Терминологиялық хабаршы №2 (52) 2016
ЛАТЫН ГРАФИКАСЫНДА ЖАЗЫЛҒАН «АТАУЛАР СӨЗДІГІНІҢ»
жүктеу/скачать 1,29 Mb. Pdf көрінісі
|
ЛАТЫН ГРАФИКАСЫНДА ЖАЗЫЛҒАН «АТАУЛАР СӨЗДІГІНІҢ» ҚҰРЫЛЫМЫ (1931 ж.) Кез келген сөздіктің жасалуы кешенді түрде атқарылатын үлкен ғылыми мәселе, ал ұлттық тілдің аударма терминологиялық сөздігін түзу – әр уақытта ұлттық тілдің ғылыми тілдік өміріндегі елеулі оқиға болып табылады. Тарихи тұрғыдан қарастырар болсақ, ол көбінесе тарихи және ұлттық сана-сезімнің өсу кезеңімен, ұлттың қалыптасуымен, әдеби тіл мен оның нормасының тұрақтануымен байланысты келеді екен. Халық ағарту комиссариаты білім кеңесінің терминология комиссиясы 5000 дана таралыммен 1931 жылы тұңғыш рет кирилл-латын графикасында жазылған «Атаулар сөздігін» шығарды [1]. Сөздікте филология, физика, заң, психология сияқты түрлі ғылым салаларына қатысты 8000 термин берілген. Осы сөздік туралы 1934 жылы жазған рецензиясында А.Самойлович «Мен 1932 жылдың аяғында Қазақстанның астанасы Алматыда болғанымда бұл сөздік таптырмайтын (был библиографической редкостью) еді» [2] – дейді. «Атаулар сөздігі» Алаш зиялыларының ұлттық терминологиялық қорды қалыптастыруда ұстанған қағидаттарына сәйкес жасалған соңғы басылымдардың бірі болғандықтан оны қайта бастырып шығарып, мамандардың, зиялы қауымның назарына ұсынуды ф.ғ.д., проф. Ш.Құрманбайұлы мен О.Жұбаева қолға алып, қазіргі кирилл жазуымен 2004 жылы кітап етіп 2-басылымы ретінде қайта ба- стырып шығарды [3]. Терминтанушы Ш.Құрманбайұлының көрсетуінше: «Қазақ терминогра- фиясының тарихында өзіндік орны бар «Атаулар сөздігі» өткен ғасырдың оты- зыншы жылдарындағы термин шығармашылығы мен терминологиялық сөздік түзу ісінің кезеңдік келбетін, терминология комиссиясы жұмысы мен алаш зиялыларының ұлттық терминқор қалыптастыруда ұстанған ұстанымдарын көрсететін нақты тілдік-тарихи дерек.» [3]. ХХ ғ.басындағы әрі аударма, әрі терминологиялық сөздіктің қажеттілігі тура- лы «Атаулар сөздігінің» «Бір-екі сөз» деген кіріспеcінде былай келтіреді: «әr-bir çeke çazuvcьlar ґz qolьna ustap otьratьn, çaŋa өmіrdіŋ tilin izdedi, pәn atavlarьna tus-tustan surav kөbejdi, onьŋ muqtaçdьģь kуn sajьn asa berdi. zьmьragan ucqьr өmir kуnbe-kуnģi kerekke çumsavģa dajьn turģan til qaruvьn kerek qьldь. oj eŋbeģindegi eŋqьjьn istiŋ biri sөzdik tizуv». Қазақ тілі біліміндегі алғашқы терминологиялық сөздіктердің бірі ретінде ла- тын графикасында жазылған «Атаулар сөздігінде» ұлттық тілдің метатілі және ТЕР МИНОГР АФИЯ МӘСЕЛЕЛЕРІ 47 ХАБАРШЫ
Терминологиялық әлем туралы Алаш білімпаздарының білімдері жүйеленіп берілген. Бұл білімдер аясы сөздіктің түріне, сөзтізбенің көлеміне, лексикографиялық материалдар- ды беру тәсілдеріне, сөздік мақаланың құрылымына байланысты жүйелі түрде келтірілген. Дыбысталуы бойынша жазылған: Кирилл жазуымен бе ріл- ген орыс сөздері Латын жазуымен беріл ген қазақ сөздері (1931 ж.) Бүгінгі кирилл жазуын- дағы қазақ сөздері А
A
Аптамабел А
A
erkindik) Аптономійе (құрыйат- сайасій еркіндік) Аллюминий
Әлүмен (метал заты) Бене
Bene
pis Бенепис
Бухгалтер Buģaltьr
Бұғалтыр Газ
Ġaz Ғаз
Жо нглер Çө
Жөңгілер Журналист Çornalcь (әdebijetci) Жорналшы (әдебійетші) Закон Zaŋ, zәkөn Заң, зәкөн Индустрия Уndistire (өnerli kesip) Үндістіре (өнерлі кесіп) Партия Partьja
Партыйа Пародия
Paradije (elik) Парадійе (елік) Синонимдік қатармен берілгендер:
Базис
Typ tirev, tirek (ujьtqь, bazьs) Түп тіреу, тірек (ұйытқы, ба зыс)
Вдова Tul, çesir Тұл, жесір Владелец Bijlevci, ije Бійлеуші, ійе Внимание Eltijpәt, nazar Елтіипат, назар Гарантия Senim, vәde, kepil Сенім, уәде, кепіл Дворец Saraj, orda Сарай, орда Дерматолог Teri avruv mamanь (teri dәrigeri) Тері ауру маманы (тері дәрігері) Должность Qьzmet, orьn Қызмет, орын Жилище
Baspana. yj Баспана, үй Жақша («қоршаудың») ішінде қазақша түсіндірмесімен берілді:
48 ХАБАРШЫ
Терминологиялық Кирилл жазуымен бе- ріл ген орыс сөздері Латын жазуымен беріл- ген қазақ сөздері (1931 ж.) кирилл жазуындағы қа зақ сөздері Диктофон Dәktapon (sөz çazatьn apa rat)
Дәктапон (сөз жазатын апа рат)
Ультиматум Уltimәtim(kesken sert) Ултимәтім (кескен серт) «Атаулар сөздігіндегі» аудармалар бүгінгі уақытта да өз мәнін жоймай сол қалпында қолданылып келеді:
Заработок Tabьs Табыс
Заработная плата Çalaqь
жалақы Заседание Mәçilis Мәжіліс
Индивидуальное креди- тование
Çeke nesije beryv Жеке несійе берүу Индивидуальное хозяйство Çeke caruva Жеке шаруа Интеллигенция Zьjalьlar Зыйалылар Исследование Izerttev Ізерттеу
Копия Kөcirme
Көшірме Кредит
Nesije Несійе
Культ Tabьnuv
Табынұу Культура
Mәdenijet Мәденійет Лектор Dәrisci (lektir) Дәрісші (лектір) Лекция
Dәris Дәріс
Наемный труд Çaldama eŋbek Жалдама еңбек Налог
Salьq Салық
Научно-исследовательс- кий институт Ġьlьmdь zerttev уnisteti Ғылымды зерттеу үніс- те ті
Гражданин Azamat
Азамат Выставка Kөrme Көрме
Герб Taŋba
Таңба Отдел
Bөlim Бөлім
Печатный лист Baspa tabaq Баспа табақ Пианино
Kуj sandьq (pijәnijno) Күй сандық (пійәнійно) Пиктография Syvret çazuv Сүурет жазұу
49 ХАБАРШЫ
Терминологиялық Помада
Dalap Далап
Представитель (уполно- моченный) Өkil Өкіл
Президент Pirzijdent (topbasь) Пірзійдент (топбасы) Экватор
Beldev Белдеу
Бұрыннан бар сөздердің мағыналарын жаңғырту арқылы жаңа сөзге балама табу:
Термин
Pәn sөzi (atav) Пән сөзі (атау) Заседатель Qoscь bij Қосшы бій Контрабанда Buqpa savda (urlap өtki zyv) Бұқпа сауда (ұрлап өткі зүу) Контрабандист Buqpa sәvdeger Бұқпа сәудегер Космополитизм Әlemdi syjyvcilik Әлемді сүйүушілік Курорт
Davalь çer (kyrert) Дауалы жер (күрерт) Лейкемия Aq qandьlьq Ақ қандылық Объявление Çarnama Жарнама
Демократия Buqara (demәkirәtije) Бұқара (демәкірәтійе) Букет
Desteli gyl Дестелі гүл Гимн Quvanьc kyji Қуаныш күйі Парашют
Qalьtqь Қалытқы
Партизанская война Alaman soģьsь Аламан соғысы Патриарх
Aqsaqal Ақсақал
Показатели конъюнктуры Narьq kөrsetkic Нарық көрсеткіш Поле сознания (психол.) Oj kөlemi (sana өrisi) Ой көлемі (сана өрісі) Председатель Aģa
Аға Рецензия Qьsqa sьn Қысқа сын Феодализм Bek dәviri Бек дәуірі Бір сөзден туындаған сөздерге әр түбірдегі сөздердің берілуі: Кирилл жазуымен бе- рілген орыс сөздері Латын жазуымен беріл- ген қазақ сөздері (1931 ж.) кирилл жазуындағы қа зақ сөздері Алкоголь Esirtkic Есірткіш
Алкоголик Araqqor
Араққор Идеал
Arman Арман
ТЕР МИНОГР АФИЯ МӘСЕЛЕЛЕРІ 50 ХАБАРШЫ
Терминологиялық Идеализм Muratcьlьq Мұратшылық Сөз тудырушы жұрнақтардың берілуі:
Алкоголик Araqqor Араққор
Дарвинизм Dәrbin çolь Дәрбін жолы Демократизм Buqaracьldьq Бұқарашылдық Идеализм Muratcьlьq Мұратшылық Идеалист Muratcьl Мұратшыл
Историзм Tarьjqсьlьq Тарыйқшылық Лингвистика, филология ғылымдарының атау сөздері (терминдері): Кирилл жазуымен бе- рілген орыс сөздері Латын жазуымен беріл ген қазақ сөздері (1931 ж.) кирилл жазуындағы қа- зақ сөздері Диалектология Dijәlektalogije (til өzgerisin zerttеjtin ģьlьm) Дійәлекталогійе (тіл өз гері- сін зерттейтін ғылым) Значение Mәn, mәnis, maģьna Мән, мәніс, мағына Иносказание Ьcara sөz Ышара сөз Лексика Sөz keni
Сөз кені Лексикография Sөz kenin әliptev Сөз кенін әліптеу Лексикология Sөz kenin tekseryv ģьlьm Сөз кенін тексерүу ғы лым Лексикон (словарь) Sөzdik Сөздік
Лингвистика Til ģьlьmь Тіл ғылымы Литературный язык Әdebijet til Әдебійет тіл Логическая речь Aqьl sөzi Ақыл сөзі Локальный (местный) Çergilikti, orьndaģь Жергілікті, орындағы Наречие Уstev
Үстеу Неологизм Çaŋa sөzcildik Жаңа сөзшілдік Отглагольное имя Esimce
Есімше Падеж (грам.) Çalģav Жалғау
Пассив Pәssip
Пәссіп Периодическая речь Ьrģaq sөz Ырғақ сөз Перифраз Bykpelev
Бүкпелеу Плеоназм(литер.) Qos-qabattav (cьbatpa) Қос-қабаттау (шыбатпа) Подлежащее Bastavьc
Бастауыш Подчинение (грамм.) Baģьnuv, baģьnbalь Бағынұу, бағынбалы ТЕР МИНОГР АФИЯ МӘСЕЛЕЛЕРІ 51 ХАБАРШЫ
Терминологиялық Полемика Ajtьs, talas Айтыс, талас Сөздіктің кіріспе сөзінде «Бұл құрастырылған пән сөздерінде талай кемшіліктер бар. Үйткені әр ғылымның тарауынан өзіне жүйрік кісілер шықпай, пән сөзі түзелмек емес» атап көрсеткеніндей балама табудағы ауытқушылықтар мен сәйкессіздіктердің орын алуы да табиғи нәрсе: Кирилл жазуымен бе- рілген орыс сөздері Латын жазуымен беріл ген қазақ сөздері (1931 ж.) кирилл жазуындағы қазақ сөздері Кофе
Kөpi (caj) Көпі (шай) Крокодил Ajdahar
Айдаһар Область (науки) Çуz Жүз
Обаяние Alapat
Алапат Охота
Aŋ Аң
Персик Temir tiken Темір тікен Овощи
Çasьl Жасыл
Тезис Turlav
Тұрлау Юмор
Quvlьq Қулық
Сөз үнемі үздіксіз өзгерісте болатындықтан, оның бүгінгі сөйлеушілердің қабылдауындағы мағынасы өткен 85 жыл бұрын берілген мағынасымен сәйкес келмеуі заңды құбылыс. 2004 жылы шыққан басылымның кіріспе сөзінде Алаш терминқорын зерттеуші Ш.Құрманбайұлы «Атаулар сөздігі» туралы жазылған мақалар мен рецензияларда айтылған сын ескертпелер, ұсыныстарды жан-жақты талдап, сол кезеңдегі қоғамдық-саяси жағдайдың сөздікке тигізген әсерін түсіндіре келе былай дейді: «Сол жылдары осы сөздікке тікелей және жанама қатысты бар жарияланған материалдарды қарап отырсақ, көпшілігінде сөздік түзушілердің ұстанған қағидаттарына байланысты мақсатты түрде сын айту, мәселеге са- яси, әлеуметтік-таптық тұрғыдан баса мән берілгендігі байқалады. Сөздіктің жақсы жақтары, жетістіктері ауызға алына бермейді. Сөздік туралы пікір білдіргендердің оның сапасы, келесі басылымы жақсарсын деген ниеттен гөрі оны түзуші авторлардың ұстанып отырған бағытының бұрыстығын, ендігі жерде қазақ терминолгиясын бұл бағытта дамытуға болмайтынын дәлелдеуге бейілді екендігі айқын аңғарылады. Сондықтан да сөздіктің жақсы жақтары туралы айтылмай, кемшіліктер ғана теріліп, біржақты сынға жол беріледі. Терминологиялық комиссия жұмысының жетістіктері жөнінде де сөз болмай- ды. Керісінше, олар комиссияның солақай саясат ұстанған алашшыл, ұлтшыл, пуристерден құралғандығын, социалистік қоғамға зиянды жолға бастап ТЕР МИНОГР АФИЯ МӘСЕЛЕЛЕРІ 52 ХАБАРШЫ
Терминологиялық отырғандығын дәлелдеу арқылы, ендігі жерде жарқын болашаққа апаратын бағытты таңдай отырып, терминологиялық жұмыстардың жаңа арнаға бұрылуы керектігін айрықша атап өтеді», – дей келе: «Шын мәнінде сол жылдары мұндай терминдер сөздігінің басылып шығуының өзі елеулі оқиға еді» [3] – деп жоғары бағалайды. Қорыта айтқанда, «Атаулар сөздігі» ұжымдық сананы көрсететін ғылыми еңбек ретінде ХХ ғ. басындағы қазақ қоғамның мәдени, ғылыми, тілдік өмірінде айрықша орын алды.
1. Atavlar sөzdiģi. Kьzьlorda: Qazaģьstan baspasь, 1931. 2. Самойлович А.Термиологический словарь//Библиография Востока. Вып.2-4 (1933). –Ленинград: Изд-во АН СССР, 1934. –С. 93-95. 3. Атаулар сөздігі. Латын графикасынан кириллицаға көшіріп, сөздікті баспаға дайындағандар: Шерубай Құрманбайұлы, Орынай Жұбаева. Алматы: Сөздік-словарь, 2004. 2-басылымы.
53 ХАБАРШЫ
Терминологиялық Қазақстан Республикасы Үкіметінің жанындағы Республикалық терминология комиссиясы отырысының материалдары Республикалық терминология комиссиясының 2016 жылғы 28 маусымдағы отырысында Қазақстан Республикасының Мәдениет және спорт министрі, ко- миссия төрағасы А. Мұхамедиұлы жүргізіп, комиссия мүшелерінің талқылауына сала терминдерін, сөз тіркестері мен жеке сөздерді ұсынды. Республикалық терминология комиссиясының талқысына сыртқы саясат, электроника, радиотехника және байланыс, информатика және есептеуіш тех- ника, физика және астрономия саласының терминдері жалпы саны 1600 тер- мин ұсынылды, сондай –ақ Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрлігі, Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі, Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігі тарапынан ұсынылған терминдер де қаралды. Отырыс барысында терминдерді бекіту дауыс беру арқылы жүзеге асырыл- ды. Бірқатар терминдер қайта қарау үшін қалдырылды. Сондай-ақ дауыс беру парақтарына терминдердің қысқаша анықтамасын жазу ұсынылды. Комиссия мүшелері талқылау нәтижесінде мына қорытындыға келді: - бекітілген жаңа терминдер тізбесі бұқаралық ақпарат құралдарында жа- риялансын, орталық және жергілікті атқарушы органдарға жіберілсін. -комиссия хаттамасының орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігі Тілдерді дамыту және қоғамдық-саяси жұмыс комитетіне жүктелсін.
54 ХАБАРШЫ
Терминологиялық Termincom.kz сайты туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің жанындағы терминология комисси- ясы бекіткен және бекітуге ұсынылатын ғылым, білім, техника мен экономи- ка, қоғамдық-әлеуметтік бағыттардағы салааралық терминологиялық қорды біріздендіру және жетілдіру мақсатында Termincom.kz сайты өз жұмысын ба- стады.
Қазақстан Республикасы Президентінің 2011 жылғы 29 маусымдағы № 110 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасында тілдерді дамыту мен қолданудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын жүзеге асыру мақсатында ғаламтор желісіне енген Termincom.kz – ғылым, білім, тех- ника мен экономика, қоғамдық–әлеуметтік өмірдегі термин сөздердің бірыңғай республикалық терминологиялық электрондық базасы. Ғаламтор әлеміне жол тартқан сайттың басты мақсаты Қазақстан Республика- сы Үкіметінің жанындағы Республикалық терминологиялық комиссия бекіткен терминдерді бірізді пайдалану үшін электрондық базаға үздіксіз енгізу және ұлттық терминологиялық қорды сапалы жасалған терминдермен жетілдіру. Сондай-ақ сайт жұмысы арқылы Қазақстан Республикасы Үкіметінің жанындағы Республикалық терминологиялық комиссияға бекітуге ұсынылатын терминдерді ашық талқылау және оларға дауыс беру арқылы қоғамдық қолжетімділік пен ашықтық қағидаттарының сақталуын қамтамасыз ету жұмыстарын жүзеге асыруға болады. Сайт қазақ терминологиясын жүйелеудің жаңа талаптарын жүзеге асыруды көздейді, терминологиялық лексиканы біріздендеру, терминологиялық қорды толықтыру, терминдерді және атауларды қазақ тілінің нормаларына сәйкес рет- теу, терминологиялық атауларды қолдану тиімділігін арттыру мақсатында бұқара қауымға арналған ақпараттық құрал. Сайтқа кірушілер бекітілген терминдер мен қолданыстағы терминдермен та- нысып, оны қызметіне қатысты қолдана алады, ұтымды енгізілген терминдерді саралап, жаңа терминдерді сараптауға мүмкіндік туады. Салалық терминдерді қалыптастыру мен стандарттау, терминдерді аудару, термин түзудегі ұстанымдар туралы ғылыми және ғылыми-көпшілік, анықтамалық әдебиеттер мен термино- логия саласында жарық көрген еңбектермен, сөздіктермен таныса алады. 55 ХАБАРШЫ
Терминологиялық ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҮКІМЕТІНІҢ ЖАНЫНДАҒЫ РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ТЕРМИНОЛОГИЯ КОМИССИЯСЫНЫҢ 2015 ЖЫЛҒЫ 6 ҚАЗАНДАҒЫ ОТЫРЫСЫНДА БЕКІТІЛГЕН ТЕРМИНДЕР Механика және машинатану салаларының терминдері р/с
орыс тілінде қазақ тілінде 1. автоколебание автотербеліс 2. автоколебание фрикционное үйкелісті автотербеліс 3. автомат вероятностный ықтималдық автомат 4. автомодельность автомодельділік 5. адсорбция адсорбция 6. аксоид аксоид 7. аксиомы движения қозғалыс аксиомалары 8. аксоид неподвижный винтовой бұрандалық жылжымайтын аксоид 9. активатор белсендіргіш 10.
амортизатор амортизатор 11. анизатропия анизатропия 12.
анкер анкер
13. антивибратор антидірілдеткіш 14.
база установочная орнату негізі 15. баланс двигателя тепловой қозғалтқыштың жылу теңгерімі 16.
балансировка высокоскоростная жоғары жылдамдықты теңгеру 17. бампер
бампер 18.
барабан тормозной тежеуіш атанақ 19. батарея аккумуляторная аккумуляторлық батарея 20.
башмак тормозной тежегіш табандық 21. бездефектность ақаусыздық 22.
биение валов біліктердің соғуы 23. блокиратор бұғаттағыш 24.
болванка кеспелтек 25. брус вибрационный дірілді білеу 26.
брусчатка кеспекше
27. буксир
сүйреткіш 28.
бункер бункер
29. бур
бұрғы БЕКІТІЛГЕН ТЕР МИНДЕР 56 ХАБАРШЫ
Терминологиялық 30.
буравчик қол бұрғы 31. весы автомобильные автомобиль таразысы 32.
весы технические техникалық таразы 33. ветродвигатель желқозғалтқыш 34.
ветроколесо желдоңғалақ 35. вибровозбудитель, колебаний тербелістер діріл қоздырғышы 36.
вибромеханизм діріл механизмі 37. винт
бұранда 38.
винт зажимный қыспа бұранда 39. винт исправительный түзеткіш бұранда 40.
винт нажимной басушы бұранда 41. винт регулировочный реттегіш бұранда 42.
винт самонарезаюший өзі оятын бұранда 43. винт соосный өстес бұранда 44.
винт стяжной тұтастырғыш бұранда 45. винт толкающий итерме бұранда 46.
винт тянущий тартпа бұранда 47. винт упорный тірек бұранда 48.
винт установочный қондырма бұранда 49. винт ходовой жүрістік бұранда 50.
влагомер ылғалөлшеуіш 51. влагопроводность ылғалөткізгіштік 52.
влагомер емкостный көлемдік ылғал өлшегіш 53. время остонова тоқталыс уақыты 54.
время отставания қалыс уақыты 55. выбег
қозғалыстан шығу 56.
выбег машины мәшиненің қозғалыстан шығуы 57. вылавка
балқыма 58.
выстой кідіріс
59. вязкость газа газ тұтқырлығы 60.
вязкость жидкости сұйықтықтың тұтқырлығы 61. гайка
сомын 62.
гаситель колебаний тербелістерді өшіргіш 63. генератор 64.
генератор электромашинный электрмәшинелік генератор 65. генерация генерация БЕКІТІЛГЕН ТЕР МИНДЕР 57 ХАБАРШЫ
Терминологиялық 66.
геомеханика геомеханика 67. гибкость
иілгіштік 68.
гидравлика гидравлика 69. гидрогенератор гидрогенератор 70.
гидродвигатель гидроқозғалтқыш 71. гидроклапан давления қысым гидротығыны 72.
гидромеханика гидромеханика 73. гидропривод аккумуляторный аккумуляторлық гидрожетек 74.
гидроцилиндр без торможения тежеусіз гидроцилиндр 75. гидроэнергетика су энергетикасы 76.
горючее жанармай
77. градиент давления қысым градиенті 78.
датчик давления қысым бергіш 79. двигатель қозғалтқыш 80.
двигатель автомобильный автомобиль қозғалтқышы 81. двигатель бензиновый бензин қозғалтқышы 82.
двигатель винтовой бұрандалы қозғалтқыш 83. двигатель газогенераторный газгенераторлы қозғалтқыш 84.
двигатель тормозной тежеуіш қозғалтқыш 85. движение винтовое бұрандалы қозғалыс 86.
движение жидкости сұйықтықтың қозғалысы 87. движение механическое механикалық қозғалыс 88.
движитель қозғағыш
89. действие механическое механикалық әрекет 90.
декремент затухания өшу декременті 91. демонтаж
бөліктеу 92.
деталь бөлшек
93. динамика машин мәшинелер динамикасы 94.
динамо-машина динамо-машина 95. дробилка
уатқыш 96.
дробилка валковая білікті уатқыш 97. дробилка конусная конусты уатқыш 98.
дробилка молотковая балғалы уатқыш 99. дробление уату 100. дробь бөлшек 101. дуга доға БЕКІТІЛГЕН ТЕР МИНДЕР 58 ХАБАРШЫ
Терминологиялық 102. дуга защитная қорғаныш доға 103. дуга окружности шеңбер доғасы 104. дуга электрическая электр доғасы 105. единица коррекции түзету бірлігі 106. единица механическая механикалық бірлік 107. единица нормирования нормалау бірлігі 108. единица объема көлем бірлігі 109. единица сборочная құрастыру бірлігі 110. емкость сыйымдылық 111. жаростойкость ыстыққа төзімділік 112. жароупорность қызуға төзгіштік 113. железобетон темірбетон 114. жидкость гидравлическая гидравликалық сұйықтық 115. жидкость идеальная идеалды сұйықтық 116. жидкость несжимаемая сығылмайтын сұйықтық 117. жидкость нормальная қалыпты сұйықтық 118. жидкость однородная біртекті сұйықтық 119. жидкость переохложденная аса суытылған сұйықтық 120. жидкость реологическая реологиялық сұйықтық 121. жидкость реопектическая реопектикалық сұйықтық 122. жидкость тиксотропная тиксотроптық сұйықтық 123. жидкость тормозная тежеуіш сұйықтығы 124. жидкость электропроводная электрөткізгіш сұйықтық 125. жидкотекучесть сұйықтай аққыштық 126. задача техническая техникалық есеп 127. зажим винтовой бұрандалы қысқыш 128. заклепка тойтарма 129. заклинивание сыналану 130. закон движения қозғалыс заңы 131. закон сохранения количества движения қозғалыс мөлшерінің сақталу заңы 132. закон трения скольжения сырғанау үйкелісінің заңы 133. запас прочности беріктік қоры 134. затвор бекітпе
135. затвор водяной су бекітпе 136. затвор гидравлический гидравликалық бекітпе БЕКІТІЛГЕН ТЕР МИНДЕР 59 ХАБАРШЫ
Терминологиялық 137. затвор предохранительный сақтандыру бекітпесі 138. затухание өшу 139. затухание колебания тербелістің өшуі 140. зацепление ілініс 141. защита двигателя қозғалтқыш қорғанышы 142. звено механизма механизм буыны 143. звукоизоляция дыбыс оқшаулау 144. зона аэрации ауалау аумағы 145. зона концентрации шоғырлану аумағы 146. зона резонансная резонанстық аумақ 147. измерение давления қысымды өлшеу 148. идентификация сәйкестендіру; идентификаттау 149. испытание механическое механикалық сынау 150. клапан қысымтығын 151. колебание механическое механикалық тербеліс 152. колесо доңғалақ 153. колесо маховое сермер доңғалақ 154. колеса шевронные шевронды доңғалақтар 155. конденсатор конденсатор 156. коробка скоростей жылдамдықтар қорабы 157. круг кривошипа қосиін дөңгелегі 158. кувалда зілбалға 159. лебедка грузоподъемная жүккөтергіш шығыр 160. лента тормозная тежегіш таспа 161. лента транспортерная тасымалдауыш таспа 162. линия автоматизированная автоматтандырылған желі 163. линия винтовая бұранда сызығы 164. линия электропередачи электртербеліс желісі 165. лопата механическая механикалық күрек 166. манипулятор манипулятор 167. механизм дифференциальный винтовой дифференциалдық бұрандалы меха- низм 168. механизм дифференциальный зубчатый дифференциалдық тісті механизм 169. механизм кривошипный қосиін механизмі 170. механизм зажимный қысқыш механизм БЕКІТІЛГЕН ТЕР МИНДЕР 60 ХАБАРШЫ
Терминологиялық 171. механизм управления басқару механизмі 172. механика прикладная қолданбалы механика 173. мощность тяговая тартым қуаты 174. нагрев қыздыру 175. нагрузка эквивалентная балама жүктеме 176. надежность машин мәшинелердің сенімділігі 177. напряжение механическое механикалық кернеу 178. насос-форсунка форсунка сорап 179. насос вакуумный вакуумдық сорап 180. насос винтовой бұрандалы сорап 181. насос динамический динамикалық сорап 182. нелинейность систем механических механикалық жүйелердің бейсы зық- тығы
183. нормаль зубчатого колеса тісті доңғалақтың нормалы 184. обдувка үрлеп айдау 185. оборудование погрузчика выдвижное жүктегіштің жылжымалы жабды ғы 186. обработка механическая механикалық өңдеу 187. ограничение кинематическое кинематикалық шектеу 188. однородность модели үлгінің біртектілігі 189. опора неподвижная жылжымайтын тірек 190. опора подшипниковая мойынтіректі тірек 191. орган прицепный тіркемелі орган 192. осмотр байқау
193. основы динамики динамика негіздері 194. охрупчивание морттану
195. падение давления қысымның төмендеуі 196. падение напряжения кернеудің төмендеуі 197. падение свободное еркін түсу 198. параметры торможения тежеу параметрлері 199. передача винтовая бұрандалы беріліс 200. передача гидравлическая гидравликалық беріліс 201. передача механическая механикалық беріліс 202. передача цилиндрическая цилиндрлік беріліс 203. перемещение винтовое бұрандалық орын ауыстыру 204. плоскость годографа скорости жылдамдық годографының жа зық - тығы
61 ХАБАРШЫ
Терминологиялық 205. площадка монтажная құрастыру алаңшасы 206. поверхность винтовая бұрандалық бет 207. повреждение механическое механикалық зақым 208. подшипник мойынтірек 209. подъемник көтергіш 210. позиция техническая техникалық тұрғы 211. поле угловых скоростей бұрыштық жылдамдықтар өрісі 212. положение равновесия тепе-теңдік жағдай 213. порядок механизма механизм реті 214. предел хрупкости морттық шегі 215. привод машины мәшине жетегі 216. привод механический механикалық жетек 217. прокат жаймалау 218. прокладка төсемше 219. прочность сцепления ілінісу беріктігі 220. работа механизма механизм жұмысы 221. работа механическая механикалық жұмыс 222. работоспособность машины мәшиненің жұмысқа жарамды лы ғы 223. роботоспособность механизма механизмнің жұмысқа жарамды лы ғы 224. равновесие механическое механикалық тепе-теңдік 225. разрыв скорости жылдамдық үзілімі 226. расчет механизмов механизмдерді есептеу 227. режим автоколебаний автотербелістер режімі 228. резонанс механический механикалық резонанс 229. ремень приводной жетек белдігі 230. ремень тяговая тартым белдігі 231. самоторможение өздігінен тежелу 232. сила механическая механикалық күш 233. система координат цилиндрическая цилиндрлік координаттар жүйесі 234. соединение қосылыс 235. соединение болтовое бұранды қосылыс 236. структура машин мәшинелердің құрылымы 237. сцепление ілініс 238. телемеханика телемеханика 239. температура кипения қайнау температурасы 240. теория машин мәшинелер теориясы
62 ХАБАРШЫ
Терминологиялық 241. топливо жидкое сұйық отын 242. топливо ракетное зымыран отыны 243. торможение механическое механикалық тежелу 244. тормоз машины мәшиненің тежеуіші 245. трос сым арқан 246. трубка түтікше 247. тяжесть ауырлық 248. удар гидравлический гидравликалық соққы 249. удлинение абсолютное абсолют ұзарым 250. ускорение абсолютное абсолют үдеу 251. ускорение движения қозғалыс үдеуі 252. условия движения қозғалыс шарттары 253. устойчивость движения қозғалыстың орнықтылығы 254. устройство құрылғы 255. фильтр сүзгі 256. функция целевая мақсаттық функция 257. функция частотная жиілік функциясы 258. фюзеляж фюзеляж 259. характеристика двигателя қозғалтқыштың сипаттамасы 260. характеристика механическая механикалық сипаттама 261. ход рабочий жұмыс жүрісі 262. циркуляция скорости жылдамдықтың циркуляциясы 263. частота вынужденных колебаний мәжбүрлі тербелістер жиілігі 264. частота резонансная резонанстық жиілік 265. число степеней подвижности қозғалмалылық дәрежелерінің са ны 266. шайба стопорная тоқтатқыш тығырық 267. шарикоподшипник шарикті мойынтірек 268. шкиф грузоподъемный жүккөтергіш тегер 269. шов сварной пісірінді жік 270. шпилька ақа 271. шум машин мәшинелердің шуылы 272. шум тепловой жылулық шуыл 273. щель кольцевая сақиналық саңылау 274. щель статическая статикалық саңылау 275. щит управления басқару қалқаны 276. эквивалент теплоты, механический механикалық жылу баламасы
63 ХАБАРШЫ
Терминологиялық 277. электромеханика электрмеханика 278. электромобиль электрмобиль 279. электросварка электрпісіру 280. энергия механическая механикалық энергия 281. эхо жаңғырық 282. явления переноса тасымалдау құбылыстары
жүктеу/скачать 1,29 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|