Реферат жоспары : Соқтығысулар жөнінде ұғым Соқынның түрлері Серпімді және серпімсіз соқтуғысулар

Қазақстан Республикасының білім жəне ғылым министрлігі 
əл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті 

 
Факультеті: «Физикалық-техника факультеті»
Кафедрасы: «Жылуфизика жəне техникалық 
физика» 
 
СӨЖ
 
Тақырыбы: Серпімді жəне серпімді емес 
соқтығысулар 
 
 
 
 
 
 

Тексерген:Тұрмұхамбетов А.Ж 
Орындаған:Нусупбай А.С 

Алматы 2022ж
 

Реферат жоспары : 
1 .Соқтығысулар жөнінде ұғым 
2.Соқынның түрлері 
3.Серпімді және серпімсіз соқтуғысулар 
4.Қорытынды 
5.Қолданылған әдебиеттер тізімі 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Екі немесе одан көп материялық денелердің кеңістіктің салыстырмалы 
кішкентай аймағында салыстырмалы кішкентай уақыт аралығында өзара 
әрекетін соқтығысу деп атайды. Көбіне соқтығысуды соққы деп те атайды. 
Денелердің түйісу нүктесінде тұрғызылған нормальдың бойымен өтетін 
түзудің соқтығысу сызығы деп атайды. 
Егер денелер соқтығысқанға дейін олардың массалар центрі арқылы өтетін 
түзудің бойымен қозғалса , онда ол орталық сығысу деп аталады . 
Денелер соқтығысуы кезінде ,деформацияланып ,олардың кинетикалық 
энергиялары серпімді деформацияланып , олардың кинетикалық 
энергиялары серпімді , деформацияның энергиясына түрленеді .Зерттеулер 
денелердің соқтығысқаннан кейінгі салыстырмалы V жылдамдығы 
соқтығысқанға дейінгі жылдамдығынан кіші болатындығын көрсетті . 
Өйткені табиғатта идеал серпімді және тегіс беттер кездеспейді .Денелердің 
соқтығысқаннан кейінгі жылдамдығынынң нормальдық құраушыларының 
соқтығысқанға дейінгі жылдамдығынының нормальдық құраушысына 
қатынасы қалпына келтіру коэффициенті деп аталады .Егер ε=0 болса 
,соқтығысуиабсолют серпімсіз ,ал ε=1 болса абсолют серпімді болады . 
Дене нүктелерінің арақашықтығының сыртқы күштедің әсерінен өзгеруі 
деформация деп аталады .Деформацияны дененің немесе оның жеке 
бөліктері пішінің, мөлшерінің өзгерісі деп те қарастыруға болады.Сыртқы 
күштер әсері аяқталғаннан кейін жоғалып кететін деформация серпімді деп 
аталады 
Соққы түрлері: 
Қиғаш соққы - дененің массалар центрінің жылдамдығы соққының алғашқы 
кезеңінде тақта нормалына бір беймәлім бұрышпен бағытталады. 
Тiк соққы - дененің массалар центрінің жылдамдығы соққының бастапқы 
кезінде тақта нормалымен бағытталған соққы,нормаль дененің массалар 
центрінен өтетін соққы. 
Соққы тұтқырлығы — соғумен иген кезде үлгіліктің қирауының меншікті 
жұмысы. 
Соққыға сынау —кетігі бар тік төрт бұрышты қималы үлгінің соққыға 
тұрақтылығын анықтау үшін сынау;соққымен ию тәсілімен қирауға 
материалды (бұйымды) механикалық сынау. 
Тiк центрлiк соққы — екі дене өзара соғысқанда нормальдары ортақ екі 
дененің жанасу нүктесі арқылы денелердің массалар центрінен өтіп және 

жылдамдықтары осы ортақ нормальдың бойымен бағытталған соққы. 
Центрлік соққы — дененің тақта мен жанасу нүктесінен жүргізілген 
Бірнеше соққы толқындары бірнеше соққы толқындары пайда болатын 
көптеген жағдайлар бар. Біз олардың кейбірін қарастырамыз. Алдымен 
қарастырайық 
еркін ағынға параллель қабырғамен соқтығысқан β1 толқындық бұрышы бар 
жалғыз соққы толқыны. Не болып жатыр 
осы соққы толқынымен?Бұл сұраққа жауап беру үшін біз соққы толқынынан 
кейінгі ағынды қарастырамыз. Бұл ағын қабылданбады 
бұрышындағы қабырғаға θ. Ағын қабырға арқылы өте алмайтындықтан, оны 
басқа жаққа бұру керек, 
сол бұрышқа θ. Осы мақсатқа жету үшін жаңа соққы толқыны пайда 
болады.Алдымен сіз бұл жаңа соққы толқынының бірдей толқын бұрышы 
бар деп ойлауыңыз мүмкін β1дегенмен, бұл дұрыс емес. 
Неліктен екенін түсіну үшін біз Мах сандарын қарастыруымыз керек. Бірінші 
соққы толқынына дейін ағын болды 
Мах саны M1. Бірінші соққы толқынынан кейін (және екінші соққыға дейін) 
ағынның M2 Мах саны аз болады.Осы жаңа Мах санын ауытқу бұрышымен 
біріктіру θ, жаңа толқын бұрышы β2 табуға болады.Осылайша, екінші соққы 
толқыны β2 толқын бұрышына ие болады 
Бөлінген соққы толқыны егер біз дыбыстан жоғары ағынға өте мылқау денені 
салсақ, біз (бекітілген) қиғаш соққы толқынын алмаймыз. 
Оның орнына біз соққы толқынын аламыз. Бұл соққы толқынының 
қасиеттері соққы толқыны бойымен өзгереді 
толқындар. Соққы толқынының алдыңғы жағында β толқынының бұрышы 
90◦сонымен, бізде әдеттегі соққы толқыны бар. 
Бұл соққы толқынының артында ағын субсоникалық болып табылады.Соққы 
толқынынан алыстаған сайын β толқынының бұрышы азаяды. Β төмендеген 
сайын ауытқу бұрышы 
θ бастапқыда артады. Көп ұзамай ол максимумға жетеді, содан кейін ол 
қайтадан төмендей бастайды.Біз жеткеннен кейін емес θмакс .. біз дыбыс 
сызығын табамыз. Бұл жолда соққы толқынының ағынының саны М2 = 1. 
Соққы толқыны бойымен жүре бергенде, соққы толқыны жоғалады 
күш. Ол енді ағынды дыбыстан төмен жылдамдыққа дейін бәсеңдете 
алмайды. Осылайша, Мах саны үшін 

соққы толқыны М21-ден жоғары болады.Біз өзіміздің мылқау т-дан 
алыстаған сайын 
Соқтығысуды қарастыру кезінде ең басты нәрсе процестің өзін білу емес, 
оның нәтижесі. Соқтығысуға дейінгі мезет бастапқы күй, ал одан 
кейінгісоңғы күй деп аталады. Бастапқы және соңғы күйлерді сипаттайтын 
шамалар арасында, әсерлесудің сипатымен тәуелсіз белгілі қатынастар 
орнатылады. Осы қатынастардың бар екендігі, соқтығысуға қатынасатын 
денелер мен бөлшектердің жиынтығының энергияның, импульстің және 
импульс моментінің сақталу заңдары орындалатын тұйық жүйені 
құрайтындығы болып табылуын көрсетуінде. Ендеше, бөлшектер немесе 
денелердің бастапқы және соңғы күйлерін сипаттайтын шамалар 
арасындағы қатынастар, соқтығысу кезіндегі энергияның, импульстың және 
импульс моменттерінің сақталу заңдарымен өрнектеледі