Ресей концептосферасына

МАТЕРИАЛДАР МЕН ХАБАРЛАР
ӘОЖ 811.161.1.37
ҚБҚ 81.411.2-3
АЙДЫҢ МИФОЛОГИЯЛЫҚ ПОРТРЕТІ
РЕСЕЙ КОНЦЕПТОСФЕРАСЫНА
Н.П. Сидорова
Мақалада «Айдың» мифологиялық концепциясы талқыланып, фольклорлық және 
әдеби деректер негізінде оның архаикалық ерекшеліктері жаңғыртылған. «Ай» 
концептісінің құрамдас бөліктері діни-символдық белгілер түрінде беріліп, иерархиясы 
лингвомәдениеттану аспектісінде талданады. туралы идеялардың екіұштылығы туралы 
бақылаулар
ай
орыс тіліндегі әлемнің суретінде.
Түйінді сөздер:мәтін, ұғым, лингвистикалық 
мәдениеттану, амбиваленттілік, әлемнің 
лингвистикалық суреті.
белгілі бір мәдениетте қабылданған айқын 
және жасырын үлгілер мен үлгілерге сәйкес 
өмір сүру керек» [14, б. 86]. Тіл – мәдениеттің 
өмір сүруінің ерекше тәсілі, дүние бейнесін 
қалыптастырудың факторы: «бейнелерді 
таңдау және олардың лингвистикасы – 
көзқарасты білдіру үшін шындық 
фрагменттерінің өзін мәдени түсіндірудің 
нәтижесі. оларға қатысты – құндылық немесе 
эмоционалды маңызды» [12, б. 82].
Сөздің семантикасын зерттеудің 
когнитивтік тәсілі сөз мағынасының өзін 
зерттеуде жатыр, онда таңбаланушыны 
анықтауға қажетті және жеткілікті 
белгілер ғана емес, сонымен қатар 
таңбаланған туралы аңғал (қарапайым) 
білім де жазылады. Концептуалды 
құрылымды зерттеудегі мұндай кешенді 
тәсіл ұғымды оның тілдік көрінісі арқылы 
қайта құруға мүмкіндік береді.
Барлық ұғымдардың тілде 
үйлесімділікте шектеулері бар тұрақты 
және еркін білдіру формалары болады; 
«Когнитивтік лингвистика аясында 
түсінілетін ең маңызды тезистердің бірі – 
оны білдіру үшін қолданылатын тілдік 
құралдардың семантикасын анықтайтын 
ұғым» [9, б. 36]. Е.В. Рахилина, 
«үйлесімділікті анықтайтын барлық 
қасиеттер объектілердің меншікті 
қасиеттері емес, өйткені олар нақты 
нәрсені сипаттамайды.
Тіл ана тілінде сөйлейтіндердің «әлемге 
көзқарасының» әртүрлі үлгілерін көрсетеді (В. 
фон Гумбольдттің сөзі). Бұл айырмашылық 
тілдік мағыналар мен формалардың 
қалыптасуы мен дамуының әртүрлі 
мүмкіндіктері түрінде бекітіледі. Мұндай 
контексте сөз сол немесе басқа бейненің 
символы, семиотикалық формуласы қызметін 
атқарады, оны сәйкес ұғымдарды зерттеу 
арқылы қалпына келтіруге болады. Дүние 
адамға оның мәдениеті мен тілі призмасы 
арқылы беріледі. Тіл – бұл мәдениеттің 
құрамдас бөлігі: «адам тек тілде ойлайды, 
сезінеді және өмір сүреді» [2, б. 378]. Теориялық 
және практикалық іс-әрекеттер барысында 
адам көбінесе жақын дүниемен емес, дүниені 
бейнелеумен, когнитивтік үлгілермен және 
тілдік схемалармен айналысады.
Тіл – мәдениеттің құрамдас бөлігі, оның 
құралы. Халық тілі – тек қарым-қатынас пен 
ықпал ету құралы ғана емес, сонымен бірге 
мәдениетті сіңіру, мәдени маңызы бар 
ақпаратты қабылдау, сақтау және жеткізу 
құралы. «Тұлға биологиялық және 
психологиялық тұлға ретінде бірегей, бірақ 
ол дүниеге келеді дайын дүние. Демек, бала 
қазірдің өзінде өз қоғамына, өз дәуіріне және 
мәдениетіне жатады. тұлғаны дамыту