Киелі мекендегі мәслихат



Pdf көрінісі
бет1/11
Дата06.03.2017
өлшемі12,11 Mb.
#7732
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11

КИЕЛІ МЕКЕНДЕГІ МӘСЛИХАТ

www.anatili.kz

e-mail: anatili_gazetі@mail.ru

www.twitter.com/anatilikz

www.facebook.com/anatilikaz

№14 (1272) 

9 – 15 сәуір

2015 жыл


Сөзi жоғалған 

жұрттың 

өзi де жоғалады

1 9 9 0   ж ы л ғ ы 

н а у р ы з д ы ң   2 2 - с i н е н 

б а с т а п   ш ы ғ а д ы

Қазақстан Республикасының Тұңғыш 

Президенті Н.Ә.Назарбаев жұмыс 

барысымен Шығыс Қазақстан 

облысында болды. Мемлекет 

басшысы Абайдың «Жидебай-Бөрілі» 

мемлекеттік тарихи-мәдени және 

әдеби-мемориалдық музей-қорығында 

болып, мұражайдағы жәдігерлермен 

танысты. Семей қаласының зиялы 

қауым өкілдерімен кездесу өткізіп, 

Шығыс Қазақстан облысының мәдени 

және рухани мұраларға бай екендігін, 

оларды сақтау мен дамыту мемлекеттік 

саясаттың басым бағыттарының бірі 

екендігін атап өтті.  

11-бет

12-бет

5-бет

ЕЛБАСЫ ЖӘНЕ ЕЛ МҰРАТЫ



Көз алдымызда – 

ел шежіресі

Ат құлағында 

ойнаған қазақ 

едік...

Қазақстандағы 

тілдік ахуал: 

қалыптасуы мен 

дамуы

линград қаласына тұрақтағандарынан 

хабардар болдық. Ағамыздың екі рет 

ауыр жараланғаны ж нінде хат келген-

де, «бәлкім, ауылға оралып қалар» деген 

үмітпен үздіге күттік. Хабар болмады. 

Кейін анықтағанымызда, Қазақстан 

Республикасының Германиядағы 

елшілігі оның 1945 жылы 27-сәуірде 

Темпельхоф ауданында ерлікпен қаза 

тауып, сондағы бауырластар зиратын-

да жерленгенін хабарлады, – дейді 

ақсақал. 

Шәміл атамыздың қаламыздағы 

Ж.Қаражігітов атындағы №16 мектепте 

оқитын Т леухан атты немересі бар. 

Сегізінші сынып оқушысы ғаламтор 

желісі арқылы Мәскеу облысының 

П о д о л ь с к   қ а л а с ы н д а ғ ы   р е с е й л і к 

Қарулы Күштер мұрағатына шығып, 

аталары ж нінде деректер іздестірген. 

Нәтижесінде, осыған дейін белгісіз 

б о л ы п   к е л г е н   қ ұ н д ы   м ә л і м е т т е р 

анықталып, тың дәйектермен танысуға 

мүмкіндік туды.

...Мұрағаттан табылған құжаттарға 

жүгінсек, 1945 жылдың 7-мамырында, 

Жеңіс күніне екі күн қалғанда взвод 

командирі Жәміл Жұмашевтің ерлігі  

жоғары мемлекеттік награда Кеңес 

Одағының Батыры атағына лайықты деп 

к рсетіліп, 39-гвардиялық атқыштар ди-

визиясы гвардиясының командирі, пол-

ковник Марченконың қолы қойылған 

шешім шығады. Мұны 28-гвардиялық 

атқыштар корпусының командирі, 

генерал-лейтенант Рыжов та рас-

тап, м р басқан. Құжаттың соңына 

әскери қолбасшы, генерал-полковник 

В.Чуйков, әскери кеңес мүшесі, гене-

рал-майор А.Прониннің де келісімдері 

тіркеліпті.

 Жәміл ағамыз Берлин қаласының 

оңтүстік-шығыс б лігінде гитлершіл 

солдаттардың жасырынған ошағын 

Шәміл ақсақалдың екі ағасы Рахым 

және Жәміл Жұмашевтер ел басына 

ауыр күн туғанда қолдарына қару алып, 

майданға аттанады.

Рахым «хабар-ошарсыз кеттіге» 

саналған. Оның дерегін Шәміл бауыры 

жетпіс жылдан астам уақыттан бері 

іздестірумен болған. Кейін Рахымның 

1944 жылы Беларусь Республикасы 

Витебск облысындағы Паново село-

сында болған шайқаста ерлікпен қаза 

тапқандығы белгілі болды. С йтіп, сол 

елдегі бауырластар зиратынан мәңгілік 

мекені де табылды.

– Жәміл ағамызды Жалғансайдан 

шығарып салғанымыз күні бүгінгідей 

к з   а л д ы м д а .   А у ы л д а н   а т т а н ғ а н 

сарбаздардың бәрі де пойызға мініп, Ста-

БАТЫР АТАҒЫНА ҰСЫНЫЛҒАН

жауынгер дерегі жетпіс жылдан кейін белгілі болды

табады. Гранатпен екі неміс пулеметін 

талқандап, қолдағы автоматымен жи-

ырма неміс солдатының к зін жояды. 

кінішке орай, бұл Жәміл ағамыздың 

ақырғы шайқасы болыпты. С йтіп, 

атақты 39-Барвенков гвардияшы 

атқыштар дивизиясының 117-інші 

полк командирі Русаков оны Кеңес 

Одағының Батыры атағына ұсынады.

О л   Д н е с т р   з е н і н і ң   о ң   ж а қ 

жағалауында да жау б лігіне қарсы 

тұрып, ерен ерлік үлгісін к рсеткен. 

Осындай батылдығы үшін үшінші 

дәрежелі «Даңқ» орденімен, «Ерлігі 

үшін» медалімен де марапатталғаны 

белгілі болды. Алайда марапат қағаздары 

тек жетпіс жылдан соң ғана табылып 

отыр. Кезінде соғыс үстінде шұғыл 

жерленген жауынгерлердің мәйіті кейін 

қазып алынып, жаңа жерге к шірілген. 

Бірақ, нақты қайда екені әзірге белгісіз» 

дейді Шәміл ақсақал.

Амандық САҒЫНТАЙҰЛЫ

АТЫРАУ 


«Ана тіліне» жазылыңыз, ағайын!

АЙТҰМАР


БЕТ ҚАТТАЛЫП ЖАТҚАНДА:

БАСПАСӨЗ – 2015



 Әл-Фараби атындағы Қазақ 

ұлттық университетінің ғылыми 

кітапханасында «Жаһандану 

жағдайындағы ұлттық қауіпсіздікті 

қамтамасыз ету мәселелері» 

тақырыбында студенттер арасын-

да пікірсайыс өтті.  

 Қазақ хандығының құрыл-

ғанына 550 жыл толу аясында 

Х.Досмұхамедов атындағы Аты-

рау мемлекеттік университетінде  

тарихшы Е.Бекмахановтың ту ға-

нына 100 жыл толуына арналған 

«Е.Б.Бекмаханов: Тарихи тұлға 

тағылымы» атты ғылыми-практи-

калық  семинар өтті. 

 Қазақ мемлекеттік қыздар 

педагогикалық университетінде 

«Өнері үлгі – жастарға» деген 

атпен ҚР Мәдениет қайраткері, 

белгілі әнші-сазгер Медеу Арын-

баевпен кездесу кеші өтті.  

 Жаңаөзен қаласында «70 

жылға – 70 тал» патриоттық ша-

расы ұйымдастырылды. 

« А л м а т ы - Қ а   р а -

ғанды-Астана-Ақтөбе» 

жаңа әуе рейсі іске 

қосылды.  

ҰЛЫ ПОЭЗИЯНЫҢ 

АҚ ПЕРІШТЕСІ

ҚАЗПОШТА

Индекс


Мерзімі

Алматы


Аймақ/қала

Аудан/ауыл



Жеке жазылушылар үшін

65367

6 ай


1384, 32

1480, 20


1556, 64

12 ай


2768, 64

2960, 40


3113, 28

Мекемелер мен ұйымдар үшін

15367

6 ай


2649, 12

2745, 00


2821, 44

12 ай


5298, 24

5490, 00


5642, 88

БАЙҚАУ


ЗЕРДЕ

Жүлдегерлер марапатталды

Елордада қазақтың әйгілі күйші-композиторы Нұрғиса 

Тілендиев атындағы « з елім» атты үшінші ән-күй фестивалі 

з мәресіне жетті. 

Қазақстандық және ресейлік 16 жастан 35 жасқа дейінгі 

нерпаздар қатысқан байқау үш аталым бойынша  ткізілді. 

Байқауда кәсіби домбырашылар, жеке орындаушылар 

мен дирижерлер бақ сынады. Үздіктерді белгілі  нер және 

мәдениет қайраткерлерінен құралған қазылар алқасы 

анықтады. «Дирижер» аталымы бойынша бас жүлде 

алматылық Берік Батырханұлына бұйырды. «Классикалық 

вокал» арасындағы аталымында астаналық Мейір Байнешов 

бас жүлде иегері атанды. «Домбыра» аталымында бас 

жүлдеге Үмбет Тоғжан лайық деп танылды. Жүлдегерлер 

бағалы сыйлықтармен марапатталды.

6-7

...Біз Ұлбике ақынның артында қалдырған 

мұрасын жинастырып, оның тағылымын 

жұртқа жеткізуде көрнекті ғалым Мырзатай 

 Жолдасбеков, тараздық журналист Әкбарбек 

Доспамбетов, филология ғылымының доктор-

лары  Сәрсенбі Дәуітұлы мен Жанғара Дәдебаев, 

сондай-ақ Баян Мұртазаева, Ізімкүл Иманбекова 

және Әбдірахман Әбдірәсілов секілді әдебиетші-

ізденушілердің әр кезеңде ыждаһаттылықпен  

еңбек сіңіргенін сөз басында-ақ атап айтуды жөн 

санаймыз. 

Жақында кезінде білім беру саласында басшылық қызметтер атқарған, 

аймағымызға абыройлы Шәміл Кәкішевтің шаңырағында болып, оның 

ғибратты әңгімелерін тыңдаудың сәті түсті. Сол әңгіме барысында бізді тосын 

бір жаңалық ерекше елең еткізді. Енді ше? Екінші дүниежүзілік соғыста хабар-

ошарсыз кеткен ағасы Жәміл Жұмашевтың Кеңес Одағының Батыры атағына 

ұсынылғандығы таяуда ғана белгілі болған! Жетпіс жылдан кейін жеткен бұл 

хабарға таңданбай көріңіз!..

АТАДАН ЖЕТКЕН АСЫЛ СӨЗ



(Жауқашарға)

(Бәкеге)

Бұрала біткен емендей...

Ұл он беске келгенше...

Дін пұсырман баласы 

Адамдықтан жерімес. 

Тіл пұсырман, қарашы, 

Арамдықтан шегінбес. 

Дәніккесін бұл шіркін, 

Адал бір дәм жегізбес!

Жатқан жері даладай, 

Екі  ркеші баладай, 

Азу тісі қаладай, 

Жабуы жамшыдай, 

Құйрығы қамшыдай 

Бура сойған не сұмдық!

Тоқымы кеппей топтанып, 

Ел тонауға аттанып, 

Жылқышысын дойырлап, 

Жылқыларын сойылдап, 

К рші жұртты шулатып, 

Жаудай шапқан не сұмдық!

Қарап жатқан жыланның 

Құйрығын неге басасың,

Шағайын деп шапшыса, 

Шоршып неге қашасың?

Ұл он беске келгенше – 

Қолға ұстаған қобызың. 

Ұл он бестен асқан соң, 

Тіл алмаса – доңызың. 

Не бетіңмен қорғайсың 

Жауқашардың тоғызын?!

Бұрала біткен емендей 

Қисық туған адамсың. 

Бұл мінез, бұл қылықпен 

Қайдан абырой табарсың?!

Ындыны жаман жетеуің 

Қашты әне жалт беріп, 

Қалған мына екеуін 

Қолыңа ал ант беріп.

Жол атаң «енем баласы» 

Жатырқауды білмейді,

 Ортайса да шарасы, 

Арамдыққа жүрмейді.

Кісіні к рсең, есікке 

Жүгіре шық, кешікпе. 

Қарсы алмасаң мейманды, 

Кесір болар несіпке!

ҮМБЕТЕЙ ЖЫРАУ

– Шығыс Қазақстан – Абай, Шәкәрім, 

Мұхтар  уезов туған киелі мекен. Олардың 

шығармаларында терең философия тұнып 

жатыр. Ұлы Абай барлық ұлттар бір 

әулеттің балалары екенін жүз жыл бұрын 

айтқан. Біз бүгін елдегі достықты, тұрақ-

тылықты нығайтудамыз. К птеген елдер 

100 жылда да жетпеген нәрсеге біз небәрі 

23 жылда қол жеткіздік. Егер тәуелсіздік 

сақталмаса, ел экономикасы да мымаса 

және әлеуметтік мәселелер ше шілмесе, 

халық игілікке кенелмейді. Бүгінде барлық 

бағытта жұмыс жүргізіліп жатыр. 



(Жалғасы 2-бетте)

2

№14 (1272) 

9 – 15 сәуір

2015 жыл


АНА ТІЛІ

Ғылыми деректермен 

зерделенді

ЖИЫН


айында аяқ астынан ауырып қайтыс болды. 

Оның орнына жеделдете таққа отырған оның 

ұлын к теріліс жасаған әмірлер бірнеше айдан 

кейін  лтіріп тастады.  Осы хабарды алған 

Тәуекел хан берекесі кеткен Мәуереннахрды 

жеделдете басып алу үшін інісі Есім сұлтанмен 

бірге 120 қазақ сұлтандары басқарған  90 

адамдық қалың қолмен алғаш Түркістан 

аймағын бағындырып, онан ары Ташкент 

арқылы Самарқандқа аттанды.

  зі медреселік деңгейде жеткілікті білім 

алған, парсы тілін жетік меңгерген, діни 

нақылдар, маснави құрастырумен шындап 

айналысқан, жастайынан діни сауаты жоғары 

әкесінің айналасын қоршаған сопылық 

бағыттағы қожалардың тәрбиесін к ріп 

скен Тәуекел Самарқандқа бара жатқан 

жолында Қанигиле деген жерде Накшбен-

дийя софылық орденінің аса к рнекті  кілі 

Қожа Исқақ хазірет ишанды кездестіріп, 

зінің соңынан ілескен 120 cұлтандарымен 

және туған-туыстарымен, бала-шағаларымен 

бірге оған бас иіп, Жаратушыға құлшылық 

жасап, оған  здерінің исламға адал берілген 

мурид болатындарын үлкен толғаныспен, 

жан күйзелісімен, жылап-сықтап бас ие  

мойындады. Хазіреттің қасиетті ағашына 

беттерін сүйкеген, мойындарына Құдайға 

мойынсұну белгісі – арқандар асып алған, 

сұлтандар  здерінің хандары Тәуекелмен 

бірге жер-дүниені, жапан түзді жаңғыртып, 

Жаратушыға жалынумен болды.  ксік пен 

кінішке толы адамдардың күңіренген 

ү н і   ұ з а қ   у а қ ы т   б о й ы   ж е т і   қ а т   а с п а н -

ды құран сүресінің қасиетті үнімен тер-

беп тұрды.   здері қасиет тұтқан Хазіретті 

Тәуекел бастаған жаңа мүридтер арбасы-

мен қоса Самарқанға дейін к теріп барды. 

Самарқандта 20 мың  әскермен інісі Есім 

сұлтанды қалдырған Тәуекел 70 мың қолмен 

ары, Бұқараға аттанды. Алайда Бұқара 

түбіндегі шайқаста қолды  зі бастаған ол, 

аңдаусызда ауыр жараланып, әскерімен Таш-

кентке шегінуге мәжбүр болды. Осында келіп 

жеткен Тәуекел хан к п кешікпей к з жұмды. 

Осылайша Алланың берген дәм-тұзы таусы-

лып, қазақ деген халықтың мемлекеттілігін 

жанын аямай қорғаған қазақтың қаһарман 

да айбатты ханы бұл жалғаннан мәңгілікке 

аттанды. 



Талас ОМАРБЕКОВ, 

әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың Орталық 

Азиядағы дәстүрлі  ркениеттерді зерттеу 

орталығының директоры, профессор, 

ҰҒА Құрметті академигі

Х а л ы қ а р а л ы қ   к о н ф е р е н ц и я н ы   ұ й ы м д а с -

тырушы – ҚР Мәдениет және спорт министрлігінің 

Түркістандағы « зірет Сұлтан» мемлекеттік тарихи-

мәдени қорық-мұражайы» және Қожа Ахмет Ясауи 

атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті. 

Конференцияның ашылу салтанатында ҚР 

Мәдениет және спорт министрлігінің  кілі Ермек 

Рақымов, ХҚТУ Ғылыми және инновациялық істер 

ж ніндегі вице-президент, профессор Т.Раимбердиев 

с з с йледі.

Конференцияны  белгілі әдебиет зерттеушісі, 

ХҚТУ «Түркология» ғылыми-зерттеу институтының 

дирек  торы, профессор Құлбек Ерг бек жүргізіп 

отырды. 

Ел тәуелсіздігін баянды да тұғырлы ету, «Мәңгілік 

Ел» идеясын жүзеге асыру мақсатын к здейтін бұл 

шараның маңызы аса зор. Конференция жұмысы 

ұлттық тарихымызды қайта зерделеуде ғасырлар 

қойнауынан тамыр тартатын Түркістанның тарихын, 

Қожа Ахмет Ясауи мұрасы мен оның кесенесін, кесе-

неде жерленген ата-бабаларымыздың  негелі жолын 

насихаттауға арналды. 

Екі секция бойынша жүрген конференция 

жұмысының негізгі бағыттары мыналар болды: Қазақ 

хандығы және Түркістан, Қазақстан тарихындағы 

қала мен дала, Қазақстан аумағындағы к не және 

ортағасырлық мемлекеттер, Қазақ мемлекеттілігі 

және тұлғалық фактор, Қазақ хандығының тарихы де-

ректер мен зерттеулерде, Қазақ даласындағы ұлттық 

пантеондар, Қазақ даласындағы ғылым-білім ордала-

ры.   Жиынға республикамыздағы және шетелдердегі 

тарих, филология, философия, шығыстану, заң 

салаларының ғалымдары, этнографтар мен дерек-

танушы, тарихнамашы ғалымдар, ғылыми-зерттеу 

инс титуттары мен орталықтарының қызметкерлері 

қатысты.

Пленарлық мәжілісте профессор И.В.Ерофеева, 

Финляндия Оулу университетінің PhD тарихшысы 

Роман Хаутала, АҚШ Индиана университетінің про-

фессоры Акрам Хабибуллаев, әл-Фараби атындағы 

Қазақ ұлттық университетінің профессоры, тарих 

ғылымының докторы Берекет Кәрібаев, Түркия, 

Гази универси тетінің профессоры, PhD доценті 

Айхан Пала, Ш.Уәли ханов атындағы Тарих және 

этнология инс ти тутының б лім меңгерушісі, тарих 

ғылымының кандидаты, доцент Нұрлан Атығаев 

және т.б. тұшымды баяндама жасады.

Ғалымдарды тоғыстырған бұл айтулы шара-

да Қазақ хандығының тарихындағы Түркістан 

қаласының алатын орнының ерекше екендігі ғылыми 

деректермен зерделенді. 



Асқат С ДІБЕКОВ,  

Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-

түрік университетінің баспас з хатшысы

ТҮРКІСТАН



(Басы 1-бетте)

Бұрын Семейде жылу беруге байланыс-

ты проблема болды, 200 қазандық қаланы 

түтінге орайтын. Қазір бұл проблеманың 

бәрі шешілді. Біз Семей ГЭС-ін салу 

мәселесін ойластырып жатырмыз. Жал-

пы, Қазақстан дұрыс жолда келеді, саяси 

тұрақтылықты,  зара түсіністікті және 

достықты сақтау қажет, – деді Қазақстан 

Президенті.

...Мемлекет басшысын «Казцинк» 

жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің 

ұ ж ы м ы   қ у а н а   қ а р с ы   а л д ы .    Е л б а с ы 

зауыттың жұмыс барысымен таны-

сып, ұжым мүшелерімен жүздесті. Мыс 

қорыту цехының балқытушысы Нұрлан 

Ы д ы р ы ш е в   М е м л е к е т   б а с ш ы с ы н а 

металлургтердің еңбек құралы – сынама 

іріктеушіні сыйға тартты.

Елбасы  з с зінде «Бүгінде комбинат-

та 20 мың адам еңбек етеді. Технология 

жетілдірілуде. Инвесторлар қар жы салып 

жатыр. Жаңа мыс зауы тында болдым. 

 Зауыт экологияны бұзбай,  нім шығарып 

жатыр. Біз армандағандай, бар лық газ 

сүзгіден  тіп, күкірт исі білінбейтін бол-

ды. Мен ин весторларға қаланы ластамау 

ж  нінде талап қойдым. Кәсіпорын жыл 

сайын халықаралық деңгейде 450 мил-

лиард теңгенің  німін  ндіреді. Тек мыс 

зауытының  зі жылына 70 мың тонна 

катодты мыс шығарады» деді. 

Н.Назарбаев ұлттар арасындағы 

татулықты және дінаралық келісімді 

сақтаудың қажеттігін де тілге тиек ете 

отырып, «Сіздердің облыстарыңыз – ұлы 

адамдар шоғырын тудырған қасиетті 

ТӘУЕКЕЛ 


(Тәуекел-Мұхаммед Баһадүр) хан

Тәуекелдің қолбасы және қайраткер ретінде қалыптасуына оның әкесі Шығай хан көп еңбек 

сіңірді. Ол ХҮІ ғасырдың 70-жылдарынынан бастап, өзінің екінші әйелінен туған үлкен ұлы 

Тәуекел мен Есімді қасынан бір елі қалдырмай ерте жүріп, оларды қолбасылыққа, соғыс 

өнеріне және ел басқару ісіне үздіксіз баулыды. Оңтүстіктен Ташкентті билеген шайбандықтар 

қазақ жеріне қауіп төндіргенде Шығай ханның оларға қарсы күресінде ұлдары оған жан-

тәнімен көмектесті. Алайда  1581 жылы Талас өзені бойында болған ел қорғау соғысында 

шайбандық Баба сұлтан қазақ әскерлерін талқандап, Шығай хан амалсыздан Баба сұлтанмен 

өзбек тағына таласқан бақталас бұқаралық Абдолла ханнан көмек сұрауға мәжбүр болды. 

Түркістан қаласындағы Қожа Ахмет Ясауи 

атындағы Халықаралық қазақ-түрік уни верси-

тетінде «Қазақ хандығының тарихын дағы 

Түркістанның орны» атты халықаралық ғылыми-

теориялық конференция өтті. 

Шығай хан Бұқараға  зімен бірге бала-

лары Тәуекелді, Есімді,  лиді, Сұлымды, 

Ибрагимді ертіп келді. Шығай ханның  зіне 

бағыныштылығын мойындағанына қатты 

разы болған Абдолла хан оған Ходжент 

аймағын сыйлап, оны сонда аттандырды да, 

ал оның үлкен ұлы Тәуекел сұлтанды  зінің 

н керлеріне қосып, алып қалды. Абдолла 

зінің әскерімен Түркістан бағытына қашып 

шыққан  Баба сұлтанның соңына түсіп,  1581 

жылы жаз айында Қаратал деген жерде дамыл-

дап жатқанда оған  зінің сарбаздарын ертіп, 

Тәуекел келді. Ол осыдан біраз күн бұрын 

Баба сұлтанды іздестіріп, оза шауып, алға 

кеткен еді. Жауынгерлік дағдыларды жан-

жақты меңгерген, жамбыны садақпен атуда 

алдына жан салмас, құралайды к зге ататын 

керемет мерген Тәуекел Абдоллаға қатты 

ұнады. Ол оны сондықтан да басқа н керлері 

қызғанарлықтай лауазымды деңгейге к теріп, 

құрмет к рсетті. Тәуекел де  зіне к рсетілген 

сенімді к п кешікпей-ақ ақтады. 1582 жылы 

жаз айында ол жол бастаушы қалмақтардың 

к мегімен Баба сұлтанның ізіне түсті. 

Баба сұлтан ноғайлардан қашып құтылса 

да,  зінің соңына түскен Тәуекелден бәрібір 

қара үзіп кете  алмады. Тақап қалған қуғынды 

сезген және ажал сағатының тақағанын 

байқаған Баба сұлтан  зінің ұлы Латиф 

сұлтанмен жылап қоштасып, сенімді серігі 

Жан Мұхаммед би мен бірге әскерінен 

о қ ш а у л а н ы п ,   б л і н е   қ а ш т ы .   А л а й д а 

Тәуекелдің жігіттерінің қардай боратып 

атқан садақ оғы оны да серігін де, б лініп 

қалған ұлын да  құтқармады. Аттың жалын 

құша құлаған оның басын жалтылдаған ал-

мас қылышпен кесіп алған Тәуекел, оны хан 

ордасына алып келіп, алтын тақта отырған 

Абдолланың аяғының астына тастады. 

Тәуекелдің к мегімен  зінің басты жау-

ларынан құтылған Абдоллаға енді Тәуекел 

тәрізді  збек жерінде зор беделге ие болған 

қазақ сұлтанының   қажеті шамалы бо-

лып қалған еді. Бұрын айбарлы алдаспан-

дай пайдаланып, қас жауына қаймықпай 

салған ержүрек Тәуекел әскер арасында 

аса ықпалды тұлғаға айналғандықтан және 

жошылық хандар ұрпағына жататындықтан, 

Абдолланың  зі үшін, тіптен қауіпті тұлғаға 

айнала бастады.  Мұны, әрине,  адамды қас-

қабағынан аңғаратын сұңғыла Тәуекел де 

түсінді. Абдолланың жеке мүддесі жолындағы 

тынымсыз соғыстан қолы енді ғана босаған ол 

енді, шын мәнінде иесіз қалған кең даладағы 

қазақтар тағдырын ойлады және бұл Аб-

долла ханды еш толғандырмайтынына к з 

жеткізді. Осыдан соң Тәуекел,  зінің елге 

кететінін ханға мәлімдеп, қазақтың ен дала-

сына бет алды. Онда оны жошылық сұлтандар 

қуана қарсы алып, кешікпей-ақ ресми 

түрде хан к терді.  Қысқа мерзімде Тәуекел 

батыстағы ноғайлармен(қарақалпақтармен) 

ынтымақтастықты ж ндеді, олардың Ұлытау 

аймағына дейін к шіп жүрулеріне рұқсат 

берді. Оның үстіне оларға  з адамын билеуші 

етіп бекітті. Шығыстағы қазақтармен к рші 

болып, к шіп-қонып жүрген қалмақтармен де, 

біраз ұрыс-керістен соң, келісім жасап, оларға 

да  з бауыры Шахмұхаммедті басшы етіп 

тағайындады. Нәтижесінде, енді Тәуекелдің 

әскері қатарында ноғайлар да, қалмақтарда 

соғысуға дайын болды. Алайда к птеген 

қазақ рулары бұл тұста Ташкент маңында 

және Сыр бойында шайбандық билеушілерге 

тәуелділікте қалған еді. Олардың рубасылары  

және жергілікті халыққа ықпалды Нахш-

бендийя софылары Тәуекелді хан ретінде 

қолдауға дайын екендіктерін мәлімдеумен 

болды. Оларды  збектерден азат етудің жолы 

Мәуереннахрды және Түркістанды жаулау еді. 

Тәуекел 1586 жылы осы бағыттағы алғашқы 

әрекетті  жасады. Сайрамға дейін барған 

ол Шарапхана маңында Ташкент әскерін 

талқандады. Алайда Самарқандтан  зіне 

қарсы Абдолла ханның бауыры Ибадулла 

сұлтанның қалың қолы аттанғанын естіп, ол 

кейін шегініп кетті. Мұндайда Тәуекел,  зі 

асығыс жинаған қазақ жасақтарының Абдолла 

ханның үйретілген, талай қанды шайқасты 

бастан  ткізген әскеріне қарсы тұруға әлі даяр 

еместігін жақсы түсінді. Оның үстіне бұған 

оңтайлы саяси ахуал да туа қойған жоқ еді.

Сыр бойындағы және Мәуереннахрдағы 

қалаларды қазақтарға қайтаруды к здеп 

жүрген Тәуекел ханға мұндай мүмкіндік 

1597 жылға қарай шындап туды.  Бұхар ханы 

Абдоллаға жалғыз ұлы  Абд ал-Момын қарсы 

шыға бастады. Осыны пайдаланып қалмақ ой-

мен, қалың әскермен Тәуекел хан Тәшкентті 

басып алуға аттанды. Оның бұл әрекетіне 

мән бере қоймаған Абдолла оған қарсы 

азғана жасақ аттандырды. Шайқас Ташкент 

пен Самарқандтың арасында болды. Бұл 

соғыста Абдолланың сұлтандары күйрей 

жеңіліп, ұнжырғылары түскен күйде, құты 

қашып, Бұқарадағы Абдолла ханға қайтып 

келді. Мұны к рген Абдолла соғысқа шындап 

дайындалды. Алайда ол қалың әскер жинап, 

Самарқандқа келген бетте, 1598 жылы наурыз 




Достарыңызбен бөлісу:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет