілі 
бір  сөз тобына енетін  сөздердің күллісіне бірдей  емін-еркін  қосы- 
ла  бермейді  де,  олардың  ішінде  арнаулы  бір  тобына  ғана  жалға- 
нады.  Мысалы,  зат  есімнің  -м  (-ым,  -ім)  жұрнағы  етістік  атау- 
лының бэріне жалғана бермейді.  Аталған жүрнақ жайыл,  түс,  он 
деген  етістіктерге  жалғанады  да,  олардан  зат  есімдер  (жайылым, 
т усім,  өнім)  жасалады;  бірақ  бұл  ж ұрнақ  цуан,  сүііін,  қызган 
деген  етістіктерге  жалғана алмайды.  Аталған  етістіктерге  басқа 
жүрнақ  -   -ыш  (-іш)  жүрнағы  жалғанып,  цуаныиі,  сүйініш, 
цызганыш  тэрізді  туынды  зат  есім дер  жасалады.  Керісінш е,  - 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   35   36   37   38   39   40   41   42   ...   237




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет