Тұлғаның дүниетанымы мен ұлттық сәйкестігі. Мен әлеуметтік әлемде тұрмын
жүктеу/скачать 64,73 Kb.
|
Т л аны д ниетанымы мен лтты с йкестігі. Мен леуметтік лемд
|
Тұлғаның дүниетанымы мен ұлттық сәйкестігі. Мен әлеуметтік әлемде тұрмын. Әлеумет — қазақ халқының дәстүрлі түсінігінде жамағат, қауым, жұртшылық мағынасында қолданылған ұғым. Ол отбасынан, ағайын, туыс, жекжат-жұраттан бастап, ел-жұрт мағынасына дейін қамтиды. Мысалы, халық ауыз әдебиетінде жиі кездесетін “Алқалаған, әлеумет, Сөзіме құлақ салыңыз” дегенде әлеумет ұғымы ағайын мәніне жақын болса, “Әлеумет, көрдің, міне, жаңа заңды” (К. Әзірбаев) деген өлең жолында — бұқара, жұртшылық мәніне ие болып тұр. Әлеумет ұғымының қазіргі заманғы мағынасы қоғам, қауым, қауымдастық сөздерінің ғылыми ұғымдарымен мәндес. “Қоғам” аталатын адамдар қауымының күрделілігі, көп қырлылығы, сонымен қатар тұтастығы оны әлеуметтік жүйе ретінде қарастыру қажеттігін алға тартады. Қоғам бір текті емес: оның алуан реттегі, әрқилы сипаттағы әлеуметтік құбылыстар мен процестердің бірсыпырасын қамтитын өзіндік түзілімі мен құрамы бар. Әлеуметтік жүйенің құрамдас элементтері адамдар, әлеуметтік байланыстар мен іс-әрекеттер, әлеуметтік қарым-қатынастар мен өзара әрекеттесулер, әлеуметтік институттар мен ұйымдар, әлеуметтік топтар, қауымдар, әлеуметтік нормалар мен құндылықтар т.б. болып табылады. Олардың әрқайсысы өзара тікелей байланыс құрып, қоғам өмірінде ерекше орын алады әрі өзіне лайықты рөл атқарады. Осы орайда, ең алдымен, қоғамның құрылымын анықтап, оның маңызды элементтерін ғылыми тұрғыдан саралау, сондай-ақ әлеуметтік жүйе ретінде қарастырылатын қоғам өміріндегі олардың орны мен рөлін, өзара байланыстары мен әрекеттесулерін түсіндіру социология ғылымының басты міндеті. Өзінің құрылымы арқасында ғана қоғам емін-еркін, бейберекет жиылған тобырдан да, өзінің жөнге салынған құрылымы бар өзге әлеуметтік құбылыстардан да мүлдем ерекше тұрады, демек, басқаша сапалық қасиеттерге ие болады. Ал, әлеуметтік құрылым көп жағдайға жүйе ретінде бүкіл қоғамның табандылығы мен тұрақтылығын айқындайды. Қоғам және тұлғалардың, олардың байланыстары мен әрекеттесулерінің, өзара іс-әрекеттері мен қарым-қатынастарының жай ғана қосындысы емес, біртұтас жүйе, ал мұндай бірлестіктер жаңа интегралды, жүйелік сапаны туындататын болғандықтан, ол жекелеген адамдардың не олардың қосындысының сапалық қасиеттеріне мойынсынбайды. Әлеуметтік жүйе ретіндегі қоғам — өзінің дербес заңы бойынша қызмет атқарып, дами беретін әлеуметтік ағза өзара табиғи байланыстарына қарамастан, әлеуметтік құрылымға қарағанда “әлеуметтік жүйе” атауы әлдеқайда кең ұғым. Егер әлеуметтік жүйе өзінің аясына кіретін элементтердің бүкіл жиынтығының бір-бірімен және тұтастай әрекеттесуін ұйымдастыру тәсілі болса, онда әлеуметтік құрылым — жүйенің және олардың байланыстарының салыстырмалы түрде баянды, қалыпқа түскен әрі ұдайы өніп отыратын, сондай-ақ, әлеуметтік жүйенің тұрақтылығы мен қызмет атқаруын қамтамасыз ету тетігін құрайтын негізгі элементтерінің жиынтығы. Осы тұрғыдан алғанда әлеуметтік құрылым — қоғамдағы әлеуметтік статус пен рөлдің нығаюына ықпал ететін әлеуметтік жүйенің аса маңызды бөлігі, ұйтқысы, берік ұстыны. Сонымен, әлеуметтік жүйе дегеніміз — бір-бірімен өзара байланысып, әрекеттесуші және бірегей әлеуметтік тұтастықты құраушы құбылыстар мен процестердің тәртіптелген ауқымды жиынтығы. Қоғамның әлеуметтік құрылымы әр алуан қырынан қарастырылады. Мәселен, әлеуметтік құбылыстар мен процестердің себеп-салдарлық (детерминшілдік) байланысы, бір-біріне бағыныстылық тәртібі анықталар кезде, қоғам, әдетте (мысалы, марксшілдік социологияда) негізгі төрт арна — экономика, әлеуметтік саяси және рухани (идеологиялық) саланы біріктіретін тұтас жүйе ретінде алынады. Осы салалардың әрқайсысы қоғамға қарым-қатынасы бойынша оның жүйешесі (подсистема) ретінде де қарастырылады. Мұндай кезде бұл жүйелердің әрқайсысы өзінен кейінгілерге елеулі ықпалын тигізеді; ал олар өз кезегі келгенде алдыңғыларына қайыра әсер етіп отырады. Қоғамды әлеуметтік жүйе ретінде зерттеу ісі өзара байланысты міндеттерді: а) “қоғамды жалпы түрде” зерттеуді, яғни қоғамның жалпыға бірдей, әмбебап қасиеттерін, байланыстары мен жағдайларын (әлеуметтік философиямен етене байланыста әрі оның жетекшілігімен) зерделеуді; ә) қоғамның нақты-тарихи тұрпаттарын, өркениеттің даму сатыларын зерттеуді; б) жекелеген нақты қоғамдарды, яғни нақты өмір сүруші елдер мен халықтар қоғамын зерттеуді қамтиды. Әлеуметтік құрылым дегеніміз — кең мағынасында: қоғамның әрқилы, алуан сипаттағы құрылымдық бөлімшелерін және олардың арасындағы байланыстарды қамтитын ортақ түзілім. Оған қоғамның әлеуметтік-демографиялық та, әлеуметтік-таптық та, әлеуметтік-территория да, әлеуметтік-этникалық та, әлеуметтік-діни де т.б. құрылымдары жатады; ал тар мағынасында — қоғамның әлеуметтік-топтық жіктелуін — таптарға, әлеуметтік топтар мен жіктерге бөлінуін ғана білдіреді. Мен – тұжырымдама. "Мен" Тұжырымдамасы – адамның өзі жайлы біршама тұрақты, азды-көпті мәні бар түсініктерінің жүйесі. "Мен" тұжырымдамасы негізінде жеке адам өзгелермен қарым-қатынас жасап, өзіне деген көзқарасын қалыптастырады. Адам бойындағы “мендік” қасиет адамның іс-әрекеті мен әлеуметтік ортамен қарым-қатынас жасауы барысында қалыптасады. Кез келген адамның өз “менін” айыра алуы тұлғалық қасиеттің өзекті белгісі болып табылады. "Мен" тұжырымдамасы әлеуметтік өзара іс-қимылдың алғышарты мен салдары бола тұра, әлеуметтік тәжірибе барысында анықталады. Оны құрайтындар: шынайы “мен” (осы шақтағы өзі туралы түсінік), идеалдық “мен” (өзінің пікірі бойынша, субъектінің моральдық нормаларға бағдар алғанда қандай болуға тиіс екендігі), серпінді “мен” (субъектінің қандай болғысы келетіндігі туралы ниеті), фантастикалық “мен” (егер мүмкін болса, субъектінің қандай болуды армандайтындығы), т.б. "Мен" тұжырымдамасының қалыптасуы адамдар арасында қызмет алмасу жағдайында жүріп, оның барысында субъект “басқа адамға айнадағыдай көрінеді” және сол арқылы өз менінің бейнесін сақтап, айқындайды және түзетеді. Өзін-өзі таныстыру. Көптеген адамдар естіген, бірақ өзін таныстырудың мағынасын білмейді. Бұл сөз ағылшын тіліндегі «презентация» және орыс тіліндегі «өзі» деген сөздің шатасуы нәтижесінде пайда болды. Жеке тұлғаны жаңа термин ретінде өзін таныстыру - жаңа адамдармен кездескенде өзіңізді қоғамда елестету пайдалы. Сіз қалай қарасаңыз және басқаларға қарағанда немен толықтай бұл дағдыға қаншалықты сене аласыз. Өзін-өзі таныстыру түрлері Табиғи - бұл барлық адамдарға тән. Әрбір адам туғаннан туындайды, ол өз кезегінде өзін танытуға қабілетті. Осындай процесс барысында бәрі табиғи түрде орын алады және олар «ойларсыз ойлар» деп айтады, Жасанды - өзіңді таныстыру дағдысын, жоспарланған нәтиже. Оның басты мақсаты - маңызды топтың адалдық көзқарасын ұту. Табысты өзін-өзі таныстыру принциптері өте қарапайым. Мұнда сіз өзіңізді қалай таныстыратын стратегияға байланысты. Ең танымал стратегия - тартымдылық, себебі ол іс жүзінде ең тиімді. Әңгімелесушіне түсіндіру. Нәзік комплиментті ол әдеттегі ләззат ретінде көрінбейтін етіп таңдап алыңыз, ол, мысалы, «сіз бүгінгі күннің қаншалықты әдемі» деген сөйлемдерде көрінеді және т.б. Әңгімелесушіні мадақтау артық емес. Кеңес сұраңыз, осылайша Сіз өз пікіріңізді маңыздылығын көрсетесіз. Ұқсастық элементтері. Сіз не істесеңіз де, не айтатын болсаңыз да, адамдар өздерінің есімін еске түсіретін адамдармен сүюге болады. Әрине, бұл өзіңізді таныстыру үшін адамға ұқсап, ұқсастықтар мен әдеттерді іздестіру және бір нәрсеге өзіңіздің ұқсастықтарыңызды көрсету керек дегенді білдірмейді. Сіз өзіңіздің пікіріңізді өз пікіріңізді өзгерте отырып, пікірталас барысында өзіңіздің сұхбаттасыңыздың жағын қолдана аласыз. Ақылды адам әрқашан жаһандық мақсатқа жету үшін оның нанымдарының маңыздылығын құрбан етуі мүмкін екенін біледі. Сіздің сыртқы келбеңізге арналған жұмыс. Бұл аспект әйел үшін өте маңызды. Зерттеулер, тартымды әйелді басқалармен салыстырғанда ақылға қонымды және табысты деп санайды. Өзі ғана физикалық тартымдылық өзін-өзі танытудың ең жақсы әдісі болып көрінбейді, бірақ бұл әлі де талассыз плюс. Әдемі адам әрқашан өзіне сенімді және бұл басқаларды тарта алмайды. Табысты өзін-өзі таныстыру Сізге көптеген қолдау көрсететіндерге кепілдік береді. 10 минуттық әңгімеден кейін сұхбаттасушы Сіз туралы оң және ақылға қонымды адам туралы сөйлеседі, оған баруға жағымды. Өзіңіздің жеке басын басқаларға табыс ету үшін, сіз өзіңізді таныстырудың басқа технологиясын пайдалана аласыз. Өзін-өзі Promotion. Сіз білімді, құзыретті және құрметтеуге лайық болған жағдайда, өзіңізді осы презентация әдісіне қолдануыңыз керек. Әлсіздік. Бұл мінез-құлықтың мақсаты ауруды немесе жанашырлықты тудыруды қалауы мүмкін. Біз өмірімізге үнемі шағымданатын адамдармен кездестік және біз оларды өзіміздің ақыл-ойыммен байланыстырып, оларға көмектесе алмадық. Есте сақтау керек, бұл жаман немесе басқаша айтқанда, теріс өзін-өзі таныстыру сіздің көзқарасыңызға қарағанда әлдеқайда әсерлі әсер етеді. Жаңа ұжымда нашар көрініс тапқаннан кейін, сіз өзіңіздің алғашқы әсеріңізді ұзақ уақыт бұза аласыз. Адам өміріндегі құндылықтар. Тәрбие мен оқытудағы адамгершілікке бағытталған идеалдар құндылықтар деп қарастырылады. Оларға: шындық, қайырымдылық, тұлға, бостандық, махаббат, шығармашылық және т.б. жатады. Құндылықтар идеалдарды қабылдау немесе қабылдамау сезімі арқылы айқындалып, ақыл-ой, сана арқылы қабылданады, құрметтеу, қошаметтеу, қабылдау тәрізді ұмтылысты білдіреді. Бұл сезім мен ақыл-ойдың ұштасуын және сол арқылы адамның іс-әрекетін белгілейді. Құндылықтар сезім арқылы қабылданады, сана арқылы түсінуге болады. Соның нәтижесінде тұлға құндылықты игереді де, іс-әрекет етеді. Осы аталмыш құндылықтардың бастау көзі халықтың мол мұрасында. Ол мұра – халық пайда болғалы онымен бірге жасасып, бірге дамып келе жатқан құнды дүниелер. Жалпы адамзаттық құндылықтар арқылы тәрбие беру – рухани азғындықтан шығудың ең басты жолы. Осы орайда бүгінгі таңдағы мектептерде жүргізілетін тәрбиенің өзіндің басты мақсаты да осында айқындалып, бағыты белгіленуі қажет. Сондықтан, қазіргі тәуелсіз елімізде ғасырлар бойы халқымыздың ұлттық санасынан орын алған адамгершілік құндылықтарды, яғни ізгілік, қайырымдылық, адалдық, әділдік, қарым-қатынас сияқты қасиеттерді, қоғамда болып жатқан өзгерістерге байланыстырып, жеткіншек ұрпақты тәрбиелеудің қайнар бастауы деп қарастыруға болады. Яғни, «тәрбиесіз қоғам, қоғамсыз тәрбие өмір сүрмейді» деген заңдылыққа сүйене келе, өскелең ұрпақтың бойына қоғам талабына сай адамгершілік құндылықтарды қалыптастыруды мақсат еткен тәрбие процесі ғана уақытпен үндесіп, қоғам мен тәрбиенің өзара байланысын түзеді. Мәңгілік жалпыадамзаттық құндылықтар адам бойына тумасынан берілген сый және олар адамның рухани дамуының барлық кезеңіне нәр болады. Тұлғаның адамгершілік қасиеттерінің көріну деңгейі оның рухани деңгейін білдіреді. Яғни, жалпыадамзаттық құндылықтар-адамның ішкі жан-дүние қасиетінің өлшемі, адамның жақсылыққа ұмтылуы, басқаларға жанашарлық білдіруі, айналадағы адамдарға қайырымдылығы, өмір сүруге талпынысы, өмірді дұрыс сүру мәселелері жайында ізденуі, өзін-өзі танып, өзін-өзі бағалап, сол арқылы дүниені, әлемді тануы деп түсінеміз. Құндылықтар өмірге, еңбекке, шығармашылыққа, адам өмірінің мәніне баға беруден тұрады. Құндылықтар қоғам үшін ең маңызды деген әдет-ғұрыптар мен нормалар қызметін өзіне бағындырады және реттейді. Адам өзін қоршаған заттық және рухани әлемді құндылықтар арқылы бағалайды. Құндылықтар — қасиеттер. Қасиетсіз адам жануарға айналып кетеді .Олар бізге бала кезден, ана сүтімен бірге, ана тілі арқылы, мораль негіздері ретінде, өз тарихын, мәдениетін, әдет-ғұрптары мен салт-дәстүрлерін игеру нәтижесінде орнығады. Жалтырағанның бәрі алтын емес. Құндылықтарды танудағы ең қиын мәселе – нағыз құндылықтарды жалғандарынан ажырата білу. Құндылықтар әр адам үшін әр түрлі болады. Реттілігіне қарай, маңыздылығына қарай өзгеріп отырады. "Құндылық" ұғымын зерттеу. жүктеу/скачать 64,73 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|