Монография \ 3 «санат» а л м п и 1мп &5,O0 L
урпын аныкхагысы кёЛген жеке адамньщ йемесе 6ip
жүктеу/скачать 12,37 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- MycipenoBTin
| 1
урпын аныкхагысы кёЛген жеке адамньщ йемесе 6ip топ адамныц ©3i емес, соныц кдтысы бар езге заттарды суретгеу sqngsnu э л п т ц ез кулкын не гурпын айзуиндайды. Мысалга F. MycipenoBTin “ Этнографиялык эцпмесш” алып кдрайык, Бул еЦгтмеде жазушы Жанбыршы деген ауылдазгы 6ip ру буинныц ©Mipre икемс1з, сезге бар да, icKe жок дэрмен- ci3fliriH, бугшде chtfpi шыккан кедейлп4не кдрам'ай, баяйя бай кундершдеп кур кеуде, пац, керенау, кердец кулкзй эти озгермегеюн, “жыртык тебелершен ж^н жулынып шыгып турса да, тымакгарда 6ip такаббарйык бар” екенш уыггы, ащы мыскыЛ мей маскдра мазаккд айналдырады. Жацбмр- шы ауылыйьщ ец ардакгы улкёт — “опырык ауыз сары шал” , одан кейшп Kftnipnici “сакдлы бар, муртыжок еркек”, одан кейшп аяулысы — “ущрейген кесе кдра...” Сырт турлерше Караганда, ез1мгзге таныс кдзакылыкден “кец далада, аспан астында орын талгасып, улкендж жасасып отырган” оцшец 6ip акеуйек мыкхылар. Тосын кергён Kicire ездерииц мшез-кулкын бшу-аккцын: “кездер1 бул дуниенщ ар жагындагы б1рдемеге кддалгандай, бет-ауыздарында кдтып кдлган тас менмендисп” cipecripin крйъот, улкешнщ айтканын калтандарм е й ретген аудармай кдйтаЛай, торт кубылалары теп-тепс отырган ылги 6ip ызгай мен сыгайлар. Булармен крл алысьш амацдасудыц озшде жазылмаган зац, бузылмаган еен бар. Бул — ез куйлеш. Ал ещц осылардьщ уйлер! кдндай? Ещц соган келейж. Крнакгарды кддорлеп апарып туарген улкен уйшщ сйкы мьш^дай: Улксн кэра уйдац inii ертедеп байлыкгыц, Kaeipri кундеп жугау кедейлжтщ Жайын айтый тур. Ец алдымен, бул — к т з уй б т с е н я щ ш пндеп ен жыртык-Teciri кеп уй... Бес-алты уыгы алакандай жалпак, 6ip ксзде сырлангандыгы, зерленгендот байкалады. ©зге уыктары кы ры к ру — 6ipi жщшпсс, 6ipi ш н й з, ш аныракка TiK п р е л и т . Тагы 113 6ip бес-алты уы кта ж осан ы н i3i де жок;, ы стьщ i3i ган а бар. Ацырайган 1ргеден 6ip терт к ез кара ала ит Kipin келе жатыр. О н жак; босагада, аласа ж укаякгы ц устш де тем^рмен белдеуленген аруакгы 6ip ecKi сандык,, бстщде е и -у ш жерде гана суйектелген е р н е к т щ i3i калган ecKi кеб еж е... К ерпе-ж асты к, д е ге н н щ iai байкалмайды. Е й басы кайьщтай какырайган агаш тесектщ устшде сырмак, сиякты, курамыс керпе сиякты б1рдсмелер кокы п жатыр. Тер алдында тай, тайынша, ешю, лактершер1 ш ию куйшде твеелген. Bip кезде к е к сауырлаткан, куш ететкен уйрек бас ер осы уйдщ терш е мын жыл бурын ш ш ген Kyfli кала бергендей, каусап тур. Таралгылары кыркы лы п, кумютеткен узечгшер! у зш п тускеда тур. “Ушн кер де, туешен тущп” дег^ндей, ец кад1рлГ конах, кабылдайтын улкен уйшщ сикы мынадай болса, элп жайсаццардыц алпдей кершп-созылып, “тербиеш тайепзге жегушде” не магына бар? Тук те машна жок. Олай болса, будан аекдн парыксыздык бола ма?.. Мше, 6ip топ адамга ортак окщау мшездо жазушы осылай ацгартады. Бул арада ер адамньщ не бар адамныц мшезш тжелей баяндау жок, солар туратын уйдо суреттеу аркылы танытып отыр. Мундай мщездеу — жанама мшездеу. Одебиеттеп адамныц iiiDti 6iriMi тек мшездеу немесе жанама мш ездеу аркылы гана жасалмайды, THTixi тулгалауга кджегп езге теещдер де тугел осы максатта кызмет аткарып жатады. Адамныц элдебф куйЬйш- сушнишн немесе кескщ-кейпш, кцмыл- арекетш суреттеу, оныц ез сёзш немесе езгемец сейлесуш келпру, ец аргы жагы, турл1ше табигат кубылыстарын суреттеу... — осылардыц 6epi, сайып келгенде, эдебиеттеп адамныц сырткы турш аныктап, шла сырын ашу ушш керек. “Абай жолыныц” екшгш кггабында Абайдыц BitrepiMai туцгыш тануы галамат, кызык- Крнак боп отырган уйшде Ерболмен 6ipre уйыктап кеткен Абай тусгнде езшщ зарыта сагынган гашыгы Тогжацды кередь Тогжан да бутан “ ацеадым гой, зарыктым гой” деп ынтыга жакындап, муныц ез1 уйреткен “Топай кек” энш айтады. Абай оган кушак жая умтылып, “кел, келнп, сэулем” деп барып, ояна келсе, элпнщ 69pi туе екен: Тогжан жок, 6ipaK, о гажап, ун! кулакха, — дэл uni эн дэл элп Тогжан ушмен керш уйде шыркдлып жатыр. Ербол да оянады. Мше, Абайдыц дэл осы сэттеп сагыныш — муц, куаныш — сыр аралас куйындай уйыткыган шым-шытырык кецш куйхн, оныц нагыз акындык мшезш танытатын киын да кызык сезшш — жан толкыны мен журек лупипн жазушы тагы да “тшйз сез!М тшмен” былай суреттейдг 114 Кдтты езгерш , жат толкынга тускен Абай вл1 оналган жок,. Кулагы мен ы н та-б ей ш тыста. Ж алгыз 6ip унде. Энде мс, елде? Алгаш шапшац турегелген жерде буын-буыны кдптырап, жыгылып нала жаздады. Ербол гана суйеп кдлып, зорга дегенде буынын б е к г т . BipaK, сонда да езш -вз1 ацгарып журген жок, Bip туман, тус шгшде, алдагы 6ip рана сеулеге асыгып, кдлтырап, умтылып бара жаткдн дай. Овдыау, сулу ен узшген жок,. Содан кулагын алмайды. Кецш д е т соган ауып, уйып капты. EciKTi калай тауып, уйден кддай шыкканын да бзлмейш. Тыскд шыга сала, Абай тымагын жулып алып, ен шыккан жакка бар сулдер1'мен умсына тусш, катып, жабысып, тывдап кддды. 0 н — “Топай к е к ” . Енда гана незйс ыргак,сонщалык 6ip сулу сенмен, еркеленш , толкып кеп, баяулай басылды. Эн 6iTTi, Абай Ерболга карай умтылып кай: — Тогжан! Япырау,, мынау Тогжан, Тргжаным гой мынау! Дел G3iHiH yHi. Айнымаган вз ыргагы. в з накьгсы гой. Ербол-ау, мен кайда турмын осы? Мынау уйде м е т шакырып отырган Тогжаным гой! — деп, бар сабырдан айрылып, тагы да езгеше бузылып кетп. Адамньщ iimd тунуийк терещн, адам психоЛогиясыньщ кезге М нбес нэзпс калтарыстарын, адамга тэн куштар- лыкхьщ жан тусшбес киын купиясын жарк, етюзгп ашып, копара керееткен осьгнау керемет зергерлж — об£аз жасаудыц тагы 6ip тамаша тесип — озгын yjnici. ■ жүктеу/скачать 12,37 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|