Материалдық мәдениет дегеніміз не?

Жоспары:

• Мәдениет туралы түсінік
• Материалдық мәдениет
• Қазақ халқының материалдық мәдениеті
• Қорытынды

Әдіснама ұғымына түсінік

• Тұрақты баспана
• Ұлттық тағамдары
• Ұлттық киімдері және
• әшекей бұйымдары
• Ыдыс-аяқ
• Көлігі
• Жалпы күнделікті өмірде пайдаланатын заттары

• Салт-дәстүр
• Діни наным-сенім
• Жыр-дастандар
• Ертегілер
• Әдебиет
• Музыка
• Қолмен ұстап, көзбен көруге болмайтын, тек санамен, түйсікпен қабылданатын мәдениет жетістіктері

Материалдық мәдениет

Мәдениеттің материалдық рухани көрінісіне тұрпатына ғылым жетістіктері, техниканың, еңбектің, өнер, дін, тұрғын үйдің жағдайы, құқықтық, киімнің сипаты, нормалар, сонымен қоса теориялар, тиісті мемлекеттік жүйе, идеялар, өнегелік, білім жүйесі және т.б саяси сана жатады.
Әдетте материалдық мәдениетке адамның материалдық-өндірістік қарекетін жатқызады және оның нәтижелерін — еңбек құрал-саймандарын, мекен-жайын, күнделікті тұрмыс заттарын, киімді, транспорттық құралдарын, практикалық қызмет тәсілдерін, өндіріс және тұтыну құралдарын және т. б.
Киіз үй-мал баққан көшпелі халықтардың қысы-жазы отыратын баспанасы киіз үй болған. Ол тез жығып, түйеге артып жүре беруге, шашпаң тігуге ыңғайлы, көшіп-қонуға лайықтап жасалған.
Генри Юл басып шығарған Марко Поло кітабына жасалған иллюстрацияда Поло 13-ғасырда Орталық Азияда көрген кқшпенділер баспанасының үш түрі берілген. Мұнда түрлі мақсатқа орай тігілген түріктің құрастырмалы киіз үйі- үлкен орда және екі аяқты арбаға орнатылғвн күйме көрсетілген.
Киіз үйдің киіз жабынының элементтері және оларды жабу кезегі:
Бүйір элементтері-туырлық;
Күмбезді жабыны-үзік;
Шаңырақ жабыны-түндік;
Сықырлауық – киіз үйдің бос жармалы ағаш есігі ою-өрнекпен әшекейленеді
А.И. Левшин «Описание киргиз-казачьих или киргиз-кайсацких орд и степей»
Қырғыз-қазақтардың киімдері барлық Азиялықтар сияқты, ұзын, кең және ыңғайсыз, олар өмірінің көп бөлігін жылқының үстінде өткізеді. Ер адамдардың киімі «шапан» деп аталады, олар қарапайым халаттар мен армяктарға ұқсас. Жаз мезгілінде 1 немесе 2 шапан ғана, қыста бірнеше шапан киеді. Мөр мен от тұтатуға арналған затын, пышақ, қалта, сөмкесі ілінген белдік болды. Қонаққа н/е жолға шыққанда киізден жасалған дөңгелек үшкір қалпақша киді, жазда шеттері бүгілген ақ қой жүнінен жасалады, ал қыста үш құлақты қалың жүннен жасалынады.
Әйел адамдардың көйлегі ер адамдардың киімінен айырмашылығы көп болмады. Олардың да көйлегі кең әрі ұзын, бірақ, әйелдерінің киімінде беліне дейін ғана түймелері бар. Оларды бөз, барқыт, жұқа жібек матадан және басқа да өрнектері бар мата түрлерінен тігеді. Белбеулері жібектен н/е жүннен жасалады. Етіктері мен шалбарлары ерлердің киімдерінен айырмасы жоқ.
Қолдарына сақина, жүзік, білезік; құлағына сырға; кеудесіне күмістен н/е түрлі тастардан айылбас, алқа тағады. Тұрмыстағы әйелдердің бас киімі кесілген конус тәріздес биік қалпақ. Оның жоғарғы бөлігі үлкен муслин, жібек немесе зығыр жамылғымен оралған,
Оның ұштары иығына түседі; маңдайына, жамылғының астына жүнмен, құмырамен қапталған және алтын немесе күміс, інжу-маржандармен, кейде тіпті асыл тастармен безендірілген төсеніш байланған. Бұл әшекелері бар жіптер иыққа, кеудеге, белге дейін жетеді, кейде жерге дейін тігіледі.
Ет өнімдері: сиыр, жылқы, қой, ешкі, кейде түйе және сиыр еті сирек қолданылады
Сүт пен дәнді дақылдардан жасалатын тағам түрлері: быламық, көже
Атақты Қырғыздар тағамы бишбармақ деп аталады. Тұз н/е басқа да дәмдеуіштерді өте аз қолданады.
Сусындар арасында басты орында –қымыз. Одан кейін айран, саумал және қарапайым сүт.
Хандар, сұлтандар, ауқатты адамдар Қытай елінен шәй алдыртып, қант, бал басқа да тәттілерді тұтынған
Өзен, көл жағасындағы халық балық аулаумен айналысады.
Қырғыз халқының музыкалық аспаптарының ішіндегі ең маңыздылары сыбызғы және қобыз;
Ағаштан жасалған бұйымдар: келі-келсап пен ет салатын астау
Асадал-ыдыс-аяқ пен азық-түлік сақтауға арналған жиһаз

Қорытынды:

Дәстүрлер, кейбір жағдайларда әдет-құлқында еліктегіш дағдыларды еске түсіретін әдет-ғұрыпқа қарағанда бірқатар ауқымды құбылыстарды қамтиды. Бір үйге кіргенде, үй иесінің нан ауыз тигізуі әдет-ғұрып болады, ал, қонақ күту, оны ынта-ілтипатпен қарсы алу, демалдыру — мұны дәстүрге жатқызуға болады. Бірақ әдет-ғұрып дәстүрден бөлек, дербес бола алмайды, қайта ол сол дәстүрдің бір түрі, оның болу тәсілі. Ырым, салт жоралар, әдет-ғұрыптардың өткізілуінің, бекітілуінің жасалу реттілігі. Бұлар негізінен дәстүрлердің бір кезеңдері ғана.

Пайдаланылған ресурстар:

• Бисембаева Ләззәт Амандыққызы «Жетісу қазақтарының өмірі (1867-1917ж.ж.)»
• А.И. Левшин «Описание киргиз-казачьих или киргиз-кайсацких орд и степей»
• « Қазақ халқының салт-дәстүрлері» энциклопедия (Ұлттық кітапхана)
• Суреттер А.Қастеев музейінен алынды

жүктеу/скачать 10,94 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: