Табиғат адамзаттан әлдеқайда бұрын пайда болған. Адам оны қорғап, терең зерттеп, көркейте алады, бірақ ол табиғатсыз тіршілік ете алмайды
жүктеу/скачать 0,69 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Негізгі бөлім
|
Кіріспе Табиғат адамзаттан әлдеқайда бұрын пайда болған. Адам оны қорғап, терең зерттеп, көркейте алады, бірақ ол табиғатсыз тіршілік ете алмайды. Табиғат дегеніміз- біз өмір сүретін жер, орман, өсімдіктер және жануарлар әлемі, бірақ сөзбен айтқанда бүкіл әлем. Табиғат- тіршілік атауының құтты қоныс мекені. Алтын ұя, қоршаған ортасы. Табиғат байлығы-адамзат өмірінің баға жетпес байлығы. Тірі табиғат арасында неше түрлі қызықты байланыс бар. Бұл мыңдаған жылдар бойы қалыптасып келе жатқан құрлыс. Кейінгі жылдары медицинада шөптердің емдік қасиеттері, олардың кеңінен пайдалануға ерекше назар аударылуда. Қазіргі кезде шөппен емдеу-фитотрепияны үй жағдайында кеңінен қолдануға мүмкіндік жеткілікті. Ол үшін дәрәсәз ем-домды жасауды дәрілік өсімдіктерден іздеуіміз керек. Өсімдіктер сарқылмайтын қазына емес сондықтан оларды орынды пайдаланып қорғай білудің маңызы зор. Мың теңге тұратын дәрі шарбағыңның дәл түбінде өсіп тұр деген халақ даналығы бекер айтылмаған. Дәрі-дәрмек жасау ісінде өсімдіктердің алатын ролі аса зор екені тәжірибеден мәлім. Алғаш рет қазақстанда өсімдіктердің емдік құрамы туралы мәліметтер жазылды. Көптеген орыс қалаларында жасыл өсімдіктерді сататын аптекалар ашылды. Ғасыр бойы емдік өсімдіктерді қолдану тәжірибелері жүргізілді. Бұл жазбалар- ғасылдың соңына дейін жалғасты, қаншама рет толықтырып, ауру түрлері ажыратылды. Дәрілерді жасау әдістері қарастырылды. Елімізде өсетін 20 мыңнан астам түрлерінің 2500-інің шипалық маңызы бар. Бұның 600-ге жуық түрінен дәрі дайындауға шикізат ретінде пайдалануға болады. Алайда медицинаға 200-ге жуық дәрілік өсімдіктер түрі белгілі. Қазақстанда өсетін 6000-ға жуық өсімдіктің түрінің 500-і дәрілік өсімдіктерге жатақы. Жусан (Artemisia) – гүлді өсімдіктердің күрделігүлділер тұқымдасына жататын көп жылдық шөптектес өсімдіктердің туысының атауы. Сонымен қатар дәрігерлер мыңжылдық деп атайды. Ол- денсаулық пен ұзақ өмірдің символы. 3
3.1 Жусанмен танысу Жусан — күрделігүлділер тұқымдасына жататын көп жылдық, кейде бір не екі жылдық шөптесін өсімдіктер, шала бұта. Қазақстанның барлық жерінде — шөл-шөлейтті далада, таулы жерлерде өсетін 81 түрі бар. Жусанның биіктігі 10-60 см, кейде 1,5-2 м-дей болады. Сабағы тік немесе жерге жайылып өседі. Жапырағы кезектесіп орналасқан, қауырсын тәрізді, шеті тілімденген, кейде бүтін жиекті. Ұсақ гүлі қос жынысты, сары түсті, себеттері көп, әбден піскен кезде шашыраңқы иіліп келген сыпыртқы гүлшоғырын құрайды. Шілдеден қыркүйекке дейін гүлдейді. Жемісі — тұқымша. Жусанның 17 түрі - сирек кездесетін эвдемик түрге жатады, ал Қазақстанда ғана өсетін бір түрі – дәрмененің дәрілік шөп ретінде ерекше мәні бар. Шырғалжын жусанның жапырағы мен сабағын жеуге болады, құм жусаны құм тоқтату үшін пайдаланылады. Арасындаулытүрі (таврийжусаны) де кездеседі, оны мал жемейді. Жусан — құнарлы мал азығы, дәрілік, бояуыш, тағамдық, витаминді, эфир майлыөсімдік. Жусандықолдан (мысалы, тамыржусан) да өсіреді. 4 - Ол адамның иммунитетін көтеретіні зертханада анықталған. Сәуленің адам ағзасына ықпалын азайтады, ал, ісікке әсерін көбейтеді. Өз күшімен жазып шыққан бір-екеу ғана. Көбінесе ісікті кішірейтеді. Әсіресе, бауыр, қуық, төс ісіктеріне әсері бар. Қатерлі ісікті сәулемен емдеу барысында «Арглабин» қолданылса, науқастардың емделуі 95 пайызға көтеріледі дейді жер Жусан өсімдігі гүлдеп тұрған кезінде нағыз күшіне енеді. Осы кезде оны сабағымен кесіп алып қайнаған суға тұндырады. 10 литр суға 2-3 кг жусанды бұқтырады. Жусаннан жасалынған тұнбаны жеміс ағаштарына түсетін құрттарға қарсы қолданады. Әсіресе, алма, алмұрт, құлпынай, бүлдіргендердің жемісі пісе бастаған кезде олардың бір шетін үңгіп жеген жәндіктерді көзіңіз шалмайды. Бірақ жемістер жартылай зақымдалып, тіпті жеуге жарамсыз болып қалады. Сол үшін де осы тұнбаны жемістер гүлдеп болып, түйін салған уақыттан бастап аптасына бір рет өсімдіктерге шашып тұрсаңыз еш зиян етпейді. Осы сияқты ащы бұрыш, темекі шөп, темекінің қалдықтары, дала қышасы, сүйелшөп, ат қымыздықтың тамыры, барқытгүлдің сабақтары, жусан өсімдіктерін табиғи ем ретінде зиянкестерге қарсы қолдануға болады. Тіпті, жусан, барқытгүлдердің мәдени түрлерін топтап отырғызсаңыз да пайдалы. Бұл өсімдіктердің ерекшеліктері сол, иісі өткір болады. Әрине, адамға зияны жоқ болғанымен жәндіктер үшін аталған өсімдіктердің иісі жағымсыз. Сол үшін де ұсақ жәндіктер өткір иісті өсімдіктердің маңына жоламайды. Жусан деп ел атаған, Шөлге берік өскелең. Шөп ол бойы жатаған. Дәрі – түбір бұтағы, Дауылға, желге көшпеген, Жусан – қырдың жұпары. (Бағдат Айтмұқаева) Жусан! Осы бір жүрегімізге жылылық сағыныш сезімін ұялатып, жанымызды жадыратып, көңілімізді көкке көтеретін, даламыздың дархандығы мен қадір қасиетін санамызға бала кезден сіңіп қалған салиқалы еске түсіретін қасиетті сөзде ерекше құдірет бар десеңізші!... Қаптап қырда шығатын, Көп шөп демей, жусанды Иісі мұрын жаратын, Біліп ал, шын атын... (І. Шұғаев) Жусан (Artemisia) – гүлді өсімдіктердің күрделігүлділер тұқымдасына жататын көп жылдық шөптектес өсімдіктердің туысының атауы. Дүниежүзінде жусанның 500-ден аса түрі кездеседі, оның 81 түрі еліміздің далалы, шөлейтті және шөлді өңірлерінде өседі. Олардың сабақтарының биіктігі жеке түрлеріне сәйкес 10-60 см, кейде 1,5-2 метрден асады. Сабақтары көбіне тік, кей түрлерінің сабағы жерге жайылып өседі. Қауырсын пішінді жапырақтары сабақтарына кезектесіп орналасқан және олардың жиектері тілімденіп келеді. Кей түрлерінің жиектері біркелкі тұтас тілімденбеген. Ұсақ гүлдерінің түсі ақшыл, сарғыш.Тамыз- қыркүйек айларының аралығында гүлдейді. 5 Қазақстанда өсетін жусанның 17 түрі сирек кездеседі және олардың кей түрлері тек біздің еліміздің аумағында өсетін эндемик түрлерге жатады. Мысалы, Қазақстанның оңтүстік аймағында ғана өсетін дәрмене деп аталатын жусанның шипалық қасиеті өте зор. Шырғалжын жусанының жапырағы мен сабағын тағам ретінде пайдалануға болады. Жусанның улы түрлері де бар. Ащы жусан, қара жусан, боз жусан (дәрмене) т.б. жусан түрлері құнарлы мал азығы болып саналады. Тамыржусан мен дәрмене жусаны қолдан өсіріледі. Жусанның көптеген түрлерінің маңызын халқымыз ерте кездерден бастап-ақ біліп, дәрі-дәрмек, мал азығы ретінде пайдаланып келген. Жусанның жұпар иісі туралы және оның қазақ даласының қасиетті өсімдігі екендігі жайында аңыз әңгімелер көптеп кездеседі. Ойыма ащы мұң салар Жусан – күй мен жусан - ән, Қапаланып тұрсам бір Жусан сөз бен жусан – жыр... 6
жүктеу/скачать 0,69 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|