Негізгі қорытындылар мен ұсыныстар

ҰЛТТЫҚ 
 
БАЯНДАМА
 
 
                  
Ұлттық білім беру статистикасы
 
                   
және бағалау орталығы
 
 
126
 
2.4.  Жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру
 
 
Білім
 
беруді
 
дамытудың
  2020 
жылға
 
дейінгі 
мемлекеттік
 
бағдарламасында
 
жоғары  және  жоғары  оқу  орнынан  кейінгі 
білім
 
берудің 
 
мақсаты
 
еңбек  нарығының 
қажеттіліктерін, 
елдің, 
тұлғаның 
индустриалдық
 
- 
инновациялық  даму 
міндеттерін  қанағаттандыратын  және  білім 
беру  саласындағы  үздік  әлемдік  практикаға  сәйкес  келетін  жоғары  деңгейге  қол  жеткізу 
деп анықталған
. 
Мемлекеттің  жоғарғы  және  жоғарыдан  кейінгі  білім  беру  саласындағы  білім  беру 
саясаты  ғылым
-
білім
-
өндіріс  үш  мәннің  өзара  қатынасы  арқылы  жетекші  әлемдік 
үдерістерді  ескере  отырып  жүзеге  асырылады.  Білім
 
беруді
 
дамытудың
  2020 
жылға
 
дейінгі  Мемлекеттік
 
бағдарламасын  жүзеге  асырудың  алғашқы  жылдарында  елдің 
индустриалдық
-
инновациялық  даму  сұраныстарына  сәйкес  келетін, жоғары білім  беруде 
еуропалық  аумаққа
 
кіріге  алатын,  технологиялық  және    зияткерлік  меншік  өнімдерін 
коммерциализациялау  үшін  жағдайын  жасаған,  жоғары  білікті  ғылыми  және  ғылыми
-
педагогикалық  кадрлар  дайындайтын
 
жоғарғы  және  жоғарыдан  кейінгі
 
білімі  бар 
кадрларды  даярлаудың  нақты  механизмі  іске  қосылды.  Жоғарғы  оқу  орындарында
 
бақылаушы  және  қамқоршы  кеңестерін  құру  арқылы  корпоративтік  басқару  жүйесін 
енгізудің  заңнамасы  бекітілген.
 
Республика  жоғары  оқу  орындарының 
 
қолданысында 
жүрген қамқоршы кеңестерінің уәкілеттілігі қайта қаралуда. Осы механизмді тиімді ендіру 
үшін «Назарбаев Университеті» ААҚ тәжірибесі жоғарғы білім беру жүйесі менеджментінің 
заманауи үлгісі ретінде таратылуда, 
 
 
 
Жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру желісі мен контингенті 
 
Жастарды  осындай  және  басқадай  деңгейдегі  білім  берумен  қамту  халықаралық 
статистикалық көрсеткіштері елдің бәсекеге қабілеттілігінің қосылғыштарының бірі ретінде 
қарастырылады
. 
Елдің  инновациялық  әлеуеті  мен  макроэкономикалық  тұрақтылығының
 
бақылау  көрсеткіштерін  жақсарту  нәтижесі  оның
 
тұрғындарының  жоғары  білімді  болу 
үлесіне тікелей байланысты.
 
Әлемдік
 
практикада, орта есеппен алғанда, 10
 
000 адамға 232 студенттен келеді. 
Республикада  бұл  көрсеткіш  377  адамды  құрайды.  Үш
 
жылдағы  динамика  бойынша  бір 
жоғары оқу орнына есептегенде, студенттердің орташа саны көрсеткіштерінің өзгергендігі 
байқалуда (2.4.1
-
кесте). 
 
Жоғары  білімнің  күшті  әрі  ашық 
жүйесі гулденген интеллектуалдық қоғам үшін 
негіз  болады.  Жоғары  білім  дағдарысты 
болдырмаудағы  басты  мақсатымыз  болуы 
тиіс. 
 
 
Бухарест коммюникесі
 
 

                                                                                   
ҰЛТТЫҚ
  
БАЯНДАМА
 
 
                                                                                                                                       
Ұлттық
 
білім беру ститистикасы
 
                                                                                                                                                     
және бағалау орталығы
 
127
 
2.4.1-
кесте. 
 
Бір жоғары оқу орнына есептегенде студенттердің орташа саны, адам
 
  
2009 
2010 
2011 
+/- 
Студенттердің орташа саны 
 
4 209 
4 192 
4 312 
+ 103 
Дереккөз
: 
ҚР
 
БҒМ
 
мәліметтері
 
2011 
жылы
 
республикадағы
 
жоғары
 
және
 
жоғары
 
оқу
 
орнынан
 
кейінгі
 
білім
 
беру
 
жүйесінде
 
білім
 
беру
 
қызметін
  146 
жоғары
 
оқу
 
орны
 
жүзеге
 
асырады
. 
Оның
 
ішінде
,                       
9 
ұлттық
, «
Назарбаев
 
Университеті
» 
ААҚ,
 
Қ
,
А
. 
Ясауи
 
атындағы
 
Халықаралық
 
қазақ
-
түрік
 
университеті
, 33 
мемлекеттік
, 13 
азаматтық
 
емес
, 16 
акционерлік
 
және
  73 
жекеменшік
 
жоғары
 
оқу
 
орны
 
бар
. 
Студенттердің
 
жалпы
 
контингенті
  629 507 
адамды
 
құрайды
                   
(2.4.1-
сурет
).   
2.4.1-
сурет. Жоғары оқу орындарының желісі мен контингенті   
 
 
 
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері
 
2011  жылы  жоғары  оқу  орындарының  санын  қысқарту  кезінде  студенттер 
контингентінің өсу динамикасы сақталды (2010 жыл 
– 620 
442, 2011 жыл
 – 629 
507 адам). 
Олардың 
  21%-
ы
 
мемлекеттік  білім  беру  гранты  бойынша  және 
77%-
ы  шартты  негізде 
білім алады.  
 
Мемлекеттік  (311  333)  және  жекеменшік  (311  817)  жоғары
 
оқу  орындарындағы 
студенттерді
 
қамту  көрсеткішінде
 
аз  ғана  айырмашылық  бар,
 
2010  жылмен 
салыстырғанда,  жекеменшік  жоғары  оқу  орындарындағы  студенттер  санының  өскендігі 
байқалады (2.4.2
-
сурет). 
 
 
 
 
181
176
167
143
148
149
146
число вузов (ед.)
767,3
760,6
707,9
622,4
610,2
620,4
629,5
число студентов (тыс. человек)
Студенттер саны (мың, адам)
 
Жоғарғы оқу орындарының саны
 

ҰЛТТЫҚ 
 
БАЯНДАМА
 
 
                  
Ұлттық білім беру статистикасы
 
                   
және бағалау орталығы
 
 
128
 
2.4.2-
сурет.  Студенттерді жоғары оқу орындарының меншік түрлері бойынша қамту, студенттердің 
жалпы санынан 
%-
ы
 
 
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері
 
Жекеменшік  жоғары  оқу  орындарында  оқитын  студенттермен  салыстырғанда 
мемлекеттік  тапсырыс  бойынша  мемлекеттік  жоғары  оқу  орындарында  білім  алушылар 
саны  79,3% 
(110 
620    және    сәйкесінше  22
 884 
адам
) 
көбірек.  Жекеменшік  жоғары  оқу 
орындарында ақылы негізде оқитын студенттердің (92,7%) үлесі мемлекеттік жоғары оқу 
орындарына (64,5%) қарағанда көп.
 
Жұмыс  берушілер  мен  шетелдік  инвесторлар  есебінен  экономика  салалары  мен 
индустриалды
-
инновациялық  жобалар  бойынша  жоғарғы  және
 
жоғарыдан  кейінгі 
білімімен  кадрларды  даярлаудың  оң  үрдісін  атап  көрсетуге  болады.
 
ҚР  Статистика 
агенттігінің деректері бойынша кәсіпорындар есебінен 4
 
327 адам білім алған.
 
Өңірлер
 
бөлінісінде  жоғары  оқу  орындарында  білім  алушылардың  саны  Алматы 
қаласында  көп,  яғни  студенттердің  жалпы  санының  29,1%
-
ын  құрайды.  Солтүстік 
Қазақстан облысындағы жоғары оқу орындарында білім алатын студенттердің саны 
(1,3%)  
барынша  аз.  Бұл  жоғарғы  оқу  орындарындағы    әркелкі  бөліс  салдарынан  (қосымша, 
              
2.4.1-
кесте
). 
Сонымен қатар ЖОО
-
ды одан әрі оңтайландыру үдерісін ресурстармен,оның 
ішінде  сапалы  оқытушы
-
профессорлық  құрам
 
мен  материалдық
-
техникалық  базамен 
қамтамасыз етілу деңгейіне сәйкес жүргізу ұсынылады.
 
  
Қазақстан
 
Республикасының
 
«Білім 
туралы» 
Заңына 
сәйкес 
оқу 
бағдарламаларының  мазмұнына  байланысты  тұлғаның  қажеттілігі  мен  мүмкіндіктерін 
ескере  отырып  білім  беру  қызметтерін  ұсыну 
күндізгі,  кешкі  және  сырттай  оқыту
 
нысандары арқылы жүзеге асырылады. 
 
Жоғары  білім  беру  жүйесінде 
күндізгі  оқыту  нысанындағы 
студенттердің  саны 
басым.  Осы  оқыту  нысанымен  қамтылған  студенттердің  үлесі  57,3%
-
ды  құрайды. 
                    
2009 жылмен салыстырғанда аталған көрсеткіштің өсу динамикасының оң үрдісі (5,1%
-
ға) 
байқалуда.  Осындай  оқыту  нысаны  бойынша  жоғары  білімді  мамандар  даярлау  өз 
кезегінде студенттердің сапалы білім алуына кепілдік береді 
(2.4.3-
сурет). 
 
49,98
49,46
48,24
49,53
2010 жыл 
2011 жыл
Мемлекеттік ЖОО
Жекеменшік ЖОО

                                                                                   
ҰЛТТЫҚ
  
БАЯНДАМА
 
 
                                                                                                                                       
Ұлттық
 
білім беру ститистикасы
 
                                                                                                                                                     
және бағалау орталығы
 
129
 
2.4.3-
сурет. Оқыту нысаны бойынша 
 
студенттердің пайыздық арасалмағы
- 
 
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері 
 
Жыл сайын 
сырттай оқыту нысанында 
оқитын студенттер үлесінің төмендеу үрдісі 
байқалуда. Мысалы, 2009 жылы олардың үлесі 47,3% болса, 2011 жылы 41,2%
-
ды құрады 
(6,1%-
ға  төмендеген).  Аталған  көрсеткіш    Алматы  (63,6%),  Жамбыл  (63%),  Маңғыстау 
(59,4%) және Қарағанды (59,1%) облыстарында бұрынғыдай жоғары деңгейде.   
 
Жоғары  оқу  орындарында  кешкі  оқыту  нысаны  бойынша  білім  алатын 
студенттердің  үлесі  аз және   1,4%
-
ды  құрайды. Кешкі  оқыту  нысаны
 
бойынша  оқытумен 
барынша қамтылу Алматы қаласына тиесілі
 (34,9%) (2.4.4-
сурет).
 
2.4.4- 
сурет. Сырттай оқу нысанындағы студенттер үлесі, % студенттердің жалпы санынан
 
 
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері
 
Индустриалдық
-
инновациялық даму сұраныстарына сай бакалаврларды дайындау 
құрылымында техникалық және технологиялық мамандықтардың басымдылық үрдісіне ие 
болғаны  байқалады.  Ал  осыған
 
қарамастан  құрылыс  саласындағы  жоғары  білікті 
мамандардың  үлесі  төмен  қалпында  қалуда.
 
Ағылшын  тіліне  ертерек  үйретуге  өтуді 
есепке  ала  отырып  көптілді  мамандарды  дайындауға  мемлекеттік  тапсырыстың  өсуін 
алдын ала ескеру
 
ұсынылады (2.4
.5-
сурет).
 
52,2
53,1
57,3
47,3
46
41,3
0,4
0,9
1,4
2009 жыл
2010 жыл 
2011 жыл
кешкі
сырттай
күндізгі
2,
5
4,
3
1,
2
2,
2
7,
2
3,
04
4
7,
2
3,
8
2,
1
1
3,
2
2,
1
10,
5
8,
6
36,
9
2,
5
4,
7
1,
3
1,
9
6,
5
3,
4
3,
8
7,
6
3,
8
2,
9
1,
1
2,
9
1,
5
10,
9
10,
6
34,
9
2009 жыл
2011 жыл

ҰЛТТЫҚ 
 
БАЯНДАМА
 
 
                  
Ұлттық білім беру статистикасы
 
                   
және бағалау орталығы
 
 
130
 
2.4.5-
кесте. Бакалавриат мамандықтарының топтары 2011 жыл, %
 
Дереккөз: ҚР СА мәліметтері
 
2011  жылы  білім  алушылардың  көпшілігі  «Әлеуметтік  ғылымдар,  экономика  және 
бизнес»  (25%),  «Білім  беру»  (23%),  «Техникалық  ғылымдар  және  технология»  (21%) 
сияқты  мамандықтар  топтарына  барған,  ал  «Ветеринария»  мамандығына  келетін 
студенттердің саны аз (0,6%).
 
 
Салыстырмалы талдау көрсеткендей, жоғары оқу орындарында 
мемлекеттік тілде
 
білім  алушылардың  үлесі  жалпы  білім  беретін  ұйымдармен  салыстырғанда  барынша 
төмен  және  техникалық  және  кәсіптік  білім  беретін  ұйымдармен  салыстырғанда  жоғары 
(2.4.6-
сурет
). 
2.4.6-
сурет. Оқыту тілдері бойынша білім алушылардың үлесі, 2011 жыл 
 
 
Дереккөз:
 
ҚР СА мәліметтері
 
Жас  ерекшелік  шкаласы  бойынша  студенттер  санына  жүргізілген  талдау  жоғары 
білімді  негізінен  18
-
22  жастағылар  алатынын  көрсетті.  23
-
24  жастағылармен 
салыстырғанда аталған білім беру деңгейінде 25
-
29 жас санатындағы білім алушылардың 
сандық көрсеткішінің жоғары екендігі байқалуда (қосымша, 2.4.4
-
кесте).
 
23
12
4
22
16
12
39
12
12
2 6
2
образование
гуманитарные науки
право
искусство
социальные науки и бизнес
естественные науки
технические науки и технологии 
сельскохозяйственные науки
услуги
военное дело и безопастность
здравоохранение
ветеринария
Білім
Қызмет
Денсаулы
қ сақтау
Ветеринария
Гуманитарлы
қ ғылымдар
Өнер
Әлеуметтік ғылымдар және 
бизнес
Жаратылыстану 
ғылымдары
Техникалы
қ ғылымдар және 
технология
Ауылшаруашылы
ғы
Құқық
Білім
Қызмет
Денсаулы
қ сақтау
Ветеринария
Гуманитарлы
қ ғылымдар
Өнер
Әлеуметтік ғылымдар және 
бизнес
Техникалы
қ ғылымдар және 
технология
Ауылшаруашылы
ғы
Құқық
Білім
Қызмет
Денсаулы
қ сақтау
Ветеринария
Гуманитарлы
қ ғылымдар
Өнер
Әлеуметтік ғылымдар және 
бизнес
Техникалы
қ ғылымдар және 
технология
Ауылшаруашылы
ғы
Құқық
Білім
Қызмет
Денсаулық сақтау
Ветеринария
Гуманитарлық ғылымдар
Өнер
Әлеуметтік ғылымдар және 
бизнес
Жаратылыстану ғылымдары
Техникалық ғылымдар мен 
технология
Ауылшаруашылығы
Құқық
Әскери іс және қауіпсіздік
54,4
53
63,8
44,1
46,8
32,3
1,15
0,2
3,9
ЖжЖКБ
ТжКБ
НЖОББ
қазақ тілінде
орыс тілінде
басқа тілдер

                                                                                   
ҰЛТТЫҚ
  
БАЯНДАМА
 
 
                                                                                                                                       
Ұлттық
 
білім беру ститистикасы
 
                                                                                                                                                     
және бағалау орталығы
 
131
 
Шетелдік  студенттер  үшін  республиканың  жоғары  оқу  орындарында  білім  алуға 
қызығушылық  туғызу  мақсатына  жету  әлі  де  өзекті  болып  отыр.
 
2011  жылы  шетел 
студенттерінің саны 10,4
-
ды құрады.
 
Оның үстіне
 
мұндай студенттердің көпшілігі
 
Алматы 
қаласының  жоғарғы  оқу  орындарында  оқиды.  Шетелдік  студенттердің  көп  бөлігі
 
халықаралық келісім
 
аясында білім алуда. Осылайша, 2011 жылдың өзінде 259 шетелдік 
- 
Тәжікстан,  ҚХР,  Беларусь,  Румыния,  Моңғолия,  Ауғаныстан  Ислам  Республикасы 
азаматтары білім гранттарының иегерлері атанған. 
 (2.4.2-
кесте). 
 
2.4.2-
кесте. Қазақстанның жоғары оқу орындарында білім алушы шетелдік студенттердің саны, адам 
 
 
2009 
2010 
2011 
+/- 
Барлық білім алушылар
 
11974 
10361 
8982 
2992 
Жақын шетелдерден
 
7987 
7602 
6429 
- 1558 
Балтық жағалауы елдерінен (Латвия)
 
4 
4 
4 
- 
Алыс шетелдерден
 
4430 
3647 
3983 
- 447 
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері
 
Шетел  студенттерін  республика  жоғарғы  білім  беру  жүйесіне    келтіру  мәселесін 
шешу  үшін  Болон  процесі  елдерінің  озық  тәжірибесін  ескере  отырып  тұжырымдамалық 
құжат әзірлеу ұсынылады.
 
Білім
 
беру
 
жүйесінің
 
нәтижелілік
 
көрсеткіші
  – 
білім
 
алушылар
 
контингентінің
 
қозғалысы
 
мәселесі
 
өзекті
 
күйінде
 
қалып
 
отыр
. 
2011 жылы 2010 жылмен салыстырғанда 
кету коэффициенті
 1%-
ға ұлғайған. Осылайша, үш жылда аталған көрсеткіштің төмендеу 
үрдісі өзгерген (
2.4.7-
сурет, қосымша, 2.4.3
-
кесте
).   
ҚР
 
Статистика
 
агенттігінің
 
деректері
 
бойынша
 
студенттердің
 
жоғары
 
оқу
 
орындарынан
 
кету
 
үлесінің
 
жоғары
 
болу
 
себептерінің
 
бірі
 «
қаржылық
 
қиындықтар
» 
болып
 
табылады
 (20,7%). 
Бұл ретте «үлгермеу» себебімен 8,6% адам, «оқу тәртібін, ішкі тәртіп 
ережелерін  және  оқу  орнының  Жарғысын  бұзғаны  үшін» 
– 
17,9%  адам,  «өз  еркімен» 
– 
17,1% адам кеткен. 12,4% адам «басқа жоғары оқу орындарына ауысқан».  
    
2.4.7-
сурет.  Жоғары білім беру жүйесіндегі шығындар, %
 
 
Дереккөз: ҚР СА мәліметтері
 
Облыстар
 
бөлінісінде
 
жоғары
 
оқу
 
орындары
 
жүйесіндегі
 
шығындарға
 
байланысты
 
деректерді
 
салыстыру
 
айтарлықтай
 
өңірлік
 
алшақтықты
 
көрсетеді
. 
Студенттер  кетуінің 
жоғары  коэффициенті  Қызылорда  (35,2%),  салыстырмалы  төмен 
– 
Солтүстік  Қазақстан 
(7,1%) облыстарында байқалады (2.4.8
-
сурет, қосымша, 2.4.5
-
кесте
). 
20,1
14,5
12,2
11,9
12,9
2007
2008
2009
2010
2011

ҰЛТТЫҚ 
 
БАЯНДАМА
 
 
                  
Ұлттық білім беру статистикасы
 
                   
және бағалау орталығы
 
 
132
 
2.4.8-
сурет. Өңірлер бөлінісінде кету коэффициенті, %
 
 
Дереккөз: ҚР СА мәліметтері
 
 
2011 жылы 
жоғары оқу орнынан кейінгі білімді кадрларды даярлау 
республикадағы 
165  жоғары  оқу  орнында  магистратура  мен  докторантурада  жүзеге  асырылды. 
Магистранттардың  жалпы  саны 
21 
159  адамды  құрады,  олардың  62,3%
-
ы  ақылы  білім 
беру қызметтерін алады.  
 
 
Өңірлік
 
салыстыруда  магистранттардың  саны  Алматы  (7  628)  және  Астана 
                   
(1 
839  адам)  қалаларында  және  Қарағанды  (1  318),  Оңтүстік  Қазақстан  (1
 
301  адам) 
облыстарында  көп.  Бұл  ретте  Солтүстік  Қазақстан  (96)  және  Алматы  облыстарындағы 
(100) магистранттар саны аз. 
 
 
Магистартура  деңгейінде  білім  алушылардың  негізгі  үлесі  «Әлеуметтік  ғылымдар 
және бизнес» (13,8%), «Техникалық ғылымдар және технология» (17,1%), «Білім» (13,9%), 
«Құқық» (11%) сияқты мамандықтарға тиесілі. «Ветеринария» (0,8%), «Ауылшаруашылық 
ғылымдары»  (2,4%),  «Өнер»  (2,1%),  «Қызмет  көрсету»  (2,8%)  мамандықтары  бойынша 
студенттер даярлау үлесі төмен деңгейде қалып отыр (2.4.9
-
сурет).
 

жүктеу/скачать 7,73 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: